ANDRAGOGIKA – wykłady
Wykład 1.
Andragogika – jest to teoria szeroko rozumianego uczenia się dorosłych w szkole i poza nią, czyli refleksja nad praktyką edukacji dorosłych (andragogika nie jest o tym jak skutecznie nauczać dorosłych).
Edukacja dorosłych – dotyczy realnej praktyki uczenia się i nauczania ludzi dorosłych, dlatego w przypadku edukacji dorosłych mamy do czynienia z trzema jej obszarami:
§ Edukacja formalna (zinstytucjonalizowana) – dziejąca się w instytucjach, które zostały powołane po to by kształcić. Utożsamiana jest z systemem oświatowym (edukacja formalna = system oświatowy). Celem tej edukacji jest generowanie wiedzy i kształtowanie umiejętności.
§ Edukacja pozaformalna (nieformalna) – jej celem jest generowanie postaw i wartości poprzez manifestowanie jakiegoś ważnego problemu społecznego, albo orientacja na pracę z grupami marginalizowanymi społecznie. Zajmują się tym towarzystwa oświatowe, organizacje pozarządowe, sektor publiczny.
§ Osmotyczne uczenie się (uczenie się przy okazji; nieformalne uczenie się) – polega na uczeniu się nowych umiejętności przy okazji pojawiania się nowinek technicznych.
Gerontologia – nauka zajmująca się starzeniem się organizmów.
Gerontologia społeczna – odnosi się do zjawiska starzenia się społeczeństw, czyli ludzi. Zajmuje się badaniem relacji międzypokoleniowych np. dziadek – wnuk.
Przyczyny zainteresowania andragogiką jako dyscypliną:
1. Umasowienie procesu kształcenia
Edukacja staje się zjawiskiem powszechnym. Po II wojnie światowej szkoła stała się środowiskiem dostępnym dla wszystkich. Coraz więcej osób uczestniczy w edukacji. Zainteresowanie dydaktyką dorosłych w Polsce zaczęło się od momentu, kiedy do systemu kształcenia dla dorosłych zaczęła trafiać młodzież (zaczęto się zastanawiać czy można oddzielić edukację dorosłych od edukacji młodzieży)
2. Zainteresowanie tzw. kompensacyjną (wyrównawczą) funkcją edukacji dorosłych co znajduje swoje odzwierciedlenie w nazwie „edukacja drugiej szansy”.
Jest to odczytywane jako element polityki równego dostępu do edukacji.
3. Starzenie się społeczeństw
65 r.ż. – próg starości
Społeczeństwo, które posiada mniej niż 4% osób w wieku 65 lat i powyżej – społeczeństwa młode;
4% - 7% - społeczeństwo dojrzałe;
7% - 10% - społeczeństwo stare;
Powyżej 10% - społeczeństwo zaawansowane w demograficznej starości.
Dane z rocznika demograficznego:
Polska – 12%
Włochy – 18%
Irlandia – 11,2%
Meksyk – 4,3%
Planuje się, ze w Polsce w roku 2010 będzie 12,9%, a w 2020 – 17,4%
Geneza edukacji dorosłych
System oświatowy zorganizowany (dopiero po II W Ś) – wtedy edukacja stała się dobrem powszechnym, a dostęp do niej traktowany był (i nadal jest w niektórych krajach UE) jako realizacja prawa socjalnego.
Edukacja dorosłych – wzięła się ze społecznego ruchu edukacyjnego – lata 20. Były to pierwsze ruchy feministyczne (kobiety walczyły o prawa wyborcze) i pierwsze ruchy robotnicze (nauka pisania i czytania analfabetów przy okazji walki o prawa pracowników).
A więc edukacja dorosłych ma „lewicujące korzenie” bo była związana z walką o prawa.
Andragogika jako dyscyplina pojawiła się na Uniwersytetach europejskich w latach 50-tych. Jest bardzo młodą dyscypliną. Na początku związana była w dużej mierze z badaniami dotyczącymi dydaktyki dorosłych (pytania o to: Jak kształcić ludzi dorosłych?, Co jest specyfiką tego okresu?)
Współczesne nurty w andragogice
Kryterium różnicowania nurtów w andragogice jest związane z próbą odpowiedzi na następujące pytania:
- Kim jest dorosły? Jaką rolę się mu przewiduje?
- Jakie znaczenie (sens) ma edukacja dorosłych?
I. Andragogika tradycyjna
Zajmuje się:
- Edukacją formalną (dorosłym w szkole), oraz nabywaniem wiedzy (technologią kształcenia);
- Wyraźnym wyznaczaniem granic pomiędzy edukacja młodych i dorosłych w sensie struktury szkolnictwa, choć nie w sensie dydaktycznym (bo dydaktyka jest ta sama dla młodych i dorosłych).
Uprawomocnienie: społeczna i ekonomiczna przydatność jednostki (kapitał ludzki). Ludzie powinni się kształcić po to, żeby efektywnie pracować, żeby się rozwijać) – Turos, Wujek, Wojciechowski-szatandarowy ideolog
II. Andragogika humanistyczna
- „Zhumanizowaną” wersją edukacji formalnej – dorosły jako uczeń aktywny, dorosły ma swoje emocje (M. Knowles);
- „Terapeutyzującą” mocą działań w obszarze edukacji formalnej (odniesienie do potrzeb, zainteresowań i kompetencji słuchaczy) i nieformalnej.
Uprawomocnienie: dorosły jako osobowość, istota czująca i emocjonalna. Uprawomocnienia szuka się w odniesieniu do psychologów, którzy pokazują człowieka jako istotę czującą („Przełom w psychologii” – pod red. Jankowskiego)
Wykład 2
III. Andragogika krytyczna
Cele edukacji – zmiana społeczna.
Dorosły jako osoba ucząca się (potencjalny agent [promotor] zmiany) – nie wystarczy cos rozumieć, ale trzeba jeszcze zmieniać świat na lepsze.
a). znaczenie edukacji nieformalnej i pozaformalnej (tzw. sektora trzeciego) – zwrócenie uwagi na znaczenie trzeciego sektora. Relacja między kapitałem społecznym, a tym, co robi się dla rozwoju społeczeństwa
b). pytanie o mechanizmy wykluczenia społecznego;
wykluczenie społeczne – skutek uboczny cywilizacyjnego i ekonomicznego rozwoju społeczeństw, dotyczy osób mających deficyty kompetencyjne (rozumienie tradycyjne); od końca lat 90-tych mamy do czynienia z nowym obrazem wykluczenia społecznego – mechanizm kulturowego i społecznego wykluczania różnych grup społecznych pokazywany jako proces (nie jest to efekt uboczny, ale proces, który może dotyczyć nas wszystkich – ma to swoje odniesienie w pracach Becka)
c). w edukacji formalnej – pytania o sens edukacji obywatelskiej, o status edukacji obywatelskiej w szkole (zwłaszcza jeśli chodzi o edukację drugiej szansy)
Uprawomocnienie: funkcjonowanie w społeczeństwie ryzyka, znaczenie kapitału społecznego.
Spór wokół podstawowych pojęć andragogicznych: dorosłość i wychowanie ludzi dorosłych
Przedmiotem badania andragogiki jest dorosłość.
dorosły
uczestnictwo rozwój
edukacyjne
obszar badawczy
andragogiki
Dorosłość rozumie się na dwa sposoby.
DOROSŁOŚĆ
1. Jako zobiektywizowany 2. Jako kategoria
stan społeczny dynamiczna (to rozumienie
dominuje obecnie)
Ad. 1.
Za kryterium dorosłości jako zobiektywizowanego stanu społecznego (lata 60-70) przyjmuje się:
a). odpowiedzialność wobec prawa
b). umowne 18 lat
c). posiadanie mieszkania i pracy (lata 50-60)
d). fizjologiczne dojrzewanie organizmów (do dziś)
Dorosłym się człowiek staje i już – statyczny opis dorosłości.
Ad. 2.
Człowiek staje się dorosłym na miarę własnych możliwości, a ta uzależniona jest od dojrzewania struktur psychicznych, zadań rozwojowych, umocowanych w konkretnej kulturze i cywilizacji.
Kryterium owego dojrzewania traktuje się jako bycie samodzielnym, wyrażone w określonego typu postawach.
Cztery typy postaw do określenia dorosłości:
- postawa wobec siebie
- postawa wobec innych
- postawa wobec życia
- postawa wobec wiedzy i procesu jej zdobywania
Im bardziej człowiek jest samodzielny w podejmowaniu zadań, wyznaczaniu sobie zadań – tym bardziej dorosły.
Podstawowym założeniem w opisie zadań rozwojowych jest kontekst kulturowy – kultura wyznacza nam zadania. Opis zadań rozwojowych będzie uzależniony od kultury, w której żyjemy.
Okresy dojrzałości wg Havinghursta (zadania charakterystyczne dla kultury zachodnio-europejskiej):
· Wczesna dorosłość (23 – 34 r.ż.)
- wybór partnera życiowego i uczenie się z nim wspólnego życia,
- start w rolach rodzinnych i opieka nad dziećmi,
- zarządzanie domem,
- start w karierze zawodowej,
- odpowiedzialność obywatelska,
- znalezienie odpowiedniej grupy towarzyskiej.
· Średnia dorosłość (35 – 60 r.ż.)
- ustalenie i utrzymanie odpowiedniego standardu życia,
- towarzyszenie dorastającym dzieciom w stawaniu się odpowiedzialnymi dorosłymi,
- przystosowanie się do starzejących się rodziców,
- rozwijanie różnych form spędzania wolnego czasu,
- przystosowanie się do zmian fizjologicznych wieku średniego.
Przedmiotem poznania andragogiki jest wychowanie.
Trzy sposoby rozumienia wychowania jeśli chodzi o andragogikę współczesną:
1. Wychowanie rozumiane jako intencjonalny proces kształtowania osobowości.
Wychowanie traktowane jako instrument stymulujący osiąganie coraz wyższych stadiów dorosłości. Przyjmuje się, że rozwój jest czymś naturalnym, a wychowanie to działanie wyraźnie zorientowane zadaniowo.
Wychowanie takie miało miejsce w dwóch momentach:
- po II W.Ś. – kiedy w bardzo krótkim czasie trzeba było wykształcić dużą rzeszę specjalistów;
- lata 60-70 – wychowanie było instrumentem etatyzacji (podporządkowania jednostki państwu), „samokształcenie kierowane”
2. Wychowanie traktowane jako wzmacnianie efektów socjalizacyjnych.
Podstawą działania jest społeczeństwo. Od warunków, w których się kształcimy i wychowujemy zależy to, jakim będziemy człowiekiem.
Współcześni pedagodzy sprzeciwiają się czemuś takiemu jak wychowanie ludzi dorosłych, mówią raczej o uczeniu się ludzi dorosłych.
M. Knowles – podstawa tak rozumianego wychowania jest założenie, że szkoła jest częścią środowiska w którym istnieje i to środowisko nieustannie puka do jej drzwi. Jeśli chodzi o uczenie się ludzi dorosłych to opiera on dydaktykę na następujących założeniach:
- koncepcja bycia uczniem – ludzie dorośli mają naturalna tendencję do uniezależnienia się i bycia wewnątrzsterownymi. W związku z tym siłą edukacji jest umiejętne odczytanie owej motywacji (zdiagnozowanie motywacji człowieka);
- ważne w procesie kształcenia jest wykorzystanie doświadczenia ludzi dorosłych, bo to doświadczenie jest źródłem ich wiedzy. Środowisko jest potencjalnym miejscem uczenia się. Doświadczenie ma charakter doświadczenia społecznego.
- proces nauczania polega na dostarczeniu narzędzi (również badawczych) do uczenia się, a nie tylko gotowej wiedzy, nawet jeśli to uczenie się ma charakter uczenia się po omacku. Dlatego program nauczania ma wychodzić od tego, co przydatne w życiu. W rozumieniu Knowles’a punktem wyjścia jest ważny problem.
- edukacja dorosłych ma być zorientowana na kształtowanie kompetencji, które rozumiane są szerzej niż wyuczenie sprawności określonego typu. Kompetencje mają wymiar wiedzy, wartości i umiejętności, które czynią świat zrozumiałym.
3. Wychowanie rozumiane jako proces wspierania indywidualnego rozwoju.
Ścieżka zorientowana na pracę „terapeutyczną” – diagnozowanie indywidualnych stylów uczenia się. Wykorzystywana jest w indywidualnej pracy z człowiekiem. Oparta na dość szczegółowych narzędziach diagnostycznych.
Środowisko społeczne ma uzasadnienie tylko jako charakter wspierający diagnozę. Nie zajmujemy się środowiskiem tylko osobą.
Jak badać uczenie się ludzi dorosłych i wychowanie jako inkulturację (proces wejścia w kulturę)? Czy stawanie się dorosłym będzie uzależnione od przyjętej strategii metodologicznej? Są tu dwie strategie:
I. Przedmiotowa
Oparta jest na założeniu, że przedmiotem badań andragogiki są instytucje edukacyjne, w których proces wychowania się dzieje.
Założenia tej strategii:
1. Przedmiotem badania są poszczególne dziedziny rzeczywistości oświatowej (kurs analfabetów przy ul. …);
2. Zadaniem andragoga badacza jest pojęciowe odzwierciedlenie tej rzeczywistości;
3. Problemy badawcze wybierane są z każdej dziedziny i są wobec niej wtórne;
4. Kryterium wyboru (podejmowania) problemów badawczych jest ich ważność dla praktyki edukacyjnej (tak naprawdę względy poznawcze są drugoplanowe).
II. Problemowa
Oparta jest na założeniu, że punktem wyjścia jest ważny dla nas problem, a problemy maja charakter konceptualny (są pochodna naszych wyobrażeń).
Zadaniem badaczy jest te problemy rozwiązywać tzn. opisywać, wyjaśniać, rozumieć, interpretować.
Wytworzona w ten sposób wiedza nie musi być do natychmiastowego spożycia. Może być wykorzystywana przez praktyków w takim stopniu, w jakim zechcą i są w stanie z niej skorzystać.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wykład 3.
Uczestnictwo edukacyjne dorosłych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych w obszarze andragogiki.
Pytanie o uczestnictwo edukacyjne dorosłych może być konstruowane na wiele różnych sposobów:
Pierwsza grupa pytań – Dlaczego ludzie dorośli podejmują trud kształcenia?, Od czego to zależy?
Druga grupa pytań – pytania o sens uczenia się: Jakie znaczenie ma uczenie dla mnie?, Uczenie się, a wiedza osobista?
Trzecia grupa pytań – pytania dotyczące relacji pomiędzy uczeniem się, a zmianą w wymiarze indywidualnego życia i życia społecznego.
Rodzaj pytania i jego jakość będą wyznaczały kierunek badania. Rodzaj zadawanych pytań, ich jakość, wyznacza kierunek myślenia badacza, ale jednocześnie prawo do ich zadawania wynika z tego, w jakiego typu pragmatyce są one osadzone.
Paradygmat (twórca – Tomas Kuhn) – jest to pewna konstrukcja przekonań i wartości uczonych, co do tego jak możliwie jest to co istnieje, a w konsekwencji do procedury badawczej. Dotyczy on epistemologii, czyli teorii poznania. Jest to obowiązujący kanon myślenia i działania w nauce.
Podział paradygmatów w literaturze:
I. Paradygmat pozytywistyczny
Zakłada się, że istnieje wiedza obiektywna, a zadaniem badacza jest tę wiedzę zidentyfikować. Celem badacza jest opis i wyjaśnianie tzn. mamy poszukiwać praw przyczynowo skutkowych, które rządzą zjawiskami. Opisywany rodzaj zależności przyczynowo skutkowej łączy się ze stawianiem hipotez, głównie działaniem dedukcyjno-indukcyjnym badacza.
Opis i wyjaśnianie ma charakter statystyczny, co łączy się z nadaniem wiedzy statusu obiektywnej.
Na gruncie andragogiki skutkuje to szukaniem czynnika, który decyduje o tym dlaczego ludzie podejmują trud kształcenia (od czego to zależy)?
Ilustracja teorii, które powstała na gruncie założeń i analiz, które przypominają te rządzące epistemologią pozytywistyczną:
1. Teoria „sił pola” Hary Millera (badania lat 70-tych).
Miller nawiązuje do podziału klasowego badając problem chęci do uczenia. Podzielił społeczeństwo na dwie klasy:
a). niższą klasę niższą
b). niższą klasę średnią
Próbował poszukać pozytywnych i negatywnych sił, które rządzą uczeniem się ludzi.
Ad. a).
· pozytywne (zachęcające do kształcenia):
- niezaspokojone potrzeby podstawowe,
- zmieniające się tendencje wytwarzania,
- niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa,
- polityka rządu zmierzająca do zmiany struktury zatrudnienia
· negatywne:
- orientacja działaniowa,
- niechęć do kształcenia się i do celów klasy średniej,
- względny brak szans zawodowych po ukończeniu kształcenia,
- ograniczone uczestnictwo w różnego rodzaju organizacjach, stowarzyszeniach…,
- słabe więzi rodzinne
Ad. b).
· pozytywne:
- zaspokojone potrzeby podstawowe,
- zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa,
- potrzeba wysokiej pozycji społecznej,
- zmieniające się technologie wytwarzania,
- uczestnictwo organizacyjne,
- akceptacja wzorów kariery życiowej uznawanych przez klasę średnią,
- znajomość procesów oświatowych
· negatywnych nie podała!
Siła pola – siła środowiska, z którego człowiek pochodzi.
Teoria ta odsłania niemoc instytucji edukacyjnych. Celem edukacji jest motywowanie człowieka do działania i uczenia się. (Kwieciński – kontynuacja tej myśli na gruncie polskim).
2. „Model symetrii osobowościowej” – Rogera Boshier.
...
Pituspytus