BITWA POD MIDWAY
W maju 1942 roku powstało w Japonii Polityczne Stowarzyszenie Pomocy Tronowi z byłym premierem generałem Nobuyurki Abe na czele. Zadaniem tego ugrupowania było zapewnienie ściślejszej współpracy parlamentu z rządem. Ponieważ przytłaczająca większość posłów należała dawniej do partii politycznych ściśle związanych z różnymi ugrupowaniami wielkiej burżuazji, militarystyczny rząd mógł liczyć na wzmocnienie swoich kontaktów z monopolami.
Pewne części kół rządzących skłonna była zawrzeć kompromisowy pokój, przede wszystkim z Wielką Brytanią. Politycy ci sądzili, że na skutek utraty Singapumu, Birmy i Malajów oraz zagrożenia ich pozycji w Indiach, Brytyjczycy będą bardziej ustępliwi w rokowaniach w sprawie zawarcia odrębnego pokoju oraz pozwalają Japonii zatrzymać znaczną część zdobytych terytoriów. Jednakże rząd generała Tojo nie podzielał tych opinii.
Uważał, że należy kontynuować działania wojenne na Oceanie Spokojnym, wzmocnić i utrwalić pozycję Japonii w Strefie Mórz Południowych, a tym samym stwożyć warunki umożliwiające przejście do natarcia na kierunku północnym. Na politykę japońskich kół rządzących wywierały wpływ także wydarzenie na froncie radziecko – niemieckim. W niektórych artykułach zamieszczonych w prasie japońskiej w 1942 roku wskazywano na nierealność hitlerowskich planów błyskawicznego rozbicia radzieckich sił zbrojnych.
Na przykład w lipcu czasopismo „Kaido“ stwierdziło, że na militarną potęgę Związku Socjalistycznego Republiki Radzieckiej składa się Armia Radziecka dobrze zorganizowana i nowocześnie uzbrojona, polityczna trwałość i siła ustroju radzieckiego, patriotyzm narodu radzieckiego, olbrzymie zasoby gospodarcze, wielka potęga przemysłowa i olbrzymie terytorium.
Ale ta realna ocena potęgi militarnej ZSRR nie zmieniła bynajmniej awanturniczej polityki japońskich kół rządzących, które nadal rozszerzały agresję. Rządowi tego kraju wciąż jeszcze udało się otumanić naród nacjonalistyczną propagandą i wzbudzać nieuzasadniony optymizm w związku z dalszymi działaniami wojennymi.
W tym celu szeroko komentowano sukcesy japońskich sił zbrojnych z zimy 1941/1942r.
Jednocześnie ukrywano przed opinią publiczną niepowodzenia i straty poniesione latem 1942r. zatajniona np. klęską japońskiej marynarki wojennej w wielkiej bitwie morskiej koło wyspy Midway. Jednakże w kołach rządzących zaczęły się już pojawiać pewne oznaki niepokoju.
Rząd Japoński odrzucił propozycję rządu Vichy, które sugerowały zajęcie Madagaskaru i podjęcie wspólnych działań przeciwko wojskom brytyjsko – amerykańskim. Na wiosnę 1942r. w koncepcjach aliantów nastąpiły pewne zmiany, które dotyczyły dalszej rozbudowy sił i środków walki na morzu oraz metod ich działania. Zmiany te wywarły bezpośredni wpływ na planowanie działań wojennych na szczeblu strategicznym.
Dowództwo amerykańskie doszło do wniosku, że użycie lotniskowców oraz lotnictwa bazującego na nich nada charakter zaczepny działom bojowym na Oceanie Spokojnym, ponieważ Stany Zjednoczone dysponowały tylko siedmioma lotniskowcami (przeciwko jedenastu japońskim), postanowiono przepisywać budowę nowych jednostek.
Dużą rolę przepisywano również okrętom liniowym. Dowództwo amerykańskie i brytyjskie było bardzo zaniepokojone tym, że Japończycy posiadali potężne okręty liniowe, wśród których „Vamato” i „Musahi” (o wyporności 64 tysięcy ton i wyposażone w 9 dział 457 mm), zaliczały się do największych na świecie. Alianci liczyli na to, że siłom tym będą mogli przeciwstawić dwa nowe amerykańskie okręty liniowe, do których budowy przystąpiono w maju 1942r. Poza tym liczono na zmodernizowane okręty tej samej klasy oraz dwa brytyjskie krążowniki liniowe wyposażone w działa 406 mm. Zwrócono większą uwagę na okręty podwodne, które przystąpiły do dział na olbrzymich obszarach Oceanu Spokojnego od Wysp Aleuckich do Wysp Salomona, Nowej Gwinei i Indii Holenderskich na południu oraz od atolu Midway do wybrzeży Chin i Indochin na Zachodzie.
Opracowując plany strategiczne działań wojennych na Oceanie Spokojnym i w Azji na okres letnio – jesienny 1942r., dowództwo amerykańskie i brytyjskie wychodziło z założenia, że niezbędnym warunkiem operacji zaczepnych przeciwko Japonii jest uzyskanie przewagi sił i środków.
Dlatego też wszystkie działania wojenne planowano tak, by uniemożliwić nieprzyjacielowi dalsze posuwanie się naprzód. Inicjatywę w przeprowadzeniu wielkich operacji pozostawiono dowództwu japońskiemu. Rezultatem tego były bitwy na Morzu Koralowym i pod atolem Midway, przewlekłe walki o Wyspy Salomona i uaktywnienie działań wojsk japońskich w Chinach. Brytyjscy historycy J.Butler i J.Gwyur piszą: „Konieczność zatrzymania Japończyków na Oceanie Spokojnym zmusiła Amerykanów i Brytyjczyków do odsunięcia na plan dalszy przyjętych wcześniej koncepcji strategicznych, według której celem pierwszorzędnym miało być rozgromienie Niemiec”. Do wiosny 1942r. Japonia pomyślnie zrealizowała plan pierwszej fazy działań wojennych na Pacyfiku.
W ciągu krótkiego okresu japońska flota, lotnictwo morskie i na ogół niewielkie kontyngenty wojsk lądowych odniosły duże sukcesy. W maju japońskie Naczelne Dowództwo podjęło kompromisową decyzję, przewidywała ona opanowanie zachodniej grupy Wysp Aleuckich, atolu Midway, wysp Samoa, Fidżi, Nowej Kalendii i Port Morseby (Nowa Gwinea), utworzenie baz w Lae Salomona (na północno – wschodnim wybrzeżu Nowej Gwinei) oraz zbudowanie lotnisk w północnej grupie Wysp Salomona. Zamierzano również zdezorganizować komunikację między USA i Australią i w ten sposób stworzyć groźbę wylądowania w Australii.
Japońska kwatera główna usiłowała w dalszym ciągu nie dopuścić do przekształcenia Australii w amerykańską bazę wyjściową do przeciwnatarcia. 18 maja wydała dyrektywę nakazująca 17 armii i Połączonej Flocie podjęcie wspólnych działań, mającej na celu zdobycie Port Morseby oraz wysp Nowa Kalardia, Fidżi i Samoa, a następnie zdezorganizowanie linii komunikacyjnych łączących USA z Australią. Najpierw jednak postanowiono opanować atol Midway, aby zorganizować skuteczniejszą obronę przeciw lotniczym terytorium Japonii.
Atol Midway leży w środkowej części Oceanu Spokojnego i ze względu na swoje położenie geograficzne przyciągał uwagę obu walczących stron. Stanom Zjednoczonym zapewniał on warunki sprzyjające zatrzymaniu nieprzyjaciela na Wschód od Wysp Hawajskich, podjęciu działań zaczepnych przeciwko Japonii w środkowej części Oceanu Spokojnego oraz wykonywaniu rajdów powietrznych na jej terytoriach.
Planując podbój atolu Midway i innych wysp położonych w środkowej części Oceanu Spokojnego, Naczelne Dowództwo Japonii opracowało koncepcję, która przewidywała połączenie tej operacji ze zniszczeniem floty amerykańskiej. Na decyzję dowództwa Japońskiego znaczny wpływ wywarł nalot bombowców amerykańskich na Tokio w dniu 18 kwietnia 1942r. Po tym nalocie Japonia przeprowadziła operację zdobycia atolu Midway, odkładając na razie plany podboju wysp Samoa, Fidżi i Nowej Kaletanii.
Tokio przyspieszyło również natarcie w Chinach. W charakterywie szefa sztabu Połączonej Floty, admirała M.Ugaki, z 11 stycznia 1942r. czytamy: „Połączona Flota zdobywa Wyspy Midway, Johnston Palmyra [...]. Siły wyznaczone do tej decydującej bitwy nawiązują walkę z flotą amerykańską i niszczą ją”. Zwrócono uwagę na fakt, że odległość dzieląca Midway od baz japońskich wyklucza użycia lotnictwa bazowania brzegowego.
Dowództwo amerykańskie natomiast będzie dysponowało takimi możliwościami, ponieważ odległość od Midway do Wysp Hawajskich jest znaczenie mniejsza. 5 maja, jeszcze przed bitwą na Morzu Koralowym, japońska Kwatera Głowna wydała dyrektywę o przeprowadzeniu operacji. Połączona Flota wraz z oddziałami wojsk lądowych miała zdobyć atol Midway i niektóre wyspy w zachodniej części pasma Aleutów. Dojrzewa sytuacja, w której powinniśmy uderzyć na Midway i Aleuty.
Głowa części operacji – zdobycie Midway – miał rozpocząć 4 czerwca atak samolotów z lotniskowców. Aby uniemożliwić niespodziewane pojawienie się sił amerykańskich, między Wyspy Hawajskie i atol Midway, jak również w rejon Aleutów, sprawdzono wcześniej okręty podwodne. Główne siły Połączonej Floty pod dowództwem admirała I.Yamamoto rozwijały się w odległości 1100 km na północy zachód od atolu Midway i miały działać tak, by zapewnić wsparcie zarówno na kierunku środkowym, jak i północnym.
Główny wysiłek postanowiono skierować przeciwko lotniskowcom, nie dopuścić do wysadzenia elesantu i zadać jak największe straty flocie japońskiej. Na zachodnich i północno – zachodnich podejściach do atolu Midway zajęło pozycje 19 amerykańskich okrętów podwodnych. Do dnia 1 czerwca na Midway zgrupowano około 120 samolotów, łącznie z ciężkimi i nurkującymi bombowcami oraz samolotami torpedowymi. 3 czerwca w odległości 1100 km na zachód od atolu Midway amerykański samolot rozpoznawczy dostrzegł japoński konwój desantowy. Zaatakowały go bombowce 13 – 17 z Midway, a następnie latające łodzie uzbrojone w torpedy. Ataki te nie odniosły skutku.
O świcie 4 czerwca, przy słabej widoczności, japoński zespół uderzeniowy zbliżył się na odległość 440 km na północny – zachód od Midway. Wystartowało 108 samolotów. Samoloty japońskie zostały wykryte wkrótce po starcie w odległości 270 km, a lotniskowce – w odległości 330 km od Midway.
4 czerwca, kiedy samolot z lotniskowca „Hiryu” wykonywały nalot na „Yorktown”, „Hiryu” sam został zaatakowany z powietrza i odniósł poważne uszkodzenia. Następnego dnia zatopił go własny niszczyciel. Admirał Yamamoto w dalszym ciągu szukał możliwości zniszczenia nieprzyjacielskich sił uderzeniowych. 5 czerwca wydał rozkaz odwołujący wysadzenie desantu na Midway.
Tylko 6 czerwca bombowce nurkujące z lotniskowców amerykańskich zatopiły jeden ciężki krążownik japoński, a drugi uszkodziły. Okręty te zamierzały ostrzeliwać Midway. W bitwie przy atolu Midway Japończycy stracili 4 lotniskowce, jeden ciężki krążownik i 332 samoloty, z tego 280 zatonęło wraz z lotniskowcami. Jeden okręt liniowy, jeden ciężki krążownik, dwa niszczyciele i jeden transportowiec zostały uszkodzone. Amerykanie stracili 150 samolotów, w tym 30 bazujących na Midway.
Bitwa o Midway charakteryzowała się tym, że główne starcie bojowe, podobnie jak na Morzu Koralowym, rozgrywała się poza zasięgiem altyrelii okrętowej na odległości 270 km. Po bitwie o Midway stosunek sił morskich zmienił się jeszcze bardziej na korzyść USA.
Po opanowaniu wysp Kisko Attu Japonia zdobyła ważny przyczółek na północnym Pacyfiku. Rola jednak tego przyczółka gwałtownie zmalała, ponieważ punkt oporu na Midway pozostał w ręku Amerykanów. Po bitwie o Midway dowództwo japońskie podjęło ponownie aktywne działania na południowo – zachodnim australijskim kierunku. W wyniku bitew stoczonych na Morzu Koralowym, przy atolu Midway oraz walk Guadalcanal i Wyspy Salomona inicjatywa wojenna zaczęła stopniowo przechodzić na stronę aliantów. O obronnym charakterze operacji alianckich sił zbrojnych na Oceanie Spokojnym w okresie letnio – jesiennym 1942r. świadczy przemówienie prezydenta USA F.Roosevelta, wygłoszone na posiedzeniu Kongresu w dniu 7 stycznia 1943r.
Oznajmił on, że nawet walki o Midway i Guadalcanal były częścią strategii powstrzymywania, charakteryzującej tę fazę wojny. Walki o panowanie na Oceanie Spokojnym stały się walkami o zdobycie dogodnych pozycji strategicznych. Taki był cel bitew morskich na Morzu Koralowym, w rejonie atolu Midway i Wysp Salomona.
W konsekwencji obie strony poniosły duże straty. Amerykanie odparli japońskie próby zdobycia Port Morseby, Midway i Guadalcanal. Na wszystkich morzach i oceanach trwały zacięte walki, których celem było zdobycie baz i punktów oporu dla lotnictwa i marynarki wojennej. Pod tym względem wyróżniły się Aleuty, atol Midway, Port Morseby, Guadalcanal, Cejlon i Madagaskar.
5 maja. Rozkaz ludowego komisarza obrony ZSRR o utworzeniu pierwszej armii lotniczej lotnictwa frontowego. Początek przechodzenia radzieckich wojsk lotniczych na nową strukturę organizacyjną. Dyrektywa japońskiej Cesarskiej Kwatery Głównej o przeprowadzeniu operacji zdobycia atolu Midway i zachodnich Aleutów.
26 maja – 29 czerwca. Działania wojsk japońskich zmierzające do zdobycia atolu Midway i Aleutów.
4 – 6 czerwca. Bitwa w pobliżu Midway między flotami USA i Japonii.
cysia27