Zasady ogólne postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego.
Zasady ogólne – są to pewne podstawowe, przewodnie reguły postępowania, które zostały uznane przez ustawodawcę za fundamentalne dla postępowania administracyjnego i zostały wyodrębnione w Kpa. Zasady te wynikają z przepisów prawa albo stanowią logiczną konsekwencję przepisów prawa
Charakter prawny zasad ogólnych
Wyróżniamy 2 rodzaje zasad:
a) zasady postulaty prawa sformułowane w przepisach prawa, ale nie przewiduje się dla nich instrumentarium prawnego; taki postulat służy tylko interpretacji prawa, może tez pełnić rolę przy wypełnianiu luk w drodze analogii; taką zasadą postulatem była zasada szybkości postępowania przed wprowadzeniem do Kpa terminów załatwienia sprawy
b) zasady normy prawa – tutaj oprócz samej zasady ustawodawca przewiduje środki prawne do ich realizacji; naruszenie takiej zasady jest traktowane jako naruszenie każdej innej normy prawnej zawartej w przepisach
Zasady ogólne postępowania administracyjnego
Mają one charakter norm prawnych, nie są ani wskazówkami ani zaleceniami, muszą być stosowane na równi z innymi przepisami Kpa.
Zgodnie z orzeczeniem NSA z 1982r. zasady ogólne postępowania administracyjnego są integralną częścią przepisów regulujących procedurę administracyjną i są dla organów administracji wiążące na równi z innymi przepisami tej procedury.
Cechy zasad ogólnych
· te przepisy są wyłączone przed nawias całej procedury, ażeby dać do zrozumienia, że są wspólne dla całości postępowania
· wynikają wprost z normy prawnej albo są logiczną konsekwencją tej normy
· normy te zawarte są w art. 6 – 16
· odgrywają rolę polityczną np. zasada uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli – mówiono, że są ważniejsze od innych reguł prawnych z pkt widzenia ocen społeczno – gospodarczych i politycznych
· naruszenie zasady najczęściej powoduje istotną wadliwość albo postępowania albo samej decyzji
· zajmują wyższą pozycję w strukturze prawa proceduralnego, gdyż są przesłankami innych reguł postępowania
· mają charakter ogólny, a konkretyzują się w pozostałych przepisach kodeksu
Funkcje zasad ogólnych
· ujednolicają wykładnię przepisów proceduralnych
· porządkują reguły tej wykładni podporządkowując pewnej naczelnej idei przepisy szczególne
· ujednolicają praktykę stosowania prawa
· służą wypełnianiu luk w przepisach proceduralnych, ponieważ pełnią rolę dyrektyw interpretacyjnych
· sterują działaniami podejmowanymi w ramach uznania administracyjnego
· zapewniają elastyczność podejmowanych przez administrację działań
· precyzują kryteria konstruowania przepisów wykonawczych
· wyznaczają kierunki procesom legislacyjnym
· wzmacniają pozycje procesową strony np. zasada informowania, zasada czynnego udziału strony w postępowaniu
· wyznaczają uniwersalne, właściwe dla konstrukcji demokratycznego państwa prawnego, standardy działania administracji
W postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez organy administracji publicznej na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego obowiązują zasady wywodzone z przepisów Konstytucji RP.
Zasadą o charakterze naczelnym jest
· Zasada demokratycznego państwa prawnego.
Jest ona traktowana jako źródło dwóch zasad:
- prawa do procesu
(jednostka może bronić swoich interesów prawnych w toku prawnie uregulowanej procedury)
- prawa do sądu
( zapewniającego kontrolę działania i bezczynności administracji publicznej)
· Zasada praworządności (stanowi o jednolitości podstaw prawnych działania całej administracji publicznej)
· Zasada proporcjonalności (służy ograniczeniu do niezbędnych granic uciążliwości ingerencji administracji w sferę praw jednostki)
· Zasada równości wobec prawa (nakłada obowiązek jednakowego traktowania wszystkich podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji.
· Prawo do sprawiedliwego, szybkiego, jawnego procesu
· Prawo do ochrony dóbr osobistych
· Prawo do wnoszenia petycji, skarg i wniosków
· Zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego
Z Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wywodzi się prawa jednostki mające zastosowanie do postępowania przed organami administracji publicznej. Jest to 5 praw:
* Prawo do procesu przed organem i sporu przed sądem,
* do załatwienia sprawy w szybkim terminie
* do uzyskania informacji prawnej
* do obrony swoich interesów
* do czynnego udziału w postępowaniu – osobiście lub przez pełnomocnika
Z.O. k.p.a. wywodzą się z art. 6-16 Kodeksu.
I. Zasady idei stosowania prawa
A. Pierwotne zasady
1. Praworządności działania organu
2. Prawdy obiektywnej
3. Uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu jednostki
4. Czynnego udziału stron w postępowaniu.
B. Pochodne zasady:
5. Pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa
6. Dwuinstancyjności postępowania
7. Trwałości decyzji administracyjnej
8. Sądowej kontroli decyzji administracyjnej
II. Zasady kultury administrowania i techniczno procesowe:
A. Zasady kultury administrowania:
9. Wpływu wychowawczego na obywateli
10. Przekonywania
11. Udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom i uczestnikom
12. Ugodowego załatwiania spraw o spornych interesach stron
B. Zasady techniczno – procesowe:
13. Szybkości i prostoty postępowania
14. Pisemności
Charakterystyka zasad ogólnych k.p.a.:
1. Zasada praworządności działania organu i dbałości o praworządne działanie stron i uczestników postępowania
Oznacza, że w stosunkach zewnętrznych organ musi mieć dla swoich działań podstawę w przepisach prawa powszechnie obowiązującego. Podstawą wydania decyzji nie mogą więc być akty prawa wewnętrznego. Organ prowadzący postępowanie ma obowiązek dbania o to, by legalnymi środkami dochodzić do wyjaśnienia sprawy z zachowaniem przewidzianych prawem procesowym uprawnień i obowiązków wszystkich uczestników postępowania. W celu wykonania tego obowiązku organ może również zwrócić się do prokuratora o udział w postępowaniu.
2. Zasada prawdy obiektywnej.
Stanowi o odcięciu się od poglądu o dopuszczalności orzekania na podstawie prawdy formalnej (sądowej). Prawda obiektywna do której wykrycia zmierza się w postępowaniu ma służyć prawidłowemu załatwieniu sprawy. Organ wyznacza zakres postępowania dowodowego, przeprowadza dowody z urzędu, poucza strony o ich uprawnieniach w toku postępowania dowodowego. Organy podejmują wszelkie kroki niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy. Organ nie jest ograniczony środkami dowodowymi, przy badaniu okoliczności sprawy powinien zbadać cały materiał dowodowy, powoływać świadków, biegłych, badać dokumenty tak, aby był przekonany, że stan faktyczny został ustalony. Po zakończeniu postępowania organ ocenia cały materiał dowodowy.
3. Zasada uwzględniania w postępowaniu interesu społecznego i słuszn. int. jedn.
Przy załatwianiu sprawy należy zaspokoić interes jednostki, gdy nie pozostaje to w wyraźnej kolizji z wymaganiami interesu publicznego. Zasada ta będzie miała zastosowanie w przypadku decyzji uznaniowych, ponieważ przy decyzjach związanych nie ma miejsca na wywarzanie wartości (są spełnione przesłanki albo nie); stosuje się ją np. przy koncesjach, zezwoleniach na działalność reglamentowaną.
Gdy w postępowaniu jest wiele stron, należy oszacować słuszności każdego interesu z osobna i porownać je ze sobą, również gdy są ze sobą zbieżne.
4. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu.
Oznacza, że organ ma obowiązek zapewnić stronie możliwość udziału we wszystkich czynnościach poszczególnych stadiów postępowania. Organ ma obowiązek zawiadamiania strony o czynnościach w których może ona brać udział i w których musi brać udział dla ich ważności i skuteczności procesowej.
Gdy strona bez własnej winy nie mogła uczestniczyć w postępowaniu, jest to ciężka wada o charakterze procesowym i stanowi podstawę wznowienia postępowania administracyjnego. Przejawy tej zasady są w postępowaniu administracyjnym bardzo liczne:
· prawo wglądu do akt sprawy z możliwością złożenia zażalenia na odmowę wglądu do akt
· prawo zgłaszania środków dowodowych
· prawo wzięcia udziału w przeprowadzaniu dowodu
· w trakcie rozprawy administracyjnej prawo zadawania pytań świadkom, biegłym, zadawania pytań i składania wyjaśnień
· prawo wypowiadania się co do całości zebranego materiału dowodowego
· prawo składania środków zaskarżenia
· prawo do żądania zawieszenia postępowania lub umorzenia postępowania
wyjątek – art.10 § 2 – organ może odstąpić od czynnego udziału strony w postępowaniu w przypadku, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na:
· niebezpieczeństwo dla zdrowia lub życia ludzkiego
· grożącą, niepowetowaną szkodę materialną
Nawet jednak w tej sytuacji organ musi wskazać przyczyny odstąpienia od tej zasady i sporządzić protokół lub adnotację. Uniemożliwienie stronom wzięcia udziału w postępowaniu stanowi kwalifikowaną wadę tego postępowania i jest przyczyną do wznowienia postępowania
5. Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa.
Jest przestrzegana wtedy, gdy organ dba o zachowanie w toku postępowania zasady równości traktowania stron, wątpliwości rozstrzyga na korzyść uczestników postępowania, zachowuje stałość rozstrzygnięć, nie wykorzystuje zmian w prawie do zaskakiwania niespodziewanymi czynnościami. Jeśli w postępowaniu będą przestrzegane pozostałe zasady to na pewno będzie to budziło zaufanie obywateli do organów państwa. Postępowanie powinno być prowadzone rzetelnie i szybko a pracownicy organu powinni być uprzejmi, informować obywatela o stanie sprawy, pouczać, wyjaśniać, sprawy powinny być rozstrzyganie w podobny sposób.
6. Zasada dwuinstancyjności postępowania.
Wywodzi się z Konstytucji RP a jej istotą jest zapewnienie stronom prawa do dwukrotnego rozpoznania i załatwienia sprawy.
Strona ma prawo złożenia odwołania od każdej nieostatecznej decyzji adm. do organu wyższego stopnia a wyjątki mogą być ustanowione tylko w ustawie.
Organ odwoławczy nie tylko kontroluje czynności postępowania i rozstrzygnięcia w pierwszej instancji, lecz ma obowiązek ponownego wyjaśnienia sprawy na podstawie już zebranego materiału faktycznego i prawnego, ewentualnego usunięcia jego braków i uchybień oraz załatwienia sprawy co do jej istoty.
7. Zasada trwałości decyzji administracyjnej.
Odnosi się do decyzji administracyjnych ostatecznych, czyli takich od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji. Będą to więc decyzje wydane w pierwszej instancji i nie zaskarżone odwołaniem w terminie albo z uchybieniem terminu, wydane w postępowaniu z mocy ustawy jednoinstancyjnym oraz decyzje załatwiające sprawę co do istoty.
Nie jest to jednak zasada absolutna, nie może być bowiem przeszkód dla obalania decyzji niezgodnej z prawem. Służą temu tryby nadzwyczajne.
8. Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnych
Kontrola ta wykonywana jest przez sąd administracyjny.
Sąd administracyjny kontroluje działalność administracji publicznej pod względem zgodności z prawem i w takim też zakresie służy skarga na ostateczne decyzje administracyjne.
Sąd posiada kompetencje do obalenia niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej i sformułowania oceny prawnej wiążącej organ przy ponownym rozpatrzeniu tej samej sprawy. Przedmiotem skargi jest decyzja adm. w znaczeniu materialnym. Sąd adm. nie jest związany zarzutami skargi ani ich sformułowaniem ani żądaniami.
9. Zasada wpływu wychowawczego na obywateli.
Jest związana z kulturą administrowania a jej skutki są powiązane z kształtowaniem postaw wobec prawa obowiązującego. Wpływ wychowawczy dotyczy przede wszystkim osób uczestniczących w postępowaniu jako strony lub inni uczestnicy postępowania oraz tych osób, na których prawa lub obowiązki może mieć wpływ wynik sprawy.
10. Zasada przekonywania.
Polega na wydaniu takiej, tak uzasadnionej decyzji, będącej wynikiem tak przeprowadzonego procesu, która skłoni adresata do jej dobrowolnego wykonania w celu ograniczenia stosowania środków przymusu.
Do takiego stanu dochodzi się w postępowaniu dowodowym realizowanym we współdziałaniu ze stronami, przez wyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, ważnych nie tylko w przekonaniu organu ale i stron.
11. Zasada udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom i uczestnikom post.
Zasada ta chroni strony przed szkodami, jakie może wyrządzić nieznajomość prawa. Prawo do informacji, poza stronami uzyskali także inni uczestnicy postępowania.
Obowiązek informacyjny musi być wykonywany przez organ z urzędu, bez osobnych wniosków stron lub uczestników i rozciąga się on na wszystkie stadia postępowania aż do ich zakończenia w danej instancji adm.
Zaniechanie tego obowiązku ma znamiona naruszenia przepisów postępowania wpływającego na jego wynik.
Informacja faktyczna – np. ilość zezwoleń do wydania i liczna osób starających się o ich uzyskanie
Informacja prawna – np. przesłanki uzyskania uprawnienia, zezwolenia itd.
12. Zasada ugodowego załatwiania spraw o spornych interesach stron.
Odwołuje się do przepisów o załatwianiu niektórych spraw w drodze ugody między stronami i zatwierdzanej postanowieniem przez organ administracji publicznej. Stosuje się ją, gdy w postępowaniu biorą udział co najmniej dwie strony, a ich interesy są sporne.
Zażegnanie w drodze kompromisu, sporu o fakty przyczynia się do przyspieszenia biegu sprawy i ogranicza konieczność stosowania przymusu w celu wykonania decyzji.
13. Zasada szybkości i prostoty postępowania.
Wiąże się z szeregiem przepisów kpa wiążących organy terminami dokonywania czynności i załatwiania spraw.
Treścią obowiązku jest więc prowadzenie czynności postępowania administracyjnego z możliwie najniższym nakładem kosztów, eliminowaniem zbędnych działań procesowych oraz unikaniem sytuacji powodujących zwłokę. Organ powinien załatwić sprawę bez zbędnej zwłoki. Jeżeli chodzi o sprawy, które można rozpatrzyć na podstawie danych przedstawionych przez stronę lub posiadanych przez organ w rejestrach, ewidencjach, organ powinien taką sprawę załatwić bezzwłocznie. W I i w II instancji termin ten wynosi 1 miesiąc. Wyjątkiem są sprawy szczególnie skomplikowane, które wymagają szerszego postępowania, rozprawy administracyjnej i wtedy przedłużony termin wynosi 2 miesiące.
14. Zasada pisemności.
Postępowanie administracyjne jest prowadzone w formie pisemnej co oznacza, że wszystkie sprawy powinny być załatwiane w tej formie. Przepisy wyjątkowo umożliwiają odstąpienie od formy pisemnej na rzecz formy ustnej, gdy przemawia z tym interes strony, strona się na to zgadza lub wyraźnie tego żąda. W takiej sytuacji, jeżeli czynność dokonywana jest w formie ustnej to zarówno treść jak i istotne motywy takiego załatwienia sprawy muszą być utrwalone w aktach sprawy w formie protokołu lub podpisanej przez strony adnotacji. Czasami przepisy prawa wyraźnie zastrzegają dla jakiejś czynności formę pisemną.
ZASADY PODTĘPOWANIA SĄDOWOADMINISTRACYJNEGO
Zasady postępowania sądowoadministracyjnego wywodzi się z ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Można wyróżnić następujące zasady:
1. Zasada równości stron i uczestników postępowania
2. Zasada dyspozycyjności (rozporządzalności)
3. Zasada kontradyktoryjności (sporności)
4. Zasada koncentracji (skupienia) materiału procesowego
5. Zasada kierownictwa sędziowskiego
6. Zasada swobodnej oceny dowodów
7. Zasada bezpośredniości
8. Zasada ustności
9. Zasada umiarkowanego formalizmu procesowego
10. Zasada prawdy materialnej
11. Zasada zwrotów kosztu postepowania
prawozaoczne