Działalność finansowa – gospodarka finansowa
- polega na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych
- formy prawne gospodarowania i wydatkowania mogą być różne
finatio, finare – używane na oznaczenie zakończenia sprawy toczącej się przed sądem orzeczeniem
- potem samo świadczenie pieniężne na podstawie wyroku nazywano finatio
- termin finale miał zabarwienie pejoratywne, wiązano je z lichwą, lewymi transakcjami
Finanse dziś – 3 definicje
1). zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
2). pieniężny mechanizm podziału i wymianu wartości materialnych (podziału dochodu narodowego)
3). stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Finanse publiczne – cechy
- działalność prowadzone w interesie publicznym
- wiążą się aktem władztwa ze strony państwa (finanse prywatne – gromadzenie środków na podstawie stosunków cywilnoprawnych)
- podmioty – państwo, samorząd, WE
- państwo uprawnione do emisji pieniądza
- powinna je cechować jawność
- finanse publiczne przewyższają rozmiarami finanse prywatne
4 sposoby definiowania:
1). odwołanie Siudo interesu
2). podmiotowy
3). przedmiotowy – gromadzenie podatków itp. to co obejmuje budżet
4). sposób mieszany z tych 3
20.10.2005
Prawne pojęcie finansów publicznych, prawo finansowe, funkcje finansów publicznych
Procesy natury ekonomiczno politycznej dotyczące gromadzenia, wydatkowania administrowania środkami publicznymi.
natura ekonomiczna
- większość regulacji prawnych dotyczy skutków ekonomicznych
- finanse publiczne dotyczą zasad przesunięć ekonomicznych pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi a podmiotami publicznymi
- dotyczą również wew. procesów administrowania i zarządzania środkami publicznymi
Poprzez rozwój prawa w XX wieku widać, że nie jest obojętne jak państwo przysparza - mamy do czynienia z wywłaszczeniem publicznoprawnym.
Co to są środki publiczne
1). jest to mienie wyrażone w pieniądzu - finansowa część majątku państwa lub JST
2). ta część mienia zgodnie z art. 21 Konstytucji, pochodzi wyłącznie ze źródłem określonych w ustawie
Aby tego rodzaju dochody w sensie pieniężnych składników mienia państwa lub JST płynęły - muszą mieć podstawę ustawową.
Ustawa musi określać tytuł prawny, tryb i zasady na jakich ta część pieniężna mienia jest gromadzona.
Gromadzenie dochodów w Polsce jest zupełnie całkowicie uregulowane przez prawo.
3). Ta część mienia państwa lub JST jest przeznaczona na realizację funkcji publicznych (nie służy na wzbogacenie państwa jako podmiotu prawa lecz na rozdysponowania na zadania publiczne)
W zależności od tego jakie to zadania to może się okazać że pod koniec roku właściwie ta część mienia znika bezpowrotnie.
Konstytucyjna definicja finansów publicznych
- R. X Konstytucji ("Finanse publiczne") - a więc odrębny rozdział
- szersze pojęcie niż to podane wyżej (na poprzednim wykładzie)
- obejmują zarządzają nie tylko finansową częścią mienia państwa czy samorządu terytorialnego
- należą także procesy nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości SP, udziałów i akcji emitowania papierów wartościowych przez SP i NBP, ustanawianie monopolu państwowego, zasady zaciągania pożyczek i kredytów i udzielania gwarancji przez państwo polskie
uFP - węziej - finanse publiczne obejmują procesu związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich wydatkowaniem (rozdysponowywaniem) - art. 6
Obowiązuje nas pojęcie szersze (konstytucyjne)
Czy z pojęciem konstytucyjnym łączą się jakieś skutki prawne?
- TAK - nauka o finansach publicznych należy do prawa publicznego, więc normy PF to normy prawa publicznego
- na gruncie prawa finansowego mamy do czynienia z rozstrzyganiem konfliktu interesów jako spraw publicznoprawnych
- to wpływa na właściwość organów i sądów które to rozstrzygają i na zasady wykładni przepisów prawa finansowego
Co to oznacza w Polsce że prawo finansowe to prawo publiczne
- w polskiej tradycji prawniczej podział na trzy rodzaje spraw:
1). cywilne
- konflikt interesów pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa
- toczy się dla ochrony interesów co najmniej jednej strony
- interes publiczny: by sąd był sprawiedliwy
- sąd rozstrzyga jako bezstronny arbiter w konflikcie interesów
2). sprawy publicznoprawne (administracyjne)
- toczy się w imię interesu publicznego, choćby wnioskodawca był sam zainteresowany w uzyskaniu prawa
- organ rozstrzyga kierując się dobrem wspólnym
- dla niego podstawa materialna ma zasadnicze i wyłączne znaczenie, bo on stosuje i wykonuje prawo, a nie wykonuje sprawiedliwość
3). sprawy karne
- to nie tylko sprawy wynikające ze stwierdzenia naruszenia prawa, ale wszystkie normy, stanowione w celu represji
Jeśli chodzi o sprawy z zakresu prawa finansowego i podatkowego oraz sprawy organiczne, ustrojowe, zarządzania środkami publicznymi przewidują możliwość niekorzystnych następstw niedostosowania się do dyspozycji normy, ale normy te nie mają cech represji
Czym innym jest odpowiedzialność podatnika za spełnienie zobowiązania podatkowego, a czym innym sankcja podatkowa. Niezależnie od nazwy te sankcje to podatki, a jeśli mają na celu represje to są sprawami z zakresu prawa karnego.
Odsetki za zwłokę za niespełnienie zobowiązania są z dziedziny podatkowej, bo mają na celu powetować straty wierzyciela, nie mają charakteru represyjnego
Prawo finansowe – to ta część prawa publicznego, która odpowiada konstytucyjnemu pojęcie finansów publicznych. W skład prawa finansowego wchodzą regulacje, które dotyczą ustawowo uregulowanych sposobów gromadzenia, zarządzania, wydatkowania środków publicznych w tym także gromadzenia czasowego (zaciąganie kredytów, udzielanie gwarancji i poręczeń)
Procesy gromadzenia dochodów – na I plan wysuwa się prawo daniowe (podatkowe). Normy prawne o zaciąganiu kredytów i pożyczek przez samorząd terytorialny i państwo Prawo wydatków publicznych – zasady i tryb wydatkowania środków publicznych na zadania publiczne – tutaj mamy do czynienia z dziedziną która nie powinna być regulowana przez prawo, bo to domena demokracji, to sfera polityczna, która w niektórych uzasadnionych konstytucyjnie wypadkach są zastępowana regulacjami prawnymi.
Z powodu szczególnych zadań publicznych określa zasady i tryb finansowania i dlatego ….????
Prawo dotacyjne i subwencyjne (dotacje samorządu terytorialnego) dodatki mieszkaniowe, stypendia.
Prawo ustrojowe finansowe:
1). zasady wewnętrznego zarządzania środkami publicznymi (kto, kiedy może przekazać niżej środki, kto może wydać środki na zewnątrz)
2). statuowanie wewnętrznych jednostek organizacyjnych w Skarbie Państwa
Jedność prawa finansowego – autonomia prawa podatkowego i daniowego
Zapewnienie autonomii ma głównie znaczenie doktrynalne niż praktyczne. To że całe prawo finansowe należy do prawa publicznego to rozstrzyga o właściwości organów, sposobie rozstrzygania spraw, rozdzielania uprawnień. Jednolite SA zasady wykładni i zasady ustalania właściwości.
Związki prawa finansowego z prawem cywilnym
– chodzi o rozgraniczenie prawa finansowego od prawa cywilnego – 1) jaki organ jest właściwy? 2). jakie metody wykładni stosujemy?
Ad. 1). jest to prawo obrotu publicznoprawnego
- związki z częścią prawa cywilnego, które ma znamiona prawa powszechnego
- wyznacza standardy cywilizacyjne dla całego prawa – Np. od kiedy jesteś osobą fizyczną, definicja zdolności do czynności prawnych itd.
Ta część prawa cywilnego oczywiście wyraża standardy dla Rawa finansowego Np. mówi jakich podmiotem jest Skarb Państwa, samorząd terytorialny, jaką rolę spełnia wolna wola i świadomość człowieka np. instytucja wspólnego opodatkowania małżonków w tym zakresie nie można powiedzieć, że prawo finansowe jest całkowicie autonomiczne. Granicą jest jedność systemu prawa.
2). związki z częścią prawa prywatnego które ustala różne rodzaje umów, oświadczeń, form organizacyjnych (spółka) – określenie w sposób odmienny pewnych cech umowy w punktu widzenia prawa podatkowego. Ustawodawca podatkowy swobodnie kreuje skutki związane z opodatkowaniem.
Budowa normy prawa finansowego
Przepis jest jednostką strukturalną prawa finansowego, norma prawna jest wyprowadzana z przepisu, co oznacza, że jeden przepis może mieć kilka norm prawnych i odwrotnie.
Charakteryzują się one obiektywnym i automatycznym sposobem powstawania i obowiązywania, norma kształtuje obowiązki i prawa niezależnie od woli jej potencjalnych adresatów (obowiązuje automatycznie, nie trzeba wniosku), eliminują wolę adresata zewnętrznego i wewnętrznego. Nie trzeba woli podmiotu by powstał obowiązek i wywoływał skutki prawne. Charakteryzuje się przewagą ustanawiania obowiązków, nakładania ciężarów publicznych.
Prawo podatkowe zajmuje się niemal wyłącznie tworzeniem nakazów powinnego zachowania się.
27.10.2005
Normy prawa finansowego
Normy prawa publicznego maja charakter imperatywno-atrybutywny. Ich obowiązywanie wynika z władczego, jednostronnego określenia aktu woli ustawodawcy. Normy prawa finansowego nie są tożsame z normami ius cogenti prawa cywilnego. [prof. to podkreśla] Nie są uruchamiane aktem woli podmiotu.
Normy prawa publicznego obowiązują nie tylko bezwzględnie, ale także na ogół niezależnie od naszych przejawów woli.
- inaczej mówiąc, ich obowiązywanie jest zapewnione przymusem państwa i obowiązują one z mocy samego prawa
- nie jest potrzebny ani prawnie relewantny nasz akt woli.
Kwestionowanie norm prawa finansowego w najlepszym razie przyjmuje formę obywatelskiego nieposłuszeństwa.
Dylemat: skoro normy prawa publicznego działają same z ustawy, to jaka jest treść powinnego zachowania?
- są to nakazy bezwzględne lub względne, albo takie zakazy - dotyczące określonego zachowania
- nie maja one charakteru norm prawnokarnych, chociaż ich skutki ich naruszenia same w sobie mogą spełniać znamiona czynu zabronionego
Na tle wszystkich norm prawa publicznego normy prawa finansowego charakteryzują się jednak szczególną odrębnością - z reguły zawierają one nakazy powinnego zachowania, a nie zakazy innego zachowania. Petrażycki - nie wyrabiają wewnętrznych, psychicznych przeżyć powodujących tworzenie obowiązku powstrzymania się od konkretnego działania; wymagają one aktywności od adresata normy. Tym się charakteryzuje prawo daninowe - obowiązek zapłaty świadczenia.
Jeśli treścią normy jest nakaz zapłaty podatku - istniejący z mocy ustawy - to powoduje to konsekwencje w postaci wymuszenia postawy aktywnej; wszystkie normy prawa daninowego wprowadzają bezpośredni lub potencjalny nakaz czynnego zachowania się - przeniesienia określonych Śródków na rzecz skarbu państwa (jednostronne przysporzenie).
Czy związane to jest z jakimiś aktami woli? I tak, i nie. Jeśli treścią norm prawa daninowego jest nakaz powinnego zachowania, to możemy powiedzieć, ze owo powstawanie obowiązku z mocy samego prawa - konkretyzujące się niekiedy nawet bez działań stosujących prawo - powodują nieodwracalne skutki. Są tylko ewidencjonowane jako spełnienie nakazu.
Czy w prawie finansowym występują normy uprawniające i jaki maja charakter?
Co do tego istnieje spor w doktrynie! Bądź co bądź prawo finansowe ma dzielić i ściągać daniny a nie uprawniać podmioty. Normy prawa o dochodach publicznych.
Art 217 KonstRP - ustawami podatkowymi są także te ustawy, które określają podmioty zwolnione od opodatkowania oraz zasady przyznawania umorzeń i obniżek podatkowych. Czy zawierają normy prawa daninowego o char. uprawniającym? Jest to przedmiotem sporu w orzecznictwie.
Czy jeśli ustawa podatkowa określa wysokość podatku i kategorie podmiotów zwolnionych, czy to rodzi jakiekolwiek uprawnienia dla tych podmiotów?
1). Jedni - tak, to jest jedna z form uprawniających, gdyż Ordynacja Podatkowa definiuje pojecie ulgi podatkowej w sposób bardzo szeroki
Art. 3 pkt 6 - przez ulgę podatkową rozumiejąc przewidziane w przepisach prawa podatkowego
- zatem gdyby nie owo określenie podmiotów zwolnionych, podatek byłby wyższy; jest to swoiste uprawnienie i odstąpienie od zasady powszechności opodatkowania!
Ale charakter tego uprawnienia (prawo do zwolnienia od podatku?) nie jest jasny ani jednoznaczny.
2). Drudzy - no dobrze, ale ustawodawca wie, co robi. "ZAWSZE" należy płacić podatki - są dwa przeciwstawne rozumienia tego pojęcia; (1) nieprawda - jest to uprawnienie o charakterze przywileju (utrzymywanie własnego państwa). W tym razie wszelkie zwolnienie nie rodzą żadnego prawa podmiotowego, a jedynie uprawnienie do skorzystania z wyjątku od zasady generalnej, od kwantyfikatora "każda osoba". Wyjątki trzeba interpretować zawężajaco. Profesor krytykuje to, choć sama kiedyś tak uważała.
Stan faktyczny: kiedyś MF zwalniał podatników z podatku dochodowego, pod warunkiem rzetelnego prowadzenia ksiąg podatkowych. Zwolnienie następowało od dnia wejścia zwolnienie to obowiązywało od dnia wejścia w życie rozporządzenia. Jeśli byśmy traktowali te ulgę jako przywilej, to drobne błędy dyskwalifikują ze zwolnienia ex tunc! Prof. zgodziła się niegdyś (1994) z tym rozumieniem.
Ale jednak rzetelność nie ma wpływu na obowiązek podatkowy, skoro z mocy prawa mógł być z obowiązku tego zwolniony; chodziło o zachętę w sensie materialnym do rzetelności. Była to również działalność prospektywna.
Nykiel - ustawodawca dał prawo do zwolnienia podatkowego i wysokość podatków nie zależało od tego, bo takiego zwolnienia nie było od początku - zatem niedotrzymanie warunków (każde!) było traktowane jako wyłączające tę ulgę. Jeśli ustawodawca ustanowił normatywna możliwość obniżenia podatku to stworzył podstawę do jego obniżenia przez prawo podmiotowe. Inni - jeśli ustawodawca wprowadził warunki ulgi, to jakiekolwiek niedopełnienie warunków uniemożliwia w ogóle korzystanie z owej ulgi. Ulga jest wyjątkiem od zasady powszechności i w związku z tym ma pozycje norm lex specialis, które musza być interpretowane literalnie, wąsko i zawężająco.
3). Trzeci sposób rozumowania: ustawodawca wprowadzając ulgi/zwolnienia/obniżki inaczej określa przedmiot i stawki opodatkowania (nie wyłącznie za metodą reglamentacji pozytywnej, ale także za pomocą reglamentacji negatywnej w sposób dopełniający). Najpierw ustala kto płaci, tytułem czego i kiedy, potem (tu spor) kto płaci, z jakiego tytułu i kiedy.
OTK SK 16/00 - tak właśnie działa (metoda pozytywno-negatywna). Tak wiec wtedy nie ma juz mowy o żadnym prawie podmiotowym albo przywileju dodatkowym będącym wyjątkiem od zasady. Inaczej mówiąc, każdy wyróżnia jeszcze zakres podatników w sposób negatywny.
Wynika z tego, ze mamy do czynienia z podmiotem opodatkowania określonym negatywnie, w związku z tym każdy, kto znajdzie się w korzystniejszych warunkach - zapłaci korzystniejszy podatek! Ex lege!
Można by powiedzieć, ze jest to wolność od płacenia podatku w związku z poddaniem nakazom innego, mniej dolegliwego zachowania (albo w ogóle).
Nie jest sprawa organu podatkowego decydowanie o zakresie obowiązku podatkowego -- bo to określa prawo.
Najczęściej owo zwolnienie lub obniżka podatku są uwarunkowane, tj. musi być grupa ta mniejsza niż ogół podatników; w tej grupie obniżenie musi być związane z jakimiś przedmiotowymi cechami. te cechy wyróżniają zwykle przedmiot opodatkowania (np. ZUS w związku z uruchamianiem przedsiębiorstwa).
Czy takie cos w ogóle jest uwarunkowane? Tylko spełnieniem kryteriów wyznaczonych dla grupy przez adresata normy. "Widziały gały co brały, kiedy wybierały".
Słaba strona tego rozumowania: często to korzystniejsze zachowanie objęte powinnością lub przepisy go ustalające/znoszące są zależne od spełnienia konkretnie określonych warunków niezwiązanych z cechami przedmiotowo-podatkowymi, lecz wymagają od nas pewnych oświadczeń, aktów woli. Aby skorzystać z łącznego opodatkowania małżonków, trzeba złożyć oświadczenie woli w formie podpisu przez oboje małżonków. Wyrażamy tym wolę łącznego opodatkowania i zawiadamiamy tym organ podatkowy i zainteresowanych. To organ podatkowy przyjmuje do wiadomości, co rzutuje przez stworzenie konkretnych skutków prawnych. W orzecznictwie USA odpowiedzialność związana ze składaniem zeznań określa się jako ryzyko podatkowe.
Czy jest to korzystanie z prawa podmiotowego do wyboru opodatkowania?
Odpowiedz na to pytanie jest bardzo problematyczna!!! Późniejsze uzupełnienie jest np. również skuteczne do dnia terminu dokonania wyboru (30 IV). Od kiedy to normę prawa podatkowego uruchamia akt woli?! // Czy jest to wykonanie prawa opcji? Przecież nie może się uchylić od skutków oświadczenia ex tunc. Raz dokonany wybór dotyczy podległości obowiązku.
Wyjątkiem nie jest przywilej, a możliwość dokonania opcji swym aktem woli.
Inna istotna osobliwością jest to, że ten wybór prawny nie jest prawnie relewantny dla nikogo poza samym podatnikiem (ani ustawodawca, ani sady... itd.). Nikt w Polsce nie ma obowiązku płacenia podatku wyższego! Nie istnieją żadne przesłanki uzupełniające pozwalające na dyskusję, sytuacji. Wolni ludzie dokonują oczywiście wyboru korzystniejszego dla siebie. Należy zakładać takie postępowanie adresata normy. Nikt inaczej, w wolnym przynajmniej kraju, nie może zakładać. Każdy wybierze to, co będzie uważał za najkorzystniejsze.
Art 22 Ordynacji Podatkowej. [treść] Chodzi dokładnie o paragraf 2a. :) Chodzi tu najczęściej o np. łączne opodatkowanie małżonków, którzy wyrazi zgodnie wole _po zakończeniu_ roku podatkowego. Zaliczki pobierane są na poczet ostatecznej kwoty podatkowej w ciągu roku podatkowego. Ponieważ łącznym opodatkowaniem są objęte także małżeństwa, gdzie jeden z małżonków nie osiąga żadnych bądź b. niskie dochody, to zaliczki jednego małżonka mogą być niewspółmierne do ostatecznego opodatkowania małżonków. Wtedy podatnik składa ... o opodatkowanie łączne. Nie może jeszcze składać wniosku! To jest z góry. :> Oczywiście nie znamy rezultatu końcowego opodatkowania. Czy w par 2a powinno być użyte słowo "może"? Czy powinno być: "organ określi"? Im ktoś starszy, tym mniej jest dynamiczna sytuacja ekonomiczna danego podmiotu. Jeśli się zakłada względną niezmienność, to małżonkowie prawie na pewno skorzystają z łącznego opodatkowania -- wiec jednolicie powinno się obniżać zaliczki. Ale doktryna nie rozstrzygnęła jeszcze tej wątpliwości.
No właśnie. Czy normy podatkowe są nakazująco-uprawniające? Czy w prawie podatkowym są pary norm nakaz-zakaz? Nie! Tu: nakaz-wolność od nakazu(względnie łagodniejszy reżim). To tez rzutuje na pojecie różnych stawek podatkowych.
Oprócz norm o char. nakazującym mamy do czynienia również z innymi normami - tzw. kompetencyjnymi.
Zwykle mamy z nimi do czynienia w części ustrojowej, upoważniają one organy władzy publicznej do późniejszego działania, ustanawiając kognicje np. rzeczowa. O nich na ogol konstytucja i inne przepisy mówią, ze maja charakter wewnętrzny, są skierowane tylko do tych władz. Maja adresata organicznego. Nie mogą one w związku z tym stanowić podstawy do rozstrzygnięć dot. adresatów zewnętrznych. Nie mogą stanowić _samoistnej_ podstawy. Norma kompetencyjna wg NSA (wiele orzeczeń) nie może stanowić o obowiązkach i prawach osób fizycznych i prawnych stojących poza organem. Stad w teorii prawa podział na prawo wewnętrzne i prawo powszechnie obowiązujące. Warto zauważyć, ze konstytucja posługuje się innym pojęciem prawa wewnętrznego - określa wg typów (np. ustawy są zawsze powszechne). Sta niektóre przepisy wewnętrzne np. dot. NIK są traktowane jako powszechne. W prawie finansowe przepisy organiczne wywierają skutki nie tylko wewnętrzne, lecz także wobec podmiotów stojących poza organem władzy publicznej. W naszym prawie nazywa się je osobami drugimi/trzecimi. Rzecz w tym, czy wywierają skutki bezpośrednie, pośrednie czy refleksowe? [por art 28kpa jako przykład].
Kiedy te przepisy kompetencyjne zarazem upoważniają ten organ do dokonania wydatków publicznych w trybie publicznoprawnym. Z tego w sposób oczywisty wynika zmiana poza organem. A jednak ten organ, a nie os. trzecia, pozostaje adresatem normy. To organ decyduje, kiedy wyda dane pieniądze. Same skutki mogą być ogromne. Dlatego mówimy, ze jest to upoważnienie do wydatkowania, do finansowania osób trzecich. Z budżetowej części majątku następuje nieodwracalny z reguły i bezzwrotny ubytek. Jest to olbrzymia kompetencja (w imieniu państwa!) o ogromnej sile oddziaływania.
Co to upoważnienie oznacza prawnie? W tym temacie tez nie ma jasności. Są dwie możliwości rozumienia słowa "upoważnienie". Oznacza to działanie na podstawie przepisów dających nam pewna swobodę zachowania w granicach normowanych przepisami prawa.
"administracja tylko mechanicznie rozstrzyga prawo"
Upoważnienie: Art 7 Konstytucji [tekst]. Tu jest wyraźne działanie w granicach prawa. Zatem nie istnieje generalne domniemanie kompetencji organu w Polsce. Wszędzie - poza prawem finansowym!
Wszystkie organy władzy publicznej korzystają z upoważnienia. Ale czy korzystają, czy wykonują? Nie domniemywa się np. kompetencji sądów rejonowych do danej sprawy - musi być enumeratywnie wyliczona właściwość w przepisie. (Inaczej np. w common law).
Czy organ mający określony zakres kompetencji musi je wykonywać, czy jedynie może? Czy ewentualna bezczynność jest lepsza od ewentualnego przekroczenia kompetencji? Jak zakłada polski system? Aktywistyczna! Istnieje pewne minimum konieczności działania!
Konstytucyjnie finanse publiczne w Polsce wprost zakładają aktywistyczną postawę wszelkich organów władzy publicznej; jeśli organ ma do wyboru działać czy nie działać - organ powinien działać!
Tak samo np. rząd po rozwiązaniu Sejmu... musi zapewnić wykonywanie określonych działań. Tak postanowił TK po kryzysie parlamentarnym rządu Suchockiej. Dobrem konstytucyjnie chronionym jest nieprzerwalnosc prowadzenia gospodarki państwa. Nowy rząd może co najwyżej do wykonywanych ustaw złożyć autopoprawkę, nie może złożyć jeszcze raz samej ustawy.
3.11.2005
Co oznacza automatyzm następstw prawnych?
...
prawozaoczne