KASAR-raport.pdf

Kwestionariusz Agresji Spontanicznej

i Agresji Reaktywnej (KASAR)

1. Wprowadzenie

Agresja, jako zjawisko psychologiczno-społeczne, interesuje badaczy juŜ od dłuŜszego

czasu. MoŜna wyróŜnić dwa główne kierunki tych badań. Pierwszy z nich ujmuje zachowania

agresywne w kategoriach psychopatologii i rozpatrywania klinicznych form agresji. W tym

ujęciu agresja traktowana jest, poza koncepcją psychoanalityczną, jako przejaw zaburzeń

afektywnych. Drugi nurt badań skupiał się na całokształcie Ŝycia psychicznego (Kosewski,

1968). Psychologiczne koncepcje agresji jako cechy naleŜą do tego drugiego podejścia.

JednakŜe czym jest owa agresja. W literaturze przedstawionych jest wiele jej definicji,

a wszystkie podkreślają dokuczliwość zachowań agresywnych (por. Kmiecik-Baran, 2000;

Kosewski, 1968). W dalszej części pracy termin ten będzie rozumiany zgodnie z podejściem

zaproponowanym przez Stacha (1989), gdzie zachowania agresywne pojmowane są jako

czynności, których celem jest spowodowanie innemu człowiekowi lub ludziom cierpienia

fizycznego lub psychicznego, a takŜe spowodowanie szkody lub straty cenionych przez nich

wartości. JednakŜe naleŜy podkreślić, Ŝe choć, jak moŜna przypuszczać, jest jedna agresja, to

moŜe się ona przejawiać na wiele róŜnych sposobów. I tak w tym szerokim pojęciu moŜna

wyróŜnić m.in. agresję fizyczną, rozumianą jako skłonność do angaŜowania się w bójki i

uŜywania siły lub broni przy atakowaniu innych osób, agresję instrumentalną, stosowaną jako

metodę osiągania jakichś innych celów, autoagresję, której skrajną postacią miałaby być

próba samobójcza i wiele innych (por. Choynowski, 1998).

Badacze zajmujący się tematyką agresji do głównych metod pomiaru zaliczają metody

oparte na obserwowaniu i rejestrowaniu tych zachowań agresywnych w warunkach

naturalnych i laboratoryjnych (Drwal, 1987), techniki projekcyjne oraz kwestionariusze (Gaś,

1987). JednakŜe narzędzia oparte na samopisie cieszą się największą popularnością. Fakt ten

moŜe wynikać z łatwości korzystania i dostępności tych metod. Podkreślane jest takŜe, Ŝe

projekcja agresji nie jest równoznaczna z jej faktycznym stosowaniem w realnej sytuacji

(Gaś, 1987).

Ze względu na popularność kwestionariuszy, w Polsce dostępnych jest obecnie kilka

technik standardowych, do pomiaru agresywności, w tym Skala Agresji Buss-Durkee

(Kosewski, 1968), Inwentarz Psychologicznego Syndromu Agresji- wersja zrewidowana

(IPSA-II; Gaś, 1987), Wielowymiarowy Inwentarz Agresji Interpersonalnej Chłopców

(WIAICh; Ignaczak, 1984), Skala „Agresor”-„A”-„Ofiara”-„O” (Kmiecik-Baran, 2000).

ChociaŜ narzędzia te niewątpliwie są przydatne w pracach badawczych, wykazują one pewne

słabości psychometryczne, zwłaszcza w zakresie trafności pomiaru (por. Drwal, 1987;

Kmiecik-Baran, 2000).

Celem niniejszej pracy jest próba stworzenia Kwestionariusza Agresji Spontanicznej i

Agresji Reaktywnej (KASAR). W pierwszej części zostaną opisane podstawy teoretyczne i

konstrukcyjne narzędzia. Natomiast druga poświęcona będzie procesowi konstrukcji

kwestionariusza oraz opisowi jego właściwości psychometrycznych.

2. Podstawy teoretyczne

W literaturze moŜna znaleźć wiele teorii i definicji agresji. MoŜna wyróŜnić trzy

dominujące podejścia, wyjaśniające istotę i powstawanie zachowań agresywnych. Pierwszą z

teorii, podejmujących problematykę agresji, jest psychoanaliza. Tutaj agresja jest pojmowana

jako jeden z popędów pierwotnych, erosa-popęd seksualny i thanatosa-popęd śmierci.

Działanie drugiego z popędów powoduje unicestwienie jednostki. JednakŜe proces ten moŜe

zostać powstrzymany przez erosa. W takiej sytuacji energia związana z thanatosem zostaje

skierowana na zewnątrz, przeciw otoczeniu i innym ludziom. Owa energia cały czas gromadzi

się w organizmie i w pewnym momencie musi zostać uwolniona. Człowiek musi rozładować

powstałe w ten sposób napięcie. Tak więc zgodnie z tą koncepcją musi przejawiać

zachowania agresywne, niezaleŜnie od sytuacji, w jakiej się znalazł (Stach, 1989).

Inne podejście do tej tematyki zaproponował Dollard i współpracownicy (1939, za:

Kmiecik-Baran, 2000). Sformułowali oni zasadę frustracji-agresji, zgodnie z którą agresja jest

popędem będącym reakcją na frustrację. Z sytuacją frustrującą mamy do czynienia, kiedy w

trakcie dąŜeń człowieka do osiągnięcia jakiegoś celu nagle pojawi się przeszkoda,

uniemoŜliwiająca wykonanie czynności. W efekcie tego powstaje frustracja, prowadząca do

napięcia emocjonalnego, a to z kolei do zachowań agresywnych. Stach (1989) podkreśla

takŜe, Ŝe agresja nie jest jedyną moŜliwą reakcją na stan frustracji, jednakŜe genezą

wszystkich takich zachowań jest frustracja. Dollard i współpracownicy w swojej teorii

zakładają, Ŝe siła pobudzenia do zachowania agresywnego jest wprost proporcjonalna do

wielkości doświadczonej frustracji (Stach,1989).

Trzecim podejściem do tematyki zachowań agresywnych jest teoria społecznego

uczenia się. Zgodnie z koncepcją Bandury i Waltersa (1968, za: Kmiecik-Baran, 2000),

zachowanie agresywne prowadzi do zaspokojenia określonej potrzeby, co w rezultacie

powoduje utrwalenie się tego zachowania. Podkreślają oni równieŜ, Ŝe głównym czynnikiem

pobudzającym do uczenia się zachowań agresywnych są określone kontakty społeczne,

obserwacja i naśladowanie otoczenia. Jeśli zachowania te utrwaliły się, to musiały być

wcześniej wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio-nagroda dla uczącego się lub pośrednio,

kiedy nagradzany był model.

Punktem wyjścia prac nad Kwestionariuszem Agresji Spontanicznej i Agresji

Reaktywnej jest opracowanie Choynowskiego (1998), w którym opisuje on próbę

skonstruowania Wielowymiarowego Inwentarza Agresywności oraz dokumentuje

psychologiczne oraz biologiczne podstawy zachowań agresywnych. Na wstępie swoich prac

Choynowski wyróŜnił 25 wymiarów, przy pomocy których chciał opisać cechę, jaką jest

agresywność i na tej podstawie stworzył bądź wybrał pozycje kwestionariuszowe. Do

opracowanych skal naleŜy zaliczyć skale: agresji fizycznej, destruktywnej, asertywność,

gniew, negatywizm, nienawiść, mściwość, kłamstwo (skala kontrolna, która po

przerekodowaniu, weszła w czynnik zbuntowanie, jako nonkonformizm), agresja ogólna,

pantomimiczna, okrucieństwo, draŜliwość, niechęć, podejrzliwość, agresja projekcyjna,

werbalna, urojona, empatyczna, instrumentalna, lęk przed agresją, samokrytyka, autoagresja,

samokontrola, poczucie winy. Po pierwszym etapie analiz wstępną pulę zredukowano do 13

skal. Na dalszym etapie, w wyniku analiz, wyodrębnione zostały cztery czynniki, które

zinterpretowane zostały jako zbuntowanie, agresywność spontaniczna, autoagresywność oraz

agresywność reaktywna.

Uzyskane czynniki wydają się bardzo interesujące, czego potwierdzeniem moŜe być

fakt, Ŝe Choynowski jako pierwszy przy opisie zachowań agresywnych odniósł się do

zbuntowania (Choynowski, 1998). JednakŜe ze względu na cel tego opracowania, w dalszej

części pracy poruszona zostanie tylko problematyka agresywności spontanicznej i reaktywnej.

PodłoŜa agresywności spontanicznej i reaktywnej moŜna doszukiwać się pojęciach

ataku i obrony, jako dwóch ogólnych rodzajach zachowania agresywnego. Zgodnie z

koncepcją Blanchard i Blanchard (1984, za: Choynowski, 1998) atak i obrona są odrębnymi

układami motywacyjnymi, ukształtowanymi w reakcji na bardzo róŜne presje selekcji w ciągu

ewolucji. Choynowski (1998) w swojej pracy identyfikuje agresję spontaniczną z atakiem,

natomiast reaktywną z obroną.

Podstawą teoretyczną opisywanego kwestionariusza jest właśnie owo rozróŜnienie

agresji spontanicznej i reaktywnej. Zgodnie z podejściem Carnapa (1966, za: Choynowski,

1998) agresywność spontaniczna przejawia się w nieoczekiwanych atakach fizycznych, bez

prowokacji z zewnątrz, na osoby, zwierzęta i przedmioty martwe. WyraŜa się takŜe w

uczuciach rozdraŜnienia i złości. Owe uczucia mogą prowokować do zachowań

przynoszących ulgę lub mijać bez okazania na zewnątrz. JednakŜe Michaelis (1976, za:

Choynowski, 1998) zaznacza, Ŝe agresja moŜe wydawać się spontaniczna, gdyŜ nie jest

widoczny Ŝaden jej wyraźny powód. MoŜe być ona jednak wywołana przez jakiś mechanizm

wewnętrzny, nieświadomy nawet dla samego agresora. Ponadto, co podkreśla Bandura (1973,

za: Choynowski, 1998), ludzie często zachowują się agresywnie tylko dla jednego wyraźnego

powodu – wywołania u innych oznak bólu i przykrości – które są dla agresora

wzmocnieniem, dzięki wcześniejszemu wielokrotnemu skojarzeniu z redukcją napięcia. W

zagadnieniu agresji spontanicznej mieszczą się takŜe badania Olweusa (1973, za:

Choynowski, 1998). W swoich pracach opisywał on chłopców, których nazwał tyranami i ich

kozły ofiarne. W efekcie tych analiz doszedł on do wniosku, Ŝe istnieje coś takiego jak

osobowość agresywna, która charakteryzuje się silnymi skłonnościami agresywnymi, słabym

hamowaniem agresji oraz pozytywnym stosunkiem do siły. Chłopcy agresywni są często

nagradzani za swoje zachowanie prestiŜem i pewnymi korzyściami bardziej konkretnymi.

Jak zostało wspomniane wcześniej, agresja reaktywna jest skojarzona z obroną. W

odniesieniu do agresji ludzkiej byłaby ona powiązana z draŜliwością, czyli skłonnością

jednostki do reagowania w sposób zaczepny na jakąkolwiek minimalną prowokację. Osoby

draŜliwe będą mniej tolerancyjne na prowokację, przez co będą częściej zachowywać się

agresywnie (Travaglia, 1983, za: Choynowski, 1998). Jak podaje Choynowski (1998), na

agresję reaktywną będą się głównie składać nadwraŜliwość na pobudzenie zewnętrzne,

reakcja emocjonalnie agresywna na bodźce normalnie nie wywołujące szczególnej reakcji,

brak tolerancji na prowokację, skłonność do zniecierpliwienia i złości z błahych powodów.

Agresja reaktywna moŜe przejawiać się zarówno w zachowaniach fizycznych jak i

werbalnych. Ten typ agresji moŜe przejawiać się takŜe jako ogólna reakcja na zagroŜenie

utraty jakichś praw lub przywilejów. Agresywność reaktywna powstaje pod wpływem

doznanych frustracji, kieruje się przeciw ich przyczynom. Agresor uwaŜa ja za słuszną i

sprawiedliwą, a po osiągnięciu zamierzonego celu agresywne zachowanie mija

(http://www.ipe.pl/archiwum/+/html/prace/kordus/nadpobydliwosc_psychoruchowa.htm).

Problematyka agresywności reaktywnej jest o tyle interesująca, Ŝe w niewielu publikacjach

moŜna znaleźć odniesienia do tego wymiaru agresji. W Ŝadnym z polskich kwestionariuszy

nie ma skali, która bezpośrednio odnosiłaby się to tych zachowań. Materiały dotyczące agresji

reaktywnej moŜna znaleźć raczej w publikacjach pedagogicznych, wraz z propozycjami

interwencji (por. http://www.biblioteka_zss_lublin.republika.pl/podk/publikacje/agresja.htm).

ChociaŜ w pracy Choynowskiego (1998) agresja fizyczna była powiązana z

czynnikiem agresywności spontanicznej, a werbalna z reaktywnej, w podstawach

teoretycznych kwestionariusza KASAR załoŜono, Ŝe głównymi wymiarami mierzonej cechy

są agresja spontaniczna i reaktywna, natomiast obie te zmienne mogą przejawiać się zarówno

w zachowaniach fizycznych, jak i werbalnych. Tak więc moŜna wyróŜnić cztery skale:

agresja spontaniczna fizyczna, spontaniczna werbalna, reaktywna fizyczna i reaktywna

werbalna. Trudno jest jednoznacznie określić, dlaczego w opracowaniu Choynowskiego

(1998) agresywność fizyczna i słowna zostały powiązane tylko z określonymi czynnikami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: