ZASOLENIE
Woda w glebie wystepuje w formie roztworu, który mo_e miec ró_ne ste_enie i skład
chemiczny. Najczesciej wystepujace w roztworze glebowym jony to: h+, na+, k+, nh4
+, ca2+,
mg2+, fe2+, fe3+, hco3
- , cl-, no3
-, co3
2-, so4
2-. Ponadto w skład roztworu glebowego wchodza
równie_ rozpuszczone substancje organiczne oraz gazy. Jednym ze składników roztworu sa
sole. Mówiac o zasoleniu gleby mamy na wzgledzie sole łatwo rozpuszczalne w wodzie.
Nale_a do nich: chlorki, siarczany, weglany sodu, wapnia i potasu. Rozró_niamy zasolenie
naturalne (rzadko spotykane w polskich glebach) oraz antropogeniczne. Zródłem zasolenia
antropogenicznego moga byc opady atmosferyczne, nawozy mineralne, chemiczne srodki do
likwidacji sniegu i sliskosci na jezdniach. Degradujace działanie zasolenia, czyli nadmiernej
koncentracji roztworu glebowego skutkuje zmniejszeniem dostepnosci wody i składników
pokarmowych dla roslin. Poza tym zasolenie powoduje naruszenie równowagi jonowej
srodowiska, obecnosc składników toksycznych i niekorzystny odczyn (silna alkalizacja lub
nadmierne zakwaszenie).
Najpowszechniejsza metoda okreslania ste_enia soli w roztworze glebowym jest pomiar
przewodnosci elektrolitycznej własciwej l_(przewodnictwa). Sprowadza sie on do zmierzenia
oporu (scisle jego odwrotnosci), czyli przewodnictwa wodnego ekstraktu gleby w naczyniu z
elektrodami platynowymi lub czujnikom elektrolityczno-oporowym. Przewodnosc zale_y od
temperatury dlatego nale_y utrzymywac stała temperature w czasie wykonywania pomiaru.
Zmiana temp. o 1oC powoduje zmiane odczytu o 2 - 2,5%. Jednostka przewodnosci
elektrolitycznej jest simens na centymetr (S/cm). Obecnosc NH3 oraz CO2 zwieksza
przewodnosc elektrolityczna dlatego przed pomiarem powinny byc one usuniete poprzez
podgrzanie próbki.
Na podstawie wartosci przewodnosci mo_na obliczyc nastepujace wartosci
-ste_enie soli w roztworze: 640 l_[mg/dm3]
-ste_enie soli w glebie: 0,064 l_Ww/100 [%]
-całkowita ilosc kationów: 10 l_ [cmol(+)/dm3]
-cisnienie osmotyczne roztworu 0,36_ l_ [atm]
gdzie:
Ww – zawartosc wody w % wag. W pascie glebowej
l_ -przewodnosc własciwa [mS/cm]
W ostatnich latach problem zasolenia gleb nabiera szczególnej wagi ze względu na stosowanie w rolnictwie wysokich dawek nawożenia oraz pogłębiającego się deficytu wody słodkiej, co stwarza konieczność wykorzystania wody morskiej do nawadniania pól. Ponadto stosowanie dużych ilości NaCI do odśnieżania ulic i dróg powoduje dodatkowe zagrożenie, spowodowane akumulacją jonów Na+ i Cl- w glebach, a w konsekwencji w roślinach.
Dlatego też ostatnio wzrasta zainteresowanie reakcją roślin na zasolenie, zarówno wśród praktyków - rolników jak i biologów, interesujących się mechanizmami regulacji procesów fizjologicznych w różnych warunkach środowiska.
Przy stosunkowo małym stopniu zasolenia, obniżającym potencjał wody w pożywce o około 500 hPa, nagromadzenie szkodliwych jonów jest niewielkie; w roślinach zmieniają się jednak ilościowe stosunki jonów. Nazywamy to stresem jonowym w przeciwieństwie do stresu solnego, gdy zasolenie obniża potencjał wodny roztworu glebowego lub pożywki o 2-3 tys. hPa. Przy jeszcze większym stresie następują zaburzenia w absorpcji wody - jest to tzw. stres osmotyczny.
Wrażliwość roślin na zasolenie wiąże się między innymi z ich przystosowaniem do życia w określonych warunkach siedliska i tak np. grupa roślin zwanych halofitami znosi zasolenie podłoża dochodzące do 20% NaCI. W tak ekstremalnych warunkach rośliny akumulują do 10% soli, np. u Salicamia, a nawet do 14% np. u Nitraria shober.
Rośliny przystosowane do wzrostu w warunkach małego stężenia soli w podłożu (tzw. glikofity) wykazują zaburzenia w przebiegu procesów życiowych, głównie wzrostu, już przy obniżeniu potencjału wodnego o około 1000 hPa. Ich wrażliwość przy tym na zasolenie jest bardzo zróżnicowana.
Wrażliwość roślin uprawnych na zasolenie jest bardzo zróżnicowana. Wynika to niewątpliwie z różnych mechanizmów komórkowej tolerancji roślin na ten czynnik. Według Hasegova komórki roślinne mogą unikać wysokiej koncentracji jonów bądź też zmagać się z wysoką koncentracją po ekspozycji na zasolenie. Mechanizm unikania zasolenia prowadzi do wykluczenia pobierania jonów przez korzenie, ich absorpcji przez komórki parenchymatyczne ksylemu, odpowiednią dystrybucję jonów pomiędzy nierosnące, a rosnące części rośliny, a w przypadku halofitów akumulowania jonów w specjalnych gruczołach solnych. Zasadniczo mechanizm wykluczania jonów z metabolizmu komórek jest efektywny przy niskim do średniego poziomu zasolenia. Natomiast akumulacja jonów jest podstawowym mechanizmem występującym u halofitów przy wysokim poziomie zasolenia. Komórki, które natomiast zmagają się z zasoleniem wytwarzają specjalne białka adaptacyjne o masie 26kDa. Białka te także występują w komórkach adoptowanych do stresów wodnych indukowanych polietylenoglicolem, stąd uważa się, że są to generalnie białka adaptacyjne komórek do stresów osmotycznych.
Wśród roślin uprawianych w naszym kraju do najbardziej odpornych należą: burak, szpinak, pomidor, do średnio odpornych - jęczmień, słonecznik, a do najbardziej wrażliwych - truskawka, groch, fasola.
Bibliografia: 1. Hasegova P. M. 1986. Cellular mechanism of salinity tolerance. Hort. Sci. 21:1317-1324.
Zasolenie gleby
Należy do chemicznego czynnika degradacji jest to występowanie w niej niekorzystnych ilości soli. Sole te są łatwo rozpuszczalne w wodzie i głównie należą do nich:
• Jony: Na+, K+, Ca2+, Cl-, Mg2+
• Siarczany
• Węglan sodu
• Węglan potasu
• Środowiska naturalnie zasolone:
• Tereny wulkaniczne
• Błota solne
• Wybrzeża morskie
• Wybrzeża oceaniczne
• Bagna mangrowcowe
• Tereny pustynne
• Wodne zastoiska alkaliczne
Środowiska zasolone pochodzenia antropogenicznego:
• Tereny rolnicze
• Uprawy pod osłonami
• Odladzanie jezdni w okresie zimowym
• Przemysł
PIERWOTNE
polega na akumulacji soli w wyniku naturalnych procesów będących efektem wysokiej zawartości soli w materiale macierzystym gleby lub w wodzie gruntowej.
WTORNE
jest efektem działalności człowieka, jak stosowanie nieodpowiednich praktyk nawadniania z wykorzystaniem wody o wysokiej zawartości soli lub niedostateczne odwodnienie gleby
GŁÓWNE ŹRÓDŁA ZASOLENIA:
• Wody gruntowe
• Odpady paleniskowe
• Komunalne wysypiska śmieci
• ...
anuszka66