Czarny Las.pdf

Maria Jordan

Czarny Las

pod Stanisławowem

Rozpoczął się sierpień, miesiąc pamiętny w Polsce z uwagi na ważne momenty w historii

dawniejszej i współczesnej, ale dla nas, Stanisławowian, łączy się już na stale ze

wspomnieniem wstrząsającego mordu dokonanego na inteligencji polskiej w Czarnym Lesie.

Nasze pokolenie powoli odchodzi poza "smugę cienia" i, moim zdaniem, nie można dopuścić,

by pamięć o tych, którzy zginęli na Kresach w obronie naszych religijnych i narodowych

wartości, została pogrzebana w niepamięci!

W II Rzeczypospolitej Stanisławów był miastem wojewódzkim, położonym w ramionach

dwu Bystrzyc: Bystrzycy Nadwórniańskiej i Sołotwińskiej, wpadających do Dniestru na

północ od miasta. Na południu widać wspaniały łańcuch Karpat Wschodnich: wschodnią

część Bieszczadów, Gorgany i Czarnohorę. To tam, po 17 września 1939 roku, oczy Polaków

wpatrywały się przez łzy rozpaczy w ostatnie kolumny wycofującej się na tułaczkę brygady

pancernej płk. Maczka...

Na wschód od Stanisławowa rozciąga się rozległa równina, odwieczna droga handlowa

z zachodu na wschód. Powstały na niej liczne miasta i miasteczka, np. słynna Tyśmienica,

której mieszkańcy z dumą przechwalają się, że jest ona starsza o kilka wieków od

Stanisławowa. Na północy i na zachodzie miasto okalają wapienne wzgórza Wołoczyńca,

mieszany las - zawsze, niezależnie od pogody, czarny. To Czarny Las. Do lasu tego chodziło

się na majówki, na wycieczki szkolne, na grzyby....

We wrześniu 1939 r., po wejściu armii sowieckiej, życie Stanisławowa zmieniło się

tragicznie. Przez blisko dwa lata przeżywaliśmy koszmar wywozów- na Syberię. 22 czerwca

1941 r. armie hitlerowskie wkroczyły na nasze ziemie, goniąc bolszewików na stepy Ukrainy.

Z początkiem lipca weszły do Stanisławowa doborowe, sojusznicze pułki węgierskie, mające

na celu osłonę głównego natarcia Wehrmachtu na Kijów. Miasto nasze było odcięte, dlatego

dosyć późno dowiedzieliśmy się o masakrze profesorów Uniwersytetu im. Jana Kazimierza

i Politechniki Lwowskiej na Wuleckich Wzgórzach. Zamordowano tam ponad 45

przedstawicieli nauki polskiej, o nazwiskach znanych nie tylko w Polsce. Stało się to na

rozkaz Hansa Franka, który kazał rozstrzeliwać naukowców natychmiast po zatrzymaniu...

"bo nieprzyjemne mieliśmy kłopoty z profesorami krakowskimi..." Myślał zapewne

o licznych interwencjach Watykanu, Włoch i innych państw neutralnych, dzięki którym duża

część krakowskich naukowców wyszła na wolność z obozów koncentracyjnych.

W lipcu Stanisławów cieszył się obecnością węgierskich "bratanków": wojsko chodziło do

kościołów, orkiestry węgierskie grały na ulicach pieśni drogie sercu polskiemu, po Mszy św.

rozbrzmiewały tony JBoże, coś Polskę". Były to nasze "wakacje wojenne", pomiędzy

okupacją czerwoną i brunatną!

Gdy nadszedł sierpień 1941 r., węgierskie pułki wycofały się z miasta i podążyły za armią

hitlerowską na stepy Ukrainy (wrócili jeszcze do nas w 1944 r. po klęsce stalingradzkiej), do

miasta wszedł Wehrmacht i Gestapo.

W dniach 8-18 sierpnia zostali aresztowani i doprowadzeni do gestapo przez ukraińskich

policjantów przedstawiciele inteligencji polskiej. W dniach poprzednich aresztowano

inteligencję żydowską, ale wówczas ich losy jeszcze nie były znane. Podobno po ukończeniu

"akcji" rozstrzelano także policjantów ukraińskich. Naszych nauczycieli brano według list

poszczególnych szkól i gimnazjów, sporządzonych przez kolegów niemieckich i ukraińskich.

Po wejściu do gmachu gestapo przy ul. Bilińskiego sprawdzano personalia, później bito ich

i maltretowano przez całą noc, a następnego dnia rano, ok. godz. 5-tej, wywożono pod

plandekami do Czarnego Lasu i tam rozstrzeliwano. "Akcję" przeżyło kilka osób, które

wylegitymowały się niepolskimi dowodami osobistymi, od nich doszły do nas, rodzin, pewne

wiadomości, których wiarygodności do tej pory nikt nie potwierdził oficjalnie. Mówiono np.,

że przy sprawdzaniu tożsamości jeden z gestapowców zwrócił się do dra Gutta, aby jako góral

z Poronina przeszedł na Goralenvolk, a wyjdzie na wolność. Dr Gutt - patriota - uderzył

gestapowca w twarz, krzycząc, by go nie obrażać. Został zastrzelony na miejscu. Tak samo

prof. Ignacy Sztamper, nasz germanista, pochodzący ze starej rodziny niemieckiej, odrzucił

propozycję wpisania się na Reichsdeutschliste i zginął ze wszystkimi...

Prawdopodobnie te sceny odbywały się na oczach mojego śp. Ojca, gdyż istnieje zbieżność

dat między ich aresztowaniem...!

Rozstrzelano w tych dniach ogółem 200-300 osób, do dziś jednak nie ma całkowitej, pewnej

i pełnej listy ofiar. Do Stanisławowa dowożono nauczycieli także z innych okolic, np.

z Tyśmienicy, Halicza, Tłumacza, Drohomirczan, Wołoczyńca i innych. Listę stanisławowską

podał w latach 1960-61 prof. Józef Zieliński i Tadeusz Kamiński (1989), ale ciągle jeszcze

dochodzą nowe dane. Może ten artykuł także pozwoli uzupełnić listy. Jak dotąd wiemy, że

zamordowano: nauczycieli szkól powszechnych -61 osób, szkół średnich - 50 osób, lekarzy -

6, księży - 3, prawników - 3, inżynierów - 9, wielu znanych i cenionych handlowców.

Kiedy dziś myślą wracam do tamtego sierpnia, przesuwają się przed oczami twarze tych

ludzi, którzy oddali swoje życie Polsce, dzięki którym my, młodzież, zachowaliśmy

w sercach to, co najdroższe, co jest sednem życia: BÓG, HONOR, OJCZYZNA, wartości

obecnie poniewierane, zapominane, a nawet wyśmiewane...

Przez cały okres PRL-u nie mówiono o każni inteligencji ze Lwowa i Stanisławowa, ale

obecnie nie jest to już "biała plama". Kilka lat temu, dzięki pomocy tamtejszej ludności, udało

się wyszukać w Czarnym Lesie 9 dużych dołów na miejscu kaźni, w większości

wypełnionych bagnem. Niektóre z nich służyły jako wysypiska śmieci dla pobliskich wiosek.

Dzięki miejscowym Polakom, dzięki wspaniałym pracownikom "Energopola", będącym na

kontraktach w Bohorodczanach, a także dzięki pielgrzymom Stanisławowian z Krakowa,

Wrocławia i Warszawy, postawiono przy dołach betonowe krzyże, a na polanie duży

metalowy krzyż, pomnik ku czci pomordowanych.

Co roku z końcem września Stanisławowianie gromadzą się w Katedrze 'Wrocławskiej na

Mszy św. i przed tablicą upamiętniającą stanisławowską tragedię. Co roku w Krakowie Koło

Stanisławowian składa znicze i kwiaty wraz z modlitwą pod tablicą w Ołtarzu pamięci

narodowej przy Bazylice OO Cystersów w Mogile, w sierpniu odprawiane są Msze św.

żałobne w kościele pw. św. Kazimierza przy ul. Bobrowskiego. Od lat też organizowane są

pielgrzymki (najczęściej w sierpniu) Koła Stanisławowian do Stanisławowa, gdzie

najuroczystszym i serdecznym wyrazem pamięci jest spotkanie przy Krzyżu w Czarnym

Lesie. Przed 1989 r., jeszcze konspiracyjnie, poświęcono też tablicę u SS. Urszulanek przy ul.

Starowiślnej. Ciągle jednak przeżywam lęk, że powoli zatrze się w pamięci narodowej ofiara

zamordowanych w Stanisławowie. W pogoni za życiem dostatnim, wygodnym zapomina się

o korzeniach, o naszych wartościach narodowych. Gdzie mogę, staram się mówić o Czarnym

Lesie. Dlatego powstało jeszcze i to wspomnienie....

Wprawdzie świadkowie podają różne nazwy miejscowości, koło których rozstrzeliwano

więźniów, to nic ma w tym żadnej sprzeczności. Wszystko wskazuje na to, że miejsce kaźni

znajdowało się w lesie, wokół którego znajdowały się cztery wsie, idąc za ruchem wskazówek

zegara od północy: Pawełcze, Rybno, Zagwóźdź oraz Uhrynów Dolny, Szlachecki i Górny

(podział tej ostatniej był raczej kwestią umowną, ponieważ miedzy zagrodami nic było

dłuższych przerw; Uhrynów Szlachecki był niejako łącznikiem miedzy Dolnym i Górnym).

Placówka Gestapo przy ul. Bilińskiego nosiła nazwę: Sipo und

Grenzpolizeikommissariatur des SD in Stanislau. W skład Sipo

(policja bezpieczeństwa) wchodziło Gestapo. Pierwszym jego

szefem w S tani sławo wie mianowano SS-HaupIsturmfuhrera

Hansa Krugera. Urodził się on 1 lipca 1909 r. w Poznańskiem, a j

ego ojciec -jak oświadczył później na swym procesie - był

zdecydowanym Prusakiem. W roku l925 Hans, jako zaledwie

szesnastolatek, wstępuje do Stahlhelrmu, w 1929 zaś - do SA,

gdzie zostaje mianowany Sturmfuhrerem, a następnie

Sturmbahnfuhrerem. W rok później został członkiem NSDAP.

Jako zawodowy SA-Fuhrer brał udział w aresztowaniu! osadzeniu funkcjonariuszy SPD

i NPD w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu.

Szkic

Kliknij aby powiększyć

Wkrótce przeszedł do SS, ponieważ -jego zdaniem -należeli

do niej ludzie wybrani, o ujmującej powierzchowności".

Skierowany do Poczdamu, zapoznał się z pracą w Gestapo,

po kampanii wrześniowej został zaś organizatorem

i pierwszym komendantem niemieckiej szkoły policyjnej

w Rabce. Jako obiecujący SS-mann, w 1940 r.

oddelegowany został do berlińskiej Szkoły

Sicherheitspolizei, a rok później, w dniu urodzin Hitlera 20

kwietnia 1941 r., szef Sipo R. Heidrich odkomenderował go

do okupowanej Polski, najpierw do Krakowa, później na krótko do Lwowa, wreszcie

z początkiem sierpnia 1941 - do Stanisławowa, gdzie prócz stopnia SS, przysługiwał mu tytuł

Kriminal Kommissar. W krótkim czasie jego nazwisko stało się postrachem miasta i okolicy.

Na terenie Stanisławowa był młyn i Niemcy zamienili go na

szwalnię. Do młyna tego gestapowcy zwozili wszystką

odzież, a zatrudnione tam Żydówki młode w grupie około

40 osób prał)' tę odzież i wyciągały zaszyte pieniądze

względnie klejnoty. W miesiącu grudniu 1942 r. gestapowcy

przypędzili tę grupę Żydówek na dziedziniec (więzienny -

przyp. TK), kazali im się rozebrać do naga, odzież spalili,

a następnie wężem z samochodu pożarniczego zlali wodą.

Na dworze była temperatura minus 15 stopni. Przed

zmrokiem po raz drugi polali je wodą. Przy akcji tej był cały

sztab gestapowców na czele z Krugerem, byli również Schott i Brandt. W nocy padał śnieg

i rano zauważyłem, że żadna z Żydówek nic żyła. Tam gdzie która leżała na dziedzińcu,

widoczny był tylko kopiec śniegu. Okno mojej celi było zamarznięte i przez wychuchane

oczko" oglądałem tą zbrodnię.

Jednym z ważnych świadków był volksdeutsch-esesowiec, Tadeusz

Romuald H., który pracował w Wachmannschaffcie, czyli swego

rodzaju izbie przyjęć stanisławowskiego Gestapo; po wojnie

rozpoznany, skazany na karę śmierci, lecz w końcu ułaskawiony.

Podczas swego procesu szeroko opisywał bestialstwa Hansa

Krugera, braci Johanna i Wilhelma Mauerów oraz innych

funkcjonariuszy tamtejszej policji politycznej. W jednym ze swych

zeznań przedstawił topografię głównego gmachu Gestapo przy ul.

Bilińskiego, liczącego pięć kondygnacji.

Po wyzwoleniu w archiwach stanisławowskiego Gestapo, którego

hitlerowcy nie zdołali dokładnie zniszczyć, znaleziono dziesiątki

protokołów z jednoosobowych rozpraw sądów specjalnych.

Bracia Kossowscy, wówczas młodzi ludzie, mieszkali w dzielnicy,

w której mieściło się Gestapo oraz więzienie. Późniejszy pułkownik

Jan Kossowski, zamieszkały po wojnie w Warszawie, na własne oczy widział, jak Willi

Mauer aresztował dwóch jego dobrych znajomych: Jana Rudziaka i Czesława Popielą, którzy

później zostali rozstrzelani. Natomiast jego brat, dr Feliks Kossowski, który repatriował się po

wojnie do Leszna, widywał jak z Gestapo wyjeżdżały samochody z więźniami, a za nimi

w odkrytym samochodzie Kruger i bracia Mauerowie.

... w dniu 11 listopada 1941 roku w Stanisławowie -zeznawał płk fan Kossowski przed

Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich - w rocznice odzyskania niepodległości

Polski po I wojnie światowej, młodzież polska na pomniku legionistów, znajdującym się na

starym cmentarzu w Stanisławowie, wywiesiła flagę polską. W odwet za to w kilka dni

później Gestapo i Sipo dokonały masowych aresztowań młodzieży polskiej. Po kilku

tygodniach około połowa osób spośród nich powróciła skatowana, do domów, a pozostali

zostali w bestialski sposób zamordowani. Głównymi inicjatorami i organizatorami aresztowań

byli Johann i Willi Mauerowie, którzy także osobiście mordowali aresztowanych...

Jednym z zatrzymanych w tej akcji był brat Jana - Feliks Kossowski.

Akcja rozpoczęła się dopiero po pewnym czasie, wówczas gdy o wspomnianym fakcie

doniósł Niemcom Włodzimierz Marynicz, którego znam osobiście jako kolegę szkolnego.

Wiadomym mi jest, że przebywa on obecnie w Wiedniu, gdzie zajmuje się kolportażem

prasy. W akcji lej uczestniczył Kreishauptman dr Albrecht, który osobiście mnie zatrzymał.

Trzymano nas prawie przez jedną dobę na podwórzu z rękoma podniesionymi, a kto się

poruszył, to został pobity. Ja np. zostałem pobity przez gestapowca nazwiskiem Mathias. Przy

tym byli również Mauerowie i Kruger. Oni leż bili, żądając, by wystąpili ci, którzy byli lam

obecni. Następnie przy pro wadze no Żyda, o którym Niemcy mówili, że był świadkiem

manifestacji na cmentarzu. Zbito go tak, że miał twarz zmasakrowaną, a następnie

prowadzono przed zatrzymanymi, Przy każdym szturchańcu Żyd wskazywał osobę, która

musiała wystąpić z szeregu. Wówczas na miejscu, w obecności wszystkich zatrzymanych,

zabito około 50 osób. Zabijali Kruger i Mauerowie strzałami z pistoletu. Około 100 osób

wywieziono razem z trupami do Pawełcza.

Więźniarka Maria Madej z domu Jaworska:

Dnia 25 lutego 1943 w Stanisławowie zostałam aresztowana przez Willi Mauera. Na Gestapo

przy ul. Bilińskiego Mauer groził mi karą śmierci oraz bił bykowcem po twarzy, po plecach,

po głowic, żądając wydania współpracowników z organizacji "Szarych Szeregów". Raz tak

silnie uderzył mnie rączką od bykowca w ucho, że przez kilka tygodni nie słyszałam na nie.

Pewnego razu podczas przesłuchania okno na II piętrze było otwarte i gdy zerwał się, aby

mnie uderzyć, zrobiłam ruch w kierunku okna. Wtedy zawołał gestapowca z psem, który

mnie powalił, po czym chwycił zębami za łydkę prawej nogi, tak że popękały mi naczynia

krwionośne i przez kilka lat nie mogłam chodzić (...) Gdy wywieziono nas do Lwowa, więcej

go nie widziałam, aż po pewnym czasie spotkałam go w Majdanku, przed wywiezieniem do

obozu w Ravensbriick.

Orientacyjne miejsce zbrodni było znane ju w 1941 r. Aleksander Tracz pisał ze Szczecina:

Chciałbym dołączyć swoje wspomnienia w tej sprawie, ponieważ moja rodzina była z nią

związana. W tym lesie została zamordowana matka mojej żony Aniela Sokalnicka, która była

nauczycielką szkoły we wspominanej przez redaktora Kamińskiego dzielnicy Majzle.

Aresztowanie nastąpiło jak winnych przypadkach obok nas

mieszkał prof. Gatnikiewicz i został aresztowany razem / moją

przyszłą teściową. Kilkakrotnie z jej córką Janiną (późniejszą moją

żoną) chodziliśmy do więzieni przy Bilińskiego, gdzie

podawaliśmy paczkę z żywności i odzieżą. Paczki były

przyjmowane. W dwa lub trzy dni później, idąc ulicą Halicką,

zobaczyłem konwój samochodowy. Na przedzie jechał odkryty

samochód z gestapowcami, wśród których zauważyłem Mauera

(lego niższego, bo było dwóch braci), dalej jechało kilka

samochodów ciężarowych, które nakryte były plandekami.

W czasie jazdy zauważyłem, że plande na jednym z wozów lekko

się uniosła, lecz ukraiński policjant, siedzący na budce szoferskiej,

uderzył kolbą karabinu w podnoszącą się pod plandeką głowę, Po

powrocie do domu opowiedziałem, to zdarzenie córce pani Anieli Sokolnickiej. Na drugi

dzień, ponieważ już w mieście rozeszła się pogłoska o mordowaniu aresztowanych, moja

przyszła żona wsiadła na rower i pojechała w kierunku Czarnego Lasu. Po powrocie

opowiedziała, że widziała świeżo zasypane pros to kąty jam. Przeszukując świeżą ziemię

znalazła medalik z Matką Boską Częstochowską oraz chusteczkę do nosa haftowaną koronką.

Kliknij aby powiększyć

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: