Roman Dmowski-Myśli nowoczesnego Polaka.pdf

Roman Dmowski

"Myśli nowoczesnego Polaka"

Spis treści

Myśli nowoczesnego Polaka ........................................................................................................................................................2

Przedmowa do wydania I .......................................................................................................................................................2

Przedmowa do wydania II ......................................................................................................................................................4

Przedmowa do wydania III ....................................................................................................................................................7

Przedmowa do wydania IV ....................................................................................................................................................8

Wstęp.......................................................................................................................................................................................... 15

I. Na bezdrożach naszej myśli ............................................................................................................................................ 21

II. Charakter narodowy ........................................................................................................................................................ 29

III. Nasza bierność .................................................................................................................................................................. 39

IV. Poglądy polityczne i typ życia umysłowego ............................................................................................................ 51

V. Oszczędność sił i ekspansja ............................................................................................................................................ 66

VI. Odrodzenie polityczne ................................................................................................................................................... 73

VII. Zagadnienia narodowego bytu .................................................................................................................................. 92

PODSTAWY POLITYKI POLSKIEJ ............................................................................................................................................ 99

Wstęp.......................................................................................................................................................................................... 99

I. Podstawy etyczne ............................................................................................................................................................ 104

II. Naród a państwo............................................................................................................................................................. 109

III. Cel i przedmiot polityki............................................................................................................................................... 117

IV. Początki polityki narodowej ...................................................................................................................................... 120

PRZEWROTY (1933) ................................................................................................................................................................ 124

I. Przewrót popowstaniowy............................................................................................................................................. 124

II. Odbudowanie państwa ................................................................................................................................................. 128

III. Kryzys cywilizacji europejskiej ................................................................................................................................ 131

Myśli nowoczesnego Polaka

Przedmowa do wydania I

Książka ta w przeważnej części drukowana była w "Przeglądzie Wszechpolskim", gdzie

ukazała się w szeregu artykułów (podpisanych pseudonimem: R. Skrzycki) w roku 1902.

Jakkolwiek treść jej, stanowiąca określoną całość, z góry była przeznaczona na książkę, to

jednak artykuły nie ukazywały się w porządku odpowiadającym planowi logicznej całości, ale

porządek ten zależny był od przypadku, od tego, czego sformułowanie prędzej mi się

nasunęło, lub od planu redakcyjnego w czasopiśmie. Przygotowując obecne wydanie do

druku, ułożyłem ogłoszony już tekst według planu, zmieniłem porządek rozdziałów, w części

potworzyłem z tamtych nowe rozdziały, usunąłem to, co mi się wydało zbytecznym,

uzupełniłem braki, wreszcie napisałem wstęp, ostatni rozdział oraz większe ustępy w paru

innych rozdziałach.

Powyższe zmiany i uzupełnienia znacznie zmieniły charakter pracy. Ogłaszając rzecz w

czasopiśmie politycznym, w organie stronnictwa, uważałem za stosowne zachować dla siebie

to, co stanowi artykuły mojej wiary osobistej i za co nie chciałem stronnictwa czynić nawet

pośrednio odpowiedzialnym. Inna rzecz z książką; tę wypuszczam w świat na swoją osobistą

odpowiedzialność, wypowiadam więc w niej co myślę, nie krępując się żadnymi względami.

Czytelnik otrzymuje tu do rąk nie manifest stronnictwa, ale garść myśli jednego człowieka,

którego od dawna zajmowały zagadnienia narodowego bytu.

Nad tym, com tu napisał, myślałem wiele. Uważam wobec tego, iż, dając książkę skromną

rozmiarami, mam prawo zwrócić się do czytelnika z prośbą, ażeby ją czytał powoli. W

miejscach, w których wyda mu się, że spotkał paradoks, że wyraźnie została pogwałcona

prawda, niech się zatrzyma i pomyśli, czy ta prawda rzekoma nie jest uświęconym,

uprzywilejowanym fałszem i czy przy bliższym w rzecz wejrzeniu nie okaże się, że autor ma

słuszność. Jest to prośba duża; bo dziś, w czasach wielkiego przemysłu literackiego, proces

czytania stał się przeciętnie podobnym do filtrowania lekkiego płynu z rzadko zawieszonymi

cząstkami stałymi: płyn szybko przelatuje przez filtr, zostawiając ledwie dostrzegalny osad -

równie szybko przechodzi treść książki przez głowę czytelnika, osadzając w niej tylko z

rzadka luźne myśli. Nie uważając, żeby wartość książki wzrastała z jej objętością a z drugiej

strony przywiązując wiele wagi do umiejętności krótkiego wyrażania swych myśli, starałem

się dać w małej objętości, o ile mnie było stać na to, jak najwięcej. Stąd owa prośba moja do

czytelnika.

Książka obecna porusza na niejednej stronie zagadnienia stanowiące przedmiot dzisiejszej

nauki społecznej; czyni to ona wszakże w sposób daleki od "naukowego" traktowania rzeczy.

Jest to uwydatnione jak najbardziej w sposobie pisania: nie zestawiam swych poglądów z

podobnymi lub odmiennymi poglądami uczonych, nie powołuję się na nikogo, unikam nawet

konsekwentnie, gdzie to tylko możliwe, terminów naukowych. Zależało mi bardzo na tym,

ażeby "naukowość" nie paraliżowała w czytelniku władzy samoistnego myślenia, ażeby mu

nie przeszkadzała zestawiać poglądów moich z tym, co widzi w życiu.

Od lat trzydziestu, od czasu jak "nauka nowoczesna" wdarła się szeroką falą do naszego

piśmiennictwa, a nawet do publicystyki, nadużywanie jej przez piszących nieustannie

wzrasta. Przemawiają w jej imieniu ci, którzy nigdy z nią nie mieli nic wspólnego, którzy nie

rozumieją nawet, co to jest nauka, nie wiedzą, że naukowe traktowanie rzeczy polega przede

wszystkim na metodzie. Skutkiem tego u zwolenników poważniejszej lektury wytwarza się

pewne zboczenie umysłowe, polegające na tym, że się operuje poglądami naukowymi bez

wszelkiej metody, bez zdolności ocenienia ich właściwej roli w nauce, a następnie, że opinia,

na której podający ją autor wycisnął pieczęć "naukowości", którą poparł odpowiednią cytatą,

pozyskuje u czytelnika większą wartość od najoczywistszych faktów. Mamy już wśród naszej

czytającej publiczności liczną sferę, nad którą wyrazy "nauka", "naukowy" posiadają władzę

wprost hipnotyczną, a wśród piszących wielu takich, którzy stracili widnokrąg życia, bo w

każdym niemal kierunku zasłania im go kawałek papieru z naukową firmą. Jest to zupełnie

zrozumiały objaw w społeczeństwie, które się nie zżyło z nauką, dla którego jest ona tym,

czym religia dla świeżo nawróconych pogan.

Otóż niezmiernie mi zależy na tym, ażeby czytelnik dobrze sobie uświadomił, że książka

moja nie ma nic wspólnego z tą nibynaukową literaturą i publicystyką, która u nas tak się

rozrosła ostatnimi czasy. Jest to książka zwyczajnego myślącego człowieka, czerpiącego

więcej z tego co widział, niż z tego co czytał, który nie ma pretensji do metodycznego

wykrywania praw rządzących społeczeństwem ludzkim, ale który jedynie usiłuje

sformułować sobie kierownicze zasady postępowania. Nie podaje on nic czytelnikowi w

imieniu autorytetów, ale żąda od niego, żeby sam myślał.

Słowa powyższe zwracam przede wszystkim do tych, w których rękach najbardziej pragnę

widzieć swą książkę - do młodzieży polskiej. Kształci się ona przeważnie w szkole, która

usiłuje zabić w niej wszelką zdolność samodzielnego spostrzegania i myślenia, a ci, co ją chcą

wyrwać spod wpływu szkoły, częstokroć jeszcze więcej wyrządzają jej pod tym względem

krzywdy. Skutkiem tego umysłowość polska na całej linii cierpi na brak wyraźnych

indywidualności, na brak głów samodzielnych.

Nie tyle mi idzie o to, żeby czytelnik przyjął moje poglądy, ile żeby myślał nad poruszonymi

przeze mnie sprawami.

R. Dmowski

Florencja, 16 maja 1903 r.

Przedmowa do wydania II

Pisząc w niewiele więcej jak pół roku po ukazaniu się książki przedmowę do jej drugiego

wydania, nie mam powodu do uskarżania się na czytającą publiczność. Rozejście się w tak

krótkim czasie tysiąca egzemplarzy książki, poświęconej poważniejszym zagadnieniom

narodowego życia i nie obliczonej na najszersze koła czytelników, jest u nas zjawiskiem

nadzwyczaj pomyślnym i budzić raczej musi w autorze uczucie wdzięczności dla ogółu za

przyjęcie jego myśli z tak żywym zainteresowaniem.

Nie mogę wszakże powiedzieć, żebym to samo uczucie wdzięczności żywił dla krytyków.

Obok paru sprawozdań, pochodzących od ludzi bliskich mi duchowo i podzielających

przeważnie wypowiedziane tu poglądy, obok jednej, zdaje się jedynej, miejscami dość ostrej,

ale też i wcale bezstronnej krytyki dalekiego mi pisarza, książkę moją spotkały same tylko

napaści. Nienawiść do kierunku politycznego, któremu służę, tak wzięła i u piszących górę, że

nie chcieli jedni, inni zaś nie mogli dojrzeć tego, co stanowi istotę książki. Z rzeczą,

poświęconą zagadnieniom ogólnym, przeważnie etycznym, obeszli się ci panowie, jak z

pamfletem; wyznanie wiary osobistej człowieka, który bądź co bądź sporo przemyślał i

szczerze to, co myśli, wypowiedział, potraktowano jak akt ordynarnej politycznej intrygi.

Co prawda, nie należało się niczego innego spodziewać, wobec tego, że głos tu zabrała

właściwie prasa tylko jednej dzielnicy. W prasie zaboru rosyjskiego o najogólniejszych

nawet, najbardziej oderwanych zagadnieniach narodowego bytu dyskutować nie wolno: tam

cenzura puściła tylko obelgi pod moim adresem w tych pismach, które mnie nimi uznały za

stosowne potraktować. W zaborze pruskim pisma polskie już tylko bieżącymi praktycznymi

sprawami się zajmują. W Galicji zaś, gdzie książka moja zwróciła uwagę prasy i wywołała

dość żywe rozprawy wszystko się sprowadza do politycznego mianownika.

Niektórzy z piszących o książce nie zorientowali się nawet co do tego, z jakim rodzajem

literackim mają do czynienia. W rzeczy par excellence osobistej, będącej rodzajem spowiedzi,

chcieli oni widzieć jakiś traktat, obejmujący całość zagadnień danego zakresu i zarzucali jej,

że tego lub owego w niej nie ma, że to lub owo zostało nie dowiedzione. Ależ moim

zamiarem było tylko rzucić garść myśli, uwydatnić ich zarysy, częstokroć w sposób bardzo

ostry, ażeby zmusić czytelnika do zatrzymania się nad nimi, i mówiłem tylko o tym o czym

mi się podobało, co uważałem za stosowne poruszyć. Przede wszystkim zaś nie stawiałem

sobie za cel niczego ostatecznie dowodzić. Powiedziałem czytelnikowi co myślę, ażeby

zapytał siebie, co on o tych rzeczach myśli, i zdał sobie sprawę, dlaczego myśli tak a nie

inaczej. Oto wszystko.

Nie zatrzymując się nad niesumiennymi zarzutami, którymi mnie ze złą wiarą zasypano, ani

nad tymi, które zrodziły zbyt pierwotny sposób myślenia, zwrócę tu uwagę tylko na dwa

oskarżenia, podniesione przeciw mnie przez ludzi szczerych i prawdziwie miłujących

ojczyznę.

Według jednego, pragnąłbym zatrzeć, wytępić w narodzie naszym wszystko co stanowi jego

odrębność, a życie jego i postępowanie wzorować w zupełności na innych narodach. Otóż

zdaje mi się, iż oskarżenie to ma źródło w niewłaściwym pojęciu narodowej odrębności, w

nieumiejętności zakreślania jej dziedziny i właściwych granic. Ścisłe stosunki

międzynarodowe wytworzyły cały system praw, spod których żadnemu ludowi bezkarnie

wyłamywać się nie wolno. Cóż byśmy powiedzieli o narodzie, który by dla odróżnienia się od

innych nie chciał zaprowadzić u siebie kolei żelaznych, telegrafów lub służby

bezpieczeństwa?... Nie można na wszystko, czym się różnimy od innych ludów, patrzeć jako

na cenną odrębność narodową. Jesteśmy niewątpliwie brudniejsi i leniwsi od narodów

zachodnich - czyż mamy przeto nasz brud i nasze lenistwo w dalszym ciągu pielęgnować?...

Otóż ja sobie pozwalam np. nasz fałszywy humanitaryzm względem innych ludów traktować

jako wynik niedostatecznego przywiązania do wspólnego narodowego dobra, i tyle cenić, co

nasz brud i nasze lenistwo. Wierzę zaś tak niezłomnie w zdolności swej rasy, w bogatą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: