Wharton William - Nigdy, nigdy mnie nie złapiecie.pdf - Wharton William - Bernar

W ILLIAM WHARTON

NIGDY, NIGDY MNIE NIE ZŁAPIECIE

(przełożył: Jacek Wietecki)

ROZDZIAŁ 1

Kiedy miałem piętnaście lat, wraz z pięcioma kuzynami - mniej więcej równolatkami - ze

strony ojca eskortowałem trumnę na pogrzebie naszego dziadka. Dwa tygodnie przed śmiercią

dziadek wezwał mnie do swojej sypialni. Wiedziałem, że jest chory - on, który nigdy nie chorował

- ale nie wiedziałem, że umiera. Gdy wszedłem do jego pokoju, ciocia Sophie zamknęła za mną

drzwi. Nie widziałem dziadka od miesiąca; był tak wychudzony, blady i mizerny, że z trudem go

poznałem. Jego ciało, które wydawało się zawsze tak zahartowane od twardej ciesielskiej pracy,

ledwie drgnęło pod pościelą. Siedział na łóżku podparty poduszką. Na mój widok uśmiechnął się

nieśmiało i pokazał, bym przy nim usiadł; siadłem na stojącym obok krześle. Na kolanach miał

tacę, na której leżały papier i ołówek. Spodziewałem się niemal, że poprosi, abym mu coś

narysował. W przeszłości, ilekroć go odwiedzałem, zawsze mnie o to prosił. On i moja młodsza

siostra, Jean, byli pierwszymi wielbicielami mojej twórczości. Czasami chciał tylko, żebym

narysował kilka przedmiotów z jego kolekcji: groty strzał z Wisconsin lub dziwnie wykręcony

kawałek drewna, najczęściej jednak miałem kopiować wielkie fotografie, które powiesił na

ścianach jadalni. Dwa razy poprosił mnie o szkic trofeum - łba jelenia, którego ustrzelił na

polowaniu w Maine. Tym razem jednak dał mi do zrozumienia, krzywiąc się w grymasach bólu, że

chce mi coś pokazać. Za każdym razem, gdy przebiegał go spazm, zamykał oczy, a ja czekałem w

milczeniu.

- Myślę, że jesteś moim najbystrzejszym wnukiem, Albercie. Jest parę spraw, o których

powinieneś się dowiedzieć. Spojrzałem w jego nieruchome, zgaszone chorobą, jasnobłękitne oczy.

Nie miałem nic do powiedzenia. Właśnie wtedy po raz pierwszy uświadomiłem sobie, że dziadek

umiera. Powoli i starannie zaczął kreślić coś na leżącej przed nim kartce papieru. Napisał nasze

nazwisko, ale w innej pisowni, niż znałem je do tej pory. Podobnie jak cała moja rodzina,

zapisywałem zawsze swoje nazwisko z angielska, to jest od dużej litery i bez przerw: Duaime.

Brzmi to tak samo, jak rozkaz: „Wyceluj!” (Do aim!). Wyrosłem przywiązany do nazwiska w tej

postaci. Wiedziałem jedynie, że jest ono niepowtarzalne i trudne do przeliterowania.

- Albercie - zaczął dziadek, wskazując kartkę - pokażę ci teraz, jak naprawdę powinno się

pisać nasze nazwisko. Mój ojciec pozostał przy nowej pisowni, bo chciał, żebyśmy się bardziej

zamerykanizowali. Zdradził mi to dopiero przed śmiercią. Znów zerka na mnie, chcąc się upewnić,

że rozumiem, dlaczego zapis nazwiska ma dla niego tak wielkie znaczenie, teraz, gdy umiera.

Ponownie podnosi ołówek i drżącą ręką, z uwagą, jakby kreślił rysunek, zapisuje nasze nazwisko w

nowy sposób: du Aime - małą literą, z odstępem między „u” i „A”.

- Zapewniam cię, Albercie, że jeśli przejrzysz wszystkie książki telefoniczne w Ameryce, a

może i na świecie i znajdziesz gdzieś to nazwisko zapisane w takiej formie, to znalazłeś jednego z

naszych bliskich krewniaków. - Uśmiecha się słabo i popatruje na mnie. - Chcę, żebyś zapamiętał

moje słowa. Ale nie znajdziesz naszego nazwiska w żadnej książce telefonicznej, ponieważ to też

nie jest nasze prawdziwe nazwisko, tak jak nie jest nim Duaime. Później opowiem ci tę historię.

Poznałem ją od swojego dziadka, a jemu, jak już mówiłem, opowiedział ją jego dziadek, zanim

zmarł. Mój dziadek przekazał ją zarówno mnie, jak i mojemu bratu, a twojemu dziadkowi

stryjecznemu, Elzardowi, ale z jakiegoś powodu nie powiedział nic żadnej z wnuczek. Mój brat nie

żyje, pochowano go w Wisconsin. Nie zdążyłeś go poznać, Albercie. To był dobry, uczciwy

człowiek, prawdziwy farmer z Wisconsin. Większość z tego, co zamierzam ci opowiedzieć,

próbowałem napisać, ale nie mam talentu do pióra. Dlatego opowiem ci, co pamiętam, a pamięć na

szczęście mi służy, nawet teraz. Dziadek opowiedział mi to, kiedy byłem mniej więcej w twoim

wieku, no, może trochę starszy. Leżał na łożu śmierci, tak jak ja teraz. Pomyśl tylko... część tych

wydarzeń rozegrała się, zanim on się urodził. Dziadek urywa na moment. - Wszystko zaczęło się

od rewolucji francuskiej, którą dziadek zwał zawsze „terrorem”. Dla wielu ludzi, w tym także

mojego pradziada, musiał to być rzeczywiście czas terroru. Wielu Francuzów stało się wtedy jakby

dzisiejszymi terrorystami, zagrażającymi bezpieczeństwu własnego narodu i sąsiadów. Mieszkańcy

Francji najwyraźniej powariowali: palili domy, mordowali ludzi, niszczyli kościoły - robili

najgorsze rzeczy, jakie można sobie wyobrazić. Terror ogarnął całą Francję, małe wioski i wielkie

miasta. Twój praprapradziadek, czyli mój pradziad, był zamożnym rolnikiem z Sabaudii. Region

ten położony jest we francuskich Alpach, przy granicy z Włochami. Właśnie tam, na stromych

górskich zboczach, pradziad wypasał stado krów. Sam wybudował sobie dom z kamienia, wysoki

na dwa piętra, z przytykającą doń kamienną stodołą; pomógł mu w tym starszy brat. Był to

najokazalszy dom w całej wiosce. Wioska nazywała się Aime. Jego rodzina mieszkała u samego

podnóża Alp. Ich dom miał nawet małą, okrągłą wieżyczkę, w której pradziadek przechowywał

dokumenty i prowadził interesy, rozliczając się z należnych królowi podatków. A miał ten dom,

którego wszyscy mu zazdrościli, dlatego że zbudował go wraz z synami. Użyli szarego,

łupkopodobnego kamienia, którego pełno leżało dokoła. Konstrukcję wzmocnili deskami

pochodzącymi z drzew, które ścięli i znieśli z gór. Kiedy „terror” dosięgną! ich małej pasterskiej

wioski, najgorsze męty z całej okolicy, które nigdy nie zhańbiły się żadną pracą, zaczęły zabijać

tych, którzy doszli do czegoś własnymi siłami. Wymordowali nawet te rodziny, które regularnie

chodziły do kościoła. Pewnego razu zamknęli parafian i księży w kościele i podpalili go. Kiedy

dziadek opowiadał mi tę smutną historię, miał łzy w oczach i trzęsły mu się ręce. Dwaj bracia,

czterej synowie i dwie córki mojego pradziada zostali najpierw uwięzieni przez „obywateli”, a

potem ukamienowani. Ci „terroryści” to był okrutny, przypadkowy motłoch, niszczący wszystko,

co mu wpadło w łapy. Pradziadek, prababka i dziadek uciekli z tej zamkniętej doliny tajemnym

przesmykiem, którym pędzili bydło na górski wypas. Zabrali ze sobą tyle pieniędzy, ile mieli, i

wartościowe przedmioty, które mogli unieść. Z bólem serca zostawiali krowy - wiedzieli, że

napastnicy je zaszlachtują, ale pradziadek po prostu nie mógł sam ich zabić. Hodowali te zwierzęta

od pokoleń... Rodzina przedostała się do Włoch, najbliższego kraju, którego granic nie strzeżono

zbyt pilnie. Dziadek zamilkł i kilkakrotnie odetchnął głęboko. Bałem się, że za chwilę umrze albo

co najmniej zapadnie w sen. Nie wyszedłem przede wszystkim dlatego, że z całej siły ściskał mi

rękę. Po jakimś czasie znowu otworzył oczy.

- Nie do wiary, że to wszystko się zdarzyło przed tak wielu laty, w tysiąc siedemset

dziewięćdziesiątym piątym. A teraz mamy tysiąc dziewięćset czterdziesty i siedzimy sobie

bezpiecznie w naszym małym szeregowym domku w południowo - zachodniej Filadelfii. Zaręczam

ci, Albercie, że wszyscy znali mojego dziadka jako prawego człowieka. Wiem, że nie kłamał.

Chciał, żebym znał prawdę, tak jak ja chcę, żebyś ty ją poznał. Posłuchaj mnie teraz uważnie.

Pradziad, jego żona i ich mały synek William uciekli statkiem wypływającym z Włoch do

Ameryki. Nie mieli większego pojęcia, gdzie jest Ameryka, nikt z wioski nigdy tam nie był.

Mówili* szczególną odmianą francuskiego używaną w Sabaudii. Mieli trochę grosza i

kosztowności, ale za mało, by zapłacić za dobre miejsce na statku. Pradziadek ledwie przeżył tę

podróż, zmarł zresztą wkrótce po przybyciu do Ameryki. Statek wysadził ich na Ellis Island u

wybrzeża stanu Nowy Jork. Byli mocno wygłodzeni. Zostało im niewiele - parę złotych monet,

zaoszczędzonych przez rodzinę, i kilka drogocennych kamieni, które pradziad przyszył do sukienki

mojej prababki. Żyli w ciągłym w strachu, że ktoś odkryje te precjoza i ukradnie je albo nawet ich

zabije. Stanowiły one wszystko, czego się dorobili po latach harówki na górskiej farmie. Dzisiaj

wręcz trudno sobie wyobrazić, czego ci ludzie się lękali. Życie zmieniło się tak bardzo. Wraz z

setkami im podobnych zeszli ze statku, cuchnąc smrodem ciemnej ładowni, niosąc w tobołkach

dorobek całego życia. Stanęli w kolejce do urzędników na Ellis Island. Posłuchaj, Albercie - tam

właśnie zaczęło się całe nieporozumienie związane z naszym nazwiskiem. Otóż podeszli do

umundurowanego celnika siedzącego za stołem. Ten, mieszając francuski i włoski, zadał im

pytanie, które zwykle stawia się nowo przybyłym: „Skąd pochodzicie?” Pradziadek miał

przygotowaną odpowiedź na to pytanie; pomogło mu kilka osób na pokładzie, mówiących po

francusku. Widocznie jednak urzędnik zadał im całkiem inne pytanie, mianowicie: „Jak się

nazywacie?” Większość pasażerów statku stanowili Włosi uciekający przed panującym w ich kraju

głodem i biedą. Pradziad nie zrozumiał, o co go spytano. Nie znał ani angielskiego, ani włoskiego.

Więc odpowiedział: „ous sommes du Aime”, co po francusku znaczy „pochodzimy z Aime”.

Powiedział celnikowi, skąd pochodzi rodzina, a nie, jak się nazywa, lecz informacja ta trafiła do

rubryki „nazwisko”. Stąd przeszła do wszystkich dokumentów imigracyjnych i z czasem stała się

nazwiskiem naszej rodziny: du Aime! Nie zmienili go, bojąc się, że zostaną wydaleni z powrotem

do Sabaudii. Zarówno pradziadek, jak i jego syn, który w chwili przybycia do Ameryki miał pięć

lat, do końca życia nie nauczyli się czytać i pisać po angielsku. Skontaktowali się jednak z innymi

Francuzami z Nowego Jorku, którzy poradzili im przenieść się do Wisconsin, gdzie było dużo

wolnej ziemi i wielu francuskojęzycznych mieszkańców. W ten oto sposób ludzie o dziwnym

nazwisku du Aime osiedlili się w hrabstwie Lawrence w stanie Wisconsin. Za pieniądze i

kosztowności przywiezione w babcinej sukience dziadek kupił dom i niewielką, niespełna

czterdziestoakrową farmę, ale ani on, ani jego żona nigdy nie opanowali angielszczyzny. Całe życie

żyli w tej części Wisconsin ze swymi francuskojęzycznymi pobratymcami. Mój dziadek, czyli twój

prapradziadek, chodził do jednoizbowej szkoły leżącej pięć mil od farmy. W obie strony

maszerował na bosaka, w Wisconsin zaś było jeszcze zimniej niż w dolinie Aime, gdzie się urodził.

Próbował nauczyć rodziców tego, czego dowiedział się w szkole. Ci jednak byli już zbyt starzy na

naukę i zbyt zmęczeni pracą w polu, żeby w ogóle próbować. W domu rozmawiali ze sobą i z

synem po francusku. W szkole, do której chodził, była tylko jedna nauczycielka. Co prawda

wiedziała niedużo więcej niż jej uczniowie, ale za to znała angielski i nalegała, aby dzieci uczyły

się języka. Zdaniem dziadka była to w zasadzie jedyna rzecz, jakiej się tam nauczył. Choć było

osiem klas, edukacja dziadka zakończyła się, kiedy miał dziesięć lat. On i brat byli potrzebni do

pomocy na farmie i doglądania zwierząt. Natomiast jego siostry, po skończeniu ośmiu klas,

kontynuowały naukę. Do szkoły jeździły dwukołowym wozem zaprzężonym w konia. Na farmie

było osiem krów i byk. Krowy trzeba było codziennie doić, rano i wieczorem. Mój pradziadek

uprawiał ziemię. Musiał zapewnić jedzenie rodzinie i paszę dla zwierząt. Obok chaty, w której

mieszkali, postawił stodołę, aby na poddaszu składować siano. Miał nadzieję, że utrzyma krowy do

wiosny. Stodoła przypominała tę, która stała przy domu jego ojca w Sabaudii. Czterdzieści akrów

ziemi wymagało sporo pracy. Uprawiali różne warzywa, głównie rośliny okopowe: buraki

cukrowe, rzepę, ziemniaki, marchew - takie, które mogli uchronić przed mrozem, chowając je w

ziemi pod kuchenną podłogą. Hodowali także kukurydzę dla świń i przechowywali ją na strychu.

Dom składał się z małej kuchni, pokoiku i dużego pokoju, gdzie spali rodzice. Posłanie mojego

dziadka znajdowało się pod powałą obok komina, który przebijał strych i wychodził z dachu. -

Dziadek milknie na chwilę, aby odpocząć. Czuję, że zaczynam się gubić w tych wszystkich

pradziadkach, prababkach, babkach i dziadkach; minęło tyle lat, a ja słucham opowieści mojego

dziadka o tym, przez co tamci musieli przejść... Dziadek wolno upija trochę wody. Siedzę w

przegrzanej sypialni i wyglądam na uliczkę biegnącą za naszym niewielkim szeregowym domem.

To nie do wiary. Przez dziesięć minut dziadek oddycha ciężko, po czym powoli otwiera oczy i,

przezwyciężywszy dwa ataki bólu, mówi dalej:

- Albercie, mój dziadek dożył sześćdziesięciu ośmiu lat. Z tego ponad czterdzieści

przepracował w pocie czoła na farmie. Zmarł zimą, w styczniu tysiąc osiemset sześćdziesiątego

pierwszego. Nadal przechowuję zawiadomienie o mszy, która odbyła się po jego pogrzebie. Do

końca wytrwał w wierze katolickiej. Żona przeżyła go zaledwie o parę lat. Dla niej i jej syna

prowadzenie farmy okazało się ponad siły. Mój ojciec miał wtedy trzydzieści dwa lata. Farma

leżała na odludziu. Wiedział, że sam nie zdoła jej utrzymać, więc próbował szczęścia jako cieśla.

Wynajmował się do prac na farmach położonych o dzień jazdy konno. W końcu jednak musiał

sprzedać i zagrodę, i inwentarz. Ponownie zalega cisza.

- Kiedy wybuchła wojna, zwana wojną secesyjną, ojciec nie miał żadnych środków do

życia, zatem w tysiąc osiemset sześćdziesiątym trzecim zaciągnął się do wojsk Unii. To jedyny

dokument z jego podpisem, jaki się zachował. Prawie nie można go odczytać, taki jest stary i

wyblakły. Pokazała mi go ciotka Sophie. Widnieje na nim nazwisko „Duhame”. Prawdopodobnie

ktoś się podpisał za niego, gdyż przy podpisie stoi duży krzyżyk oraz jakiś bazgroł. W tamtych

czasach było to na porządku dziennym, mało kto umiał pisać. Prawdę mówiąc, nie wiemy,

Albercie, czym się zajmował twój pradziad w czasie wojny, ale wśród rodzinnych papierów,

przechowanych przez twoją ciotkę Louise, jest świadectwo honorowego zwolnienia ze służby

wojskowej. Wiemy natomiast, że po wyjściu z wojska skorzystał z uchwalonego rok wcześniej

Aktu nadania ziemi osadnikom, dzięki któremu mógł, po wpłaceniu piętnastu dolarów i

zbudowaniu domu z ogrodzeniem, nabyć działkę o powierzchni sześciuset czterdziestu akrów. Pięć

lat później uzyskał przywilej posiadania ziemi. Nadal mamy ten dokument, choć ziemia już do nas

nie należy. Pracował na farmie, polował i zastawiał sidła na zwierzęta. Tę część Wisconsin

porastała wówczas gęsta puszcza. Ale najgorsze było zimno. Zimą ojciec nie przeżyłby długo w

swojej chacie, więc zamieniał się w trapera i zamieszkiwał u Indian. Indianie ci nazywali się

Oneida. Było to bardzo prymitywne plemię o dziwnych obyczajach. Ale twój pradziadek nauczył

się z nimi żyć. Jedną z ich osobliwości była wiara w to, że wszystko - łącznie z kobietami i dziećmi

należy równo do wszystkich współplemieńców. Nie mieli takich rodzin jak my. Nie mieli

kościołów, gdzie braliby ślub. Wszyscy byli jedną wielką rodziną. Nie sądzę, żeby twój pradziadek

Wharton William - Nigdy, nigdy mnie nie złapiecie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: