Max Scheler (ur. 22 sierpnia 1874 w Monachium, zm. 9 maja 1928 we Frankfurcie nad Menem) — filozof niemiecki, przedstawiciel fenomenologii.
Max Scheler poznał około 1908 roku Edmunda Husserla i pod jego wpływem został fenomenologiem, ale zbudował zupełnie inną wersję tego nurtu filozoficznego. Najwięcej dokonał w filozofii praktycznej, zwłaszcza w etyce.
Scheler był przedstawicielem tzw. drugiego etapu rozwoju fenomenologii, który trwał od czasu, kiedy Edmund Husserl przeniósł się z Getyngi do Fryburga Badeńskiego, tj. od 1914 do około 1930 roku. W tym czasie na studia do Husserla przyjeżdżali ludzie z całego świata, m.in. Roman Ingarden i Edyta Stein. Scheler pozostawał jednocześnie jednym z najciekawszych kontynuatorów Husserla z okresu ″Badań logicznych" oraz pozostawał krytyczny wobec transcendentalnego idealizmu Husserla z okresu ″Idei″, tzn. uznawał redukcję eidetyczną, ale nie redukcję transcendentalną. Rozbieżności w kwestiach filozoficznych sprawiły, że stosunki z Husserlem pozostawały napięte.
Scheler rozumiał wartości obiektywnie, jako właściwości rzeczywistego świata. Mogą one być poznawane wprost intuicyjnie poprzez uobecnienie w emocjach. Scheler w ramach apriorycznej, wieczystej, ponadhistorycznej i obiektywnej hierarchii wyróżniał pięć rodzajów wartości :
· religijne (tego, co boskie i tego, co święte)
· duchowe (estetyczne, poznawcze, wartości porządku prawnego)
· witalne
· hedonistyczne
· utylitarne (użyteczne)
Wartości te stanowią wieczystą hierarchię, z wartościami religijnymi jako wyższymi w stosunku do pozostałych. Wartość niższa służy wyższej (potrzeba wartości utylitarnych, aby urzeczywistniać hedonistyczne, a hedonistyczne mają służyć witalnym itd.), a z drugiej strony, każda wyższa nadaje sens niższej (pieniądz jest bezsensowny, jeśli nie służy przyjemności, przyjemność, jeśli nie wzmacnia naszych sił witalnych, życie ma sens dzięki temu, że poświęca się je jakiejś idei itd.). Wartości religijne - boskość i świętość - są również ujmowane bezpośrednio, intuicyjnie, ale odnoszą się do obiektywnej rzeczywistości. Filozofię Schelera rozwijali m.in. filozofowie katoliccy Dietrich von Hildebrand i Karol Wojtyła. Scheler wniósł także wielki wkład do socjologii wiedzy formułując tu wiele praw zależności czynników realnych i idealnych, a zwłaszcza prawo bezsilnego ducha. Sformułował także prawo następstwa dominujących czynników realnych w społeczeństwie.
Poglądy
Był fenomenologiem o szerokim spektrum zainteresowań, posiadał też rozległą wiedzę i erudycję z różnych dziedzin nauki, szczególnie nauk przyrodniczych. Posługując się metodą fenomenologiczną Edmunda Husserla, bezpośredniego wglądu w istotę, analizował głównie zagadnienia filozofii praktycznej. Starał się dotrzeć do tego, co idealne, a jednocześnie nie bagatelizował rzeczywistości empirycznej. Charakterystycznym rysem rozważań Schelera jest podział na to, co idealne i to, co jest urzeczywistnieniem tych idei.W aksjologii Schelera wartości są bytem idealnym istniejącym poza czasem i przestrzenią, są niezmienne i obiektywne. To znaczy, że są od nas niezależne. Natomiast zależy od nas nasze trafne lub nie, precyzyjne lub nie, rozpoznanie tych wartości. Te przejawy idealnych wartości są uzależnione historycznie, społecznie, obyczajowo itp. Mamy więc podział na obiektywnie istniejące wartości idealne, i obrazy tych wartości, i to właśnie te ostatnie są używane w życiu. W ten sposób Scheler broni wartości przed relatywizmem i subiektywizmem. Relatywne i względne mogą być tylko obrazy wartości, a nie one same. Również to czy wartość występuje w realnym świecie czy nie, nie ma wpływu na wartość idealną. Nawet gdy nikt się nie przyjaźni w realnym świecie nie podważa to w niczym samej wartości przyjaźni.Wartości są nam dane a priori w intuicyjnych aktach czucia, są określone pod względem treści i tworzą hierarchiczny porządek. Hierarchia wartości idealnych nie jest oczywiście zależna od historycznie uznawanego porządku wartości. Wiadomo, że w różnych epokach historycznych ceniono jedne wartości bardziej, a inne mniej niż w epokach poprzednich lub następnych, ale czy świadczy to o zmianie hierarchii wartości. Zdaniem Schelera świadczy to jedynie o zmienności i niedoskonałości naszego rozpoznawania wartości, ale nie o samych wartościach i ich hierarchii.
Człowiek
Według Schelera człowiek nie jest (tak jak postrzegali go darwiniści) szczytem całego świata organicznego. Z punktu widzenia biologii i fizjologii, jest on „wybrakowanym” produktem natury. Brak mu podstawowych funkcji obronnych i przystosowawczych. Jego instynkty nie wydoskonaliły się tak jak w przypadku innych zwierząt. Widząc swoją niedołężność zaczął on używać inteligencji, tworzyć narzędzia i w ten sposób wyrwał się z otoczenia, ze świata. Intelekt stał się namiastką instynktu. Człowiek pozbawiony specyficznych narządów i funkcji, w przeciwieństwie do zwierząt stał się istotą „otwartą wobec świata”, zdolną do przekraczania go. Otwartość ta umożliwia mu umiejscowienie siebie ponad życiem.
W przekonaniu Schelera psychika nie pojawia się tylko u człowieka. Jej przejawy zauważalne są już u roślin jako pęd do życia, a także u zwierząt. Rozum tak bardzo gloryfikowany przez wieki począwszy od Platona poprzez Arystotelesa, a kończąc na Kartezjuszu, nie przedstawia zdaniem Schelera atrybutu czysto ludzkiego. Szczególnym dowodem na to, jest istnienie zarówno wśród zwierząt jak i u człowieka tzw. inteligencji praktycznej. Nawet zwierzęta potrafią działać w sposób „racjonalny”. Tworzą narzędzia potrzebne do zdobywania pokarmu, spożywania itd. Psychika ludzka jest zatem kontynuacją psychizmu zwierzęcego.
Scheler nie uznaje jednak płynnego przejścia od zwierzęcia do człowieka. Uważa, że uprzywilejowane miejsce człowieka w kosmosie nadaje mu dopiero obecność ducha, który przekracza wszelkie życie psychowitalne, a także inteligencję. To duch, podobnie jak u Nietzschego wola mocy, czyni z człowieka jako zwierzęcia prawdziwego człowieka.
Tenże duch jako atrybut zasady świata, będący poza tym, co organiczne pozwala przekroczyć człowiekowi „życie” – pęd. Innymi słowy człowieka tworzą dwie części: psychowitalna – jako jedność, która nota bene jest ekwiwalentem indywidualnej duszy oraz duch, który przejawia się w postaci osobowej.
Niewątpliwie w wizji człowieka zarysowanego przez Schelera mamy do czynienia z deprecjacją rozumu i woli. Oczywiście Scheler nie neguje momentu wolitywnego w człowieku, ale wydaje się, że przypisuje mu daleko posuniętą niezależność. W jednym ze swoich pism na temat wolności Scheler stwierdza, że bycie wolnym oznacza przede wszystkim świadomość władania wolą oraz możność uczynienia inaczej. Scheler nie mówi ani słowa na temat roli rozumu w wyborze. Dla niego samo chcenie jest wystarczającym warunkiem wyboru danej rzeczy czy wartości. Im silniejsza wola (Willensmacht) tym większy zakres wyboru.
Pierwsza z nich to antropologia wypracowana przez
kr¹g mylowy tradycji ¿ydowsko-chrzecijañskiej, która opi-
suje cz³owieka stworzonego przez osobowego Boga, z³o¿o-
nego z dwu pierwiastków (dusza, cia³o) i przez to rozdartego
wewnêtrznie, cz³owieka okrelonego w opozycji do tego, co
naturalne (poprzez podobieñstwo do ponadnaturalnej osoby
Boskiej) i naznaczonego znamieniem upadku (grzech pier-
worodny).
Druga to idea homo sapiens zak³adaj¹ca, ¿e zasad¹ for-
muj¹c¹ wiat, aktywnym czynnikiem sprawczym jest rozum.
Ona tak¿e zak³ada istnienie Boga jako absolutnego logosu, w
którym cz³owiek mo¿e partycypowaæ, wy³¹czaj¹c siê tym sa-
mym poza nawias wiata przyrody
Trzecia z idei odwo³uje siê do naturalistycznej wizji cz³o-
wieka nie dostrzega ona ró¿nic istotnych pomiêdzy cz³o-
wiekiem a zwierzêciem; jedynie ze wzglêdu na stopieñ roz-
woju, czy z³o¿onoci mo¿emy cz³owieka odró¿niæ od pozo-
sta³ych elementów wiata przyrody jest to idea homo faber.
Czwarta z koncepcji, idea dekadencji cz³owieka, zak³ada,
¿e cz³owiek poprzez oddalenie siê od ¿ycia wskutek domina-
cji strony duchowej jest organizmem chorym, skazanym wy-
³¹cznie na surogaty, ¿e nie posiada ju¿ zdolnoci realizacji
swego sensu.
Natomiast pi¹ta idea, idea nadcz³owieka wraz z postula-
tywnym ateizmem powagi i odpowiedzialnoci wskazuje na
koniecznoæ istnienia cz³owieka w wiecie pozbawionym ce-
lowoci, boskoci, wiecie, który rz¹dzi siê prawami mecha-
niki, i w którym predykaty Boga odnosi siê wprost do cz³o-
wieka.
wlochaty6666