Polacy wobec innych narodów.pdf

POLACY WOBEC LUDZI INNYCH NARODÓW

DYNAMIKA BLISKOSCI i DYSTANSU, 1988-1998

• W 1988, i ponownie w 1998 r., zbadano poczucie dystansu i bliskosci Polaków

wobec ludzi z róznych zbiorowosci etnicznych i rasowych. Uwzgledniono akceptacje

kontaktów spolecznych i malzenstw mieszanych, gotowosc do przyjecia dziecka ze

zwiazku mieszanego etnicznie do polskiej wspólnoty narodowej i dystans biologiczny.

Na przestrzeni ostatniego dziesieciolecia dystans wobec innych zmniejszyl sie pod

wszystkimi zbadanymi wzgledami. Spadek ten dotyczy szczególnie narodów i ras

skrajnie odmiennych od Polaków.

Warszawa, styczen 1999 r.

OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, 02-776 Warszawa, tel. (0-22) 644 99 73, 648 20 44-46, fax 644 99 47, obop@obop.com.pl, www.obop.com.pl

Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. „Polacy wobec innych narodów” , sondaz z 21-24.XI.1998

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i

opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla.

Kwestia stosunku Polaków do innych narodowosci od lat zajmuje badaczy

swiadomosci spolecznej. Przemiany ostatniego dziesieciolecia: wielkie zmiany

polityczne i gospodarcze, istotne przemiany cywilizacyjne i kulturowe, przyspieszone

otwieranie sie Polski na swiat - inwazja globalnej kultury masowej, naplyw

cudzoziemców, dalszy rozwój kontaktów miedzynarodowych powinny czynic postawy

wobec innych narodów bardziej otwartymi.

Mozliwosc wykrycia tych zmian daja dwa porównywalne sondaze OBOP

dotyczace stosunku Polaków do ludzi innych narodowosci. Jeden zostal

przeprowadzony w czerwcu 1988 r., tuz - jak sie potem okazalo - przed politycznym

upadkiem socjalizmu realnego, który wyzwolil fale przemian w Polsce. Drugi zostal

zrealizowany w listopadzie 1998 r., w dziesiec lat po tamtym sondazu i po wielkiej fali

zmian w Polsce 1 . Koncepcje i kwestionariusze obu badan przygotowala prof. Ewa

Nowicka z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zawarte w tym raporcie

analizy i interpretacje pochodza od OBOP.

Analiza obejmie zmiany i zróznicowanie bliskosci i dystansu pod kilkoma

waznymi wzgledami: akceptacji kontaktów spolecznych z ludzmi innych narodowosci i

ras, malzenstw mieszanych, gotowosci do uznania za Polaków dzieci ze zwiazków

mieszanych oraz poczucia pokrewienstwa biologicznego. Lista narodowosci

obejmowala zarówno narodowosci europejskie, jak i narodowosci odmienne rasowo.

Akceptacja kontaktów spolecznych

1 Sondaz z 1988 r. przeprowadzono na reprezentatywnej losowej próbie ludnosci Polski powyzej 15 lat

i uzyskano 901 wywiadów. Sondaz z 1998 r. przeprowadzono miedzy 21 a 24 listopada na takiej samej

próbie i uzyskano 1123 wywiadów.

Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. „Polacy wobec innych narodów” , sondaz z 21-24.XI.1998

W badaniu zmierzono stosunek do ludzi o „innym kolorze skóry”, a wiec do grup

etnicznych skrajnie odmiennych, czy tez innych rasowo. Pytano o to, czy badani

zaakceptowaliby rózne rodzaje kontaktu z ludzmi innej rasy. Z tych form najbardziej

diagnostyczne sa: zabawa wlasnego dziecka z dzieckiem „o innym kolorze skóry”,

zaproszenie osoby o „innym kolorze skóry” do domu i bycie pacjentem lekarza „o innym

kolorze skóry”. Zestawienie odpowiedzi z 1988 i 1998 roku wykazuje, ze akceptacja

kontaktów z ludzmi innej rasy jest w Polsce duza. Moze ona miec jednak charakter

deklaratywny. Niewatpliwy jest natomiast wzrost akceptacji, a spadek niecheci do

takich kontaktów.

Tab. 1. Akceptacja kontaktów spolecznych z ludzmi innych ras, 1988-1998

dane w proc.

Jak Pan(i) postapil(a)by

raczej tak

raczej nie

w nizej wymienionych sytuacjach?

1988

1998

1988

1998

Czy pozwolil(a)by Pan(i) bawic sie

wlasnym dzieciom z dziecmi o innym

kolorze skóry?

Czy zaprosil(a)by Pan(i) osobe

o innym kolorze skóry do wlasnego

domu (np. na kolacje)?

Czy zgodzil(a)by sie Pan(i), aby

Pana(i) lekarzem byl ktos o innym

kolorze skóry?

Uwaga: dla prostoty prezentacji w tabelach pominieto odpowiedzi „trudno powiedziec”, sa one jednak

wlaczone do podstawy procentowania i mozna je latwo wyliczyc .

W przypadku tak „skosnego” rozkladu odpowiedzi, trudno o wykrycie wplywu

cech spoleczno-demograficznych badanych na ich postawy; skoro spoleczenstwo jest

malo zróznicowane w swoich postawach, trudno badac przyczyny tych róznic. Przy tym

ogólnym zastrzezeniu.

1. Wiek badanych nie ma znaczenia dla ich postaw, dopiero w kategorii osób

starszych (powyzej 60 lat) niechec do kontaktów z ludzmi innych ras jest wyraznie

wieksza.

Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. „Polacy wobec innych narodów” , sondaz z 21-24.XI.1998

2. Typ i wielkosc miejscowosci zamieszkania ma znaczenie tylko w przypadku

akceptacji roli pacjenta: im wieksza miejscowosc, tym slabsze uprzedzenia.

3. Istotne jest natomiast wyksztalcenie; w kazdym wypadku sprzyja ono

akceptacji kontaktów spolecznych z ludzmi innych ras.

Wiek, miejsce zamieszkania i wyksztalcenie wplywaja wiec na postawy wobec

skrajnie obcych w kierunku zgodnym z obiegowymi wyobrazeniami, ale jest to wplyw

slaby i selektywny. Wyrazny wplyw ma tylko wyksztalcenie i z jego wzrostem nalezy

wiazac oczekiwanie dalszego spadku uprzedzen.

Akceptacja malzenstw etnicznie mieszanych

Akceptacja malzenstw mieszanych jest wazna miara bliskosci i dystansu

miedzygrupowego. Poproszono wiec badanych, by sobie wyobrazili, ze „ktos

zaprzyjazniony chce zawrzec zwiazek malzenski z (tu nastepowalo okreslenie

narodowosci)” i zapytano, czy by mu to odradzali, czy nie.

Tab. 2. Akceptacja malzenstw mieszanych, 1988-1998

dane w proc.

Gdyby ktos zaprzyjazniony z

Panem(ia) chcial zawrzec

odradzalby

nie odradzalby

zwiazek malzenski z:

1988

1998

1988

1998

Arabem

Chinczykiem

Cyganem

Litwinem

Murzynem

Rosjaninem

Zydem

Akceptacja malzenstwa bliskiej osoby z osoba inna etnicznie jest silniejszym

wyrazem braku dystansu niz akceptacja innego etnicznie w roli goscia czy lekarza, wiec

wskazniki akceptacji sa tu wyraznie nizsze. Odpowiedzi wyrazajace dystans wobec

innych etnicznie sa bardzo czeste, sa one dosyc czeste nawet w stosunku do bliskich

innych (Litwini, Rosjanie). W ciagu 10 lat akceptacja malzenstw z radykalnie innymi

Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. „Polacy wobec innych narodów” , sondaz z 21-24.XI.1998

etnicznie (Chinczycy, Murzyni, Zydzi) wzrosla jednak wydatnie, aczkolwiek Arabowie sa

mniej akceptowani.

Uwarunkowania akceptacji malzenstw z innym etnicznie sa bardziej wyrazne niz

uwarunkowania kontaktów spolecznych.

1. Generalnie, wraz z wiekiem maleje akceptacja malzenstw mieszanych, choc w

odniesieniu do Rosjan i Zydów najmlodsi badani (15-19 lat) sa bardziej niechetni takim

zwiazkom niz badani ze srodkowych kategorii wieku. Ludzie starsi (powyzej 60 lat) w

kazdym wypadku najczesciej by odradzali malzenstwo z innym etnicznie.

2. Nie istnieje ogólny wzór wplywu typu i wielkosci miejsca zamieszkania na

akceptacje malzenstw z innym etnicznie.

3. Wyksztalcenie w przypadku kazdej narodowosci - z wyjatkiem Arabów -

zmniejsza odsetek odradzajacych malzenstwo z innym etnicznie.

Dystans narodowy.

Uznanie za Polaka dziecka Polki i innego etnicznie

Pytanie „Czy mozna by uznac za Polaka dziecko Polki z” (tu nastepowalo

okreslenie narodowosci) pozwala zbadac uogólnione poczucie bliskosci i dystansu

wobec ludzi róznych narodowosci. Pytanie to jest zarazem pytaniem o „pelna polska

krew” jako spoleczne kryterium polskosci. Pytanie w dokladnie takiej formie zadano

tylko w 1998 r., wiec nie jest tu mozliwe zbadanie zmiany.

Tab. 3. Uznanie za Polaka dziecka Polki z innym etnicznie,1998

dane w proc.

Czy mozna by uznac za Polaka

dziecko Polki z

raczej tak

raczej nie

Arabem

Anglikiem

Chinczykiem

Cyganem

Litwinem

Murzynem

Niemcem

Rosjaninem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: