Istota i formy demokracji
Różnice między ustrojem demokratycznym i niedemokratycznym:
F w u.dem. społeczeństwo ma wpływ na skład władz państwowych poprzez wybory i możliwość krytyki partii rządzącej;
F w u.dem. społeczeństwo ma wpływ na treść podejmowanych decyzji państwowych:
w pośrednio – za pośrednictwem wybranych posłów, radnych itp.
w bezpośrednio – poprzez referendum, np. w maju 1997r. w Polsce referendum konstytucyjne,
– poprzez możliwość krytyki rządzących;
F obywatele mogą skutecznie kontrolować działalność władz państwowych, np. poprzez:
w dostęp do sądu i Trybunałów
w media
w prawo do krytyki władzy
Formy demokracji:
1) Demokracja bezpośrednia – każdy obywatel ma jednakowy, bezpośredni wpływ na treść podejmowanych decyzji.
2) Demokracja pośrednia (przedstawicielska) – nie każdy obywatel ma jednakowy wpływ na treść podejmowanych decyzji, większy wpływ ma np. poseł, radny itp.
Ad 1) Demokracja bezpośrednia
Instytucje, za pomocą których urzeczywistnia się demokracja bezpośrednia:
a) referendum – najczęściej spotykana instytucja, za pomocą której urzeczywistnia się władza ludu; nie występuje w RFN i w Watykanie;
b) inicjatywa ludowo–ustawodawcza (obywatelska);
c) zgromadzenie ludowe.
ad a) Referendum – łac. referendare = odwoływanie się. Jest to forma odwoływania się organu państwowego do opinii lub woli obywateli. Poprzez ref. organ je rozpisujący chce poznać opinię obywateli na dany temat lub chce aby obywatele podjęli jakąś konkretną decyzję.
Rodzaje referendum
r. opiniodawcze r. prawodawcze
r. ustrojodawcze r. ustawodawcze
r. obligatoryjne r. fakultatywne r. obligatoryjne r. fakultatywne
F r. opiniodawcze – chodzi o poznanie opinii społeczeństwa, społeczeństwo nie podejmuje decyzji.
W Polsce do tej pory były trzy takie referenda:
w 1946r. – „3 x TAK”
w 1987r. – premier Sabowski → ref. w sprawie reform gospodarczych
w 1996 r. – ref. dotyczące powszechnego uwłaszczenia
Nie dały one wyniku ze względu na niską frekwencję.
F r. prawodawcze – pod głosowanie podaje się gotowy projekt aktu podstawowego.
w jeśli przedmiotem głosowania jest projekt konstytucji lub poprawki do konstytucji F r. ustrojodawcze
w jeśli przedmiotem głosowania jest ustawa zwykła F r. ustawodawcze
F r. obligatoryjne – ref. obowiązkowe, które musi się odbyć;
F r. fakultatywne – ref. może się odbyć, ale nie musi; aby jakiś akt prawny wszedł w życie potrzebne jest przegłosowanie w parlamencie lub referendum, np. Francja.
Ważniejsze jest ref. prawodawcze, bo w nim obywatele podejmują decyzję!
Każde referendum jest ważne, bo dzięki niemu społeczeństwo ma wpływ na kształt władzy w państwie.
Referendum skutecznie wykorzystał do swoich celów w państwie np. prez. Łukaszenko (Białoruś), także prez. Egiptu nie mając poparcia w rządzie, przeprowadził referendum i społeczeństwo zaakceptowało jego
propozycje. Konstytucja Francji za de Goulla (V Rep. Fr. od 1958r.) także została wprowadzona przez referendum. Konstytucja zakładała wzmocnienie władzy prezydenta, a zmniejszenie roli parlamentu, np.:
w pozbawiła posłów zgłaszania poprawek do ustaw;
w parlament może obradować przez 120 dni w roku, a jeśli nie zdąż uchwalić budżetu, to wtedy budżet państwa ustali rząd za pośrednictwem…
ad b) Inicjatywa ludowo–ustawodawcza – określona w konstytucji liczba obywateli ma prawo zgłosić pod obrady referendum lub parlamentu projekt konstytucji lub ustawy zwykłej.
Projekt ustawy aktu prawnego może złożyć:
w prezydent
w rząd
w członkowie parlamentu, posłowie
w określona liczba obywateli (w Polsce przekraczająca 100 tys.)
F projekt inicjatywy obywatelskiej musi przejść przez wszystkie procesy legislacyjne i wcale
nie musi być przyjęty;
F najczęściej z inicjatywy obywatelskiej pochodzą kontrowersyjne projekty ustaw, np.
dotyczące aborcji.
ad c) Zgromadzenie Ludowe – zebranie ogółu pełnoprawnych obywateli, którego celem jest stanowienie prawa i wybór egzekutywy (urzędników, którzy zajmą się wdrażaniem prawa).
F Z.L. jest zanikającą formą demokracji bezpośredniej;
F Z.L. zachowały się w trzech kantonach w Szwajcarii;
F Z.L. zwołuje się w parafiach diecezji Wielkiej Brytanii; w tych mniejszych parafiach nie wybiera się rady parafialnej, lecz stanowi tam władzę całość ludności diecezji.
Ad 2) Demokracja przedstawicielska
Polega ona na tym, że społeczeństwo sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych przez siebie i spośród siebie przedstawicieli.
F zaczęła się najsilniej rozwijać po rewolucji burżuazyjnej;
F wymaga ona przeprowadzenia wyborów, musi więc istnieć system prawa wyborczego.
Istnieją dwa systemy wyborcze (sposoby wybierania przedstawicieli):
w wybory 4–przymiotnikowe
w wybory 5–przymiotnikowe
F Wybory mieszane polegają na tym, że część organów wybiera się na głosowaniu w wyborach 4–przymiotnikowych, a drugą połowę w wyborach 5–przymiotnikowych.
F Podstawowe zasady prawa wyborczego, na których opierają się wybory 4–przymiotnikowe (określa je konstytucja):
1) zasada powszechności
2) z. równości
3) z. bezpośredniości lub pośredniości
4) z. tajności
5) z. większości
F Zasady na których opierają się wybory 5–przymiotnikowe:
1) z. powszechności
5) z. proporcjonalności
F z. powszechności – określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach.
Jedynym warunkiem jest ukończenie określonego w konstytucji wieku (w Polsce 18 lat) oraz to, że obywatel jest zdolny prawnie i ma prawo wyborcze. Jeśli stawia się obywatelowi dodatkowe warunki, aby mógł on uzyskać prawo wyborcze, to zaczyna się ograniczenie powszechności wyborów, czyli cenzusy.
F cenzusy – ograniczenia powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi, np.:
w cenzus majątkowy – do XIX w. prawa wyborcze przysługiwały osobom posiadającym jakieś nieruchomości. W drugiej połowie XIX w. prawo wyb. przysługiwało osobom płacącym podatki. W 1964r. w USA c.majątkowy został zniesiony.
w c. płci – kobiety nie miały praw wyborczych, uzyskały je dopiero w XX w. Pierwszym krajem, w którym kobiety mogły glosować była Nowa Zelandia – 1894r., następnie Polska – 1919, USA – 1920, Szwajcaria – 1971, Portugalia – 1974. C.płci obowiązuje nadal w niektórych państwach islamskich.
w c. wykształcenia – prawa wyb. przysługiwały obywatelom, którzy umieli czytać i pisać. Obowiązuje on jeszcze w niektórych państwach afrykańskich, azjatyckich i w stanie Nebraska w USA.
w c. rasowy – prawa wyb. przysługiwały osobom określonej rasy, koloru skóry. Południowa Afryka najpóżniej zniosła Ustawy Norymberskie (1994r.), które pozbawiły praw wyb. niektórych narodowości np. cygańskich.
w c. zawodowy – praw wyb. nie posiada określona profesja, zawód, np. policjanci i żołnierze. W dalszym ciągu obowiązuje on w Tajlandii, Malezji i na Filipinach.
w c. zamieszkania – prawo wyb. przysługuje obywatelom, którzy na terenie danego okręgu mieszkają przez określony czas. Obowiązuje nadal w USA.
w c. polityczny – praw wyb. pozbawieni byli obywatele, którzy byli wpisani na listy narodowościowe w Polsce.
Można pozbawić praw wyborczych dwie kategorie osób:
1) uznani prawomocnym orzeczeniem sądu za niezdolnych do czynności prawnej
2) skazani prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia praw publicznych (nie wszyscy skazani są ich pozbawieni)
Prawo wyborcze dzieli się na:
F czynne – prawo do wybierania, do udziału w głosowaniu
w warunek: ukończenie określonego wieku
F bierne – ubieganie się o wybór, do kandydowania
w warunek: niekaralność
w określony wiek: Sejm RP – 21 lat, Senat RP – 30 lat, Prezydent RP – 35 lat
w Konstytucja Pd Karoliny mówi, że nie mogą kandydować idioci
w Konstytucja Nebraski mówi, że nie mogą kandydować ludzie o złym charakterze
F z. równości – ma dwa znaczenia:
1) równość wyborów w znaczeniu formalnym – każdy wyborca ma jeden głos lub taka samą liczbę głosów bez względu na wykształcenie, zasługi, majątek.
W Wielkiej Brytanii wyborca ma prawo do wyborów w 3 okręgach wyborczych: w okręgu, gdzie mieszka, pracuje, uczy się.
2) równość wyborów w znaczeniu materialnym – „siła” głosu każdego wyborcy jest taka sama.
W Wielkiej Brytanii wybory do Izby Gmin nie są równe w znaczeniu materialnym, bo jest różna liczba wyborców w poszczególnych okręgach.
W Polsce wybory do Sejmu są równe, ale do senatu nie są w sensie materialnym.
F z. bezpośredniości – wyborca oddaje głos bezpośrednio na kandydata ubiegającego się o wybór.
F z. pośredniości – wyborcy wybierają elektorów, a dopiero oni wybierają osoby ubiegające się o wybór; np. wybory prezydenta i wiceprezydenta w USA, we Francji wybiera się Senat w wyborach pośrednich, a elektorami są radni wybrani w wyborach lokalnych.
F z. tajności – wybory są tajne gdy nie ma prawa, ani możliwości sprawdzenia a jaki sposób głosował dany wyborca.
W niektórych krajach tajność jest prawem, np. w Polsce, a w innych jest to obowiązek np. w Wielkiej Brytanii.
F z. większości – określa sposób ustalania wyników wyborczych, decyduje o tym, kto zostaje zwycięzca wyborów – jest nim ten kto uzyskał większość głosów.
Wyróżniamy większości:
w względna (zwykła) – to największa liczba głosów, mimo iż wynosi mniej niż połowę.
+ wybory zawsze kończą się ostatecznym wynikiem i nie trzeba ich powtarzać
– z reguły wygrywa kandydat, na którego głosowało mniej niż połowa głosujących (liczy się tu reprezentatywność)
w bezwzględna zwykła – co najmniej 50% + 1 głos
+ reprezentatywność kandydata – ponad 50% głosujących
– najczęściej trzeb je powtarzać w II turze, gdyż żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości
głosów (do II tury przechodzi dwóch kandydatów z największą ilością głosów)
w bezwzględna kwalifikowana – co najmniej 50% + 1 + n (zmienna)
Wybory powszechne oparte są na większości względnej lub bezwzględnej.
Zasada większości często jest krytykowana, bo wypacza ona wole wyborców, np.:
w mała różnica w liczbie otrzymanych głosów może prowadzić do różnicy podziału mandatów;
w możliwe jest , że partia która w skali całego kraju przegrała otrzymując mniejszość mandatów, otrzymała
większą ilość głosów.
System wyborczy znacząco wpływa na system partyjny:
w wybory większościowe sprzyjają większym partiom, a więc systemowi dwupartyjnemu;
w chronią duże partie przed rozłamami, bo na mandat może liczyć tylko duża partia, np. w Wielkiej
Brytanii Partia Pracy jest bardzo zróżnicowana, ale mimo wewnętrznych konfliktów nie dochodzi w tej
partii do rozłamów.
F z. proporcjonalności – mandaty dzieli się między partie proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów.
Metody dzielenia mandatów:
F metoda d’Hondta
w od kilkunastu lat jest bardzo często stosowana;
w sprzyja dużym partiom;
w zabezpiecza parlamenty nadmiernym rozdrobnieniem partiami skrajnymi, które przy tej metodzie nie
wchodzą do parlamentu.
Metoda ta polega na tym, że liczbę głosów, jaką oddano na poszczególną liczbę kandydatów, dzieli się przez kolejne liczby naturalne, aż do liczby, która jest liczbą mandatów. Uzyskane ilorazy porządkuje się od najmniejszego do największego. Kolejne mandaty przydziela się listom, przy których występują kolejno najniższe ilorazy.
F ...
zarabiasz