Woydyło Ewa - W zgodzie ze sobą.pdf - m.karpacz

Ewa Woydyłło

W zgodzie ze sobą

Człowiek psychicznie zdrowy wie kim jest, czego chce i w jakim kierunku zmierza. Jest

naturalny i spontaniczny i bardzo go obchodzi własne życie. Nie musi za wszelką cenę

wywierać wrażenia na innych, nie musi też nikogo zwalczać, zwodzić ani oszukiwać.

Jest w zgodzie ze sobą.

Prawdziwie zdrowy człowiek zdolny jest do miłości i pracy

Zygmunt Freud

Wprowadzenie

Od zarania ludzkości psychologia istnieje jako powszednia i powszechna

praktyka. Jako dyscyplina naukowa nie jest zbyt sędziwa, ma ledwie ponad sto lat.

Taka psychologia zajmuje się ludzkimi zachowaniami. Bada je, poznaje, pomaga

zmieniać i uczy nowych. Zachowaniami, z tego z punktu widzenia, nazywamy nie tylko

nasze postępki i działania, lecz również to, co mówimy (i czego nie mówimy), a także

myśli i uczucia. W sumie ów przedmiot psychologii to bardzo skomplikowana materia,

ale cóż jest bliższe człowiekowi niż jego wnętrze? I dlatego ludzie zajmują się nim od

tak dawna, i to właściwie wszyscy bez wyjątku.

Bo przecież każdy jest na swój sposób obserwatorem i badaczem ludzkich

zachowań. Każdy od czasu do czasu analizuje wypowiedzi innych lub próbuje

odgadnąć ich myśli i przewidzieć zamiary. Inna rzecz, czy zawsze trafnie. Niekiedy

wszakże tak. Zadziwiająca jest u niektórych, wcale nie zawodowych psychologów,

osobliwa intuicja dotycząca postępowania innych osób. Wyczuwają oni, a może na

jakiejś podstawie, ukrytej dla innych, potrafią przewidzieć z niezwykłą trafnością, co

ktoś powie lub zrobi. Mogą się wtedy na daną ewentualność lepiej przygotować, gdy

trzeba, uzbroić, a gdy nie - mniej lub bardziej odsłonić.

Tacy naturalni psychologowie niekoniecznie potrafią wytłumaczyć swój dar, wielu

nigdy się tych rzeczy świadomie nie uczyło, a jeżeli, to nie z książek. Mówimy o nich

po prostu: „Znają się na ludziach." Rzadko dotyczy to osób bardzo młodych, chociaż

niekiedy i to się zdarza. Dar wyczuwania czy rozszyfrowywania innych ludzi bywa

najczęściej sumą obserwacji, doświadczeń, wrażliwości emocjonalnej i pewnej

skłonności do autoanalizy. Dar ten zwykle doskonal i się z wiekiem. Osoby w ten

sposób obdarzone okazują się na ogół skuteczniejsze w swych relacjach z otoczeniem.

Skoro umieją poznać się na ludziach, to otaczają się tymi z wyboru zamiast

przypadkowymi i dlatego rzadziej doznają ciosów i rozczarowań. Są dzięki temu

szczęśliwsze lub przynajmniej spokojniejsze. Można powiedzieć, że pod względem

realizacji celów życiowych i w ogóle jakości życia dar psychologicznej znajomości ludzi

jest nieoceniony. Dodajmy jeszcze, że psychologia to wiedza o zachowaniach w ogóle,

a więc także o własnych. W rezultacie wiedza psychologiczna pomaga wpływać na

postępowanie innych ludzi oraz na własne. Czyż to nie luksus?

Wyobraźmy sobie, jak by to było, gdyby ktoś osiągnął absolutną nieomylność w

psychologicznej ocenie ludzi. Wiedziałby bezbłędnie, jak się zachowają w każdej

sytuacji. Umiałby w stu procentach przewidzieć, co zrobią w danych okolicznościach.

Rozumiałby ich motywy i wiedziałby, jak się czują pod wpływem określonych bodźców

i zdarzeń. Wiedziałby, jakie psychologiczne następstwa pozostawiły w danym

człowieku znane mu fakty z przeszłości. Lub odwrotnie, widząc u kogoś jakąś reakcję

lub zachowanie, ów nie omylny psycholog byłby w stanie powiedzieć, skąd się wzięła

owa reakcja, czyli jakie przeżycie lub wrodzone cechy osobowości ją wywołały.

Nie sądzę, by było to naprawdę możliwe. Wizja idealnego psychologa jest nie tyle

nawet całkowicie utopijna, ile wręcz Orwellowska i upiorna. Ktoś taki był by niczym

komputer przetwarzający informacje o przeżyciach, wzruszeniach, uczuciach i

doświadczeniach innych, i to tak przetwarzający, że zawsze by wiedział, co ktoś zrobi,

powie i pomyśli. Jeżeli miałby to być faktycznie idealny psycholog, to umiałby tę swoją

nie zwykłą umiejętność zastosować do wielu ludzi, a nie tylko do jednego wybranego

człowieka. Co więcej, musiałby sam siebie tak dobrze znać i rozumieć, że również we

własnych zachowaniach i reakcjach nic by go nigdy nie zaskoczyło i nie zdziwiło, bo

wszystko by umiał przewidzieć, wytłumaczyć i właściwie zinterpretować. W każdej

sytuacji miałby całkowitą kontrolę i to zarówno nad sobą, jak i nad otoczeniem. W ten

sposób doszliśmy do niemożliwego absurdu. Uspokój my się, nikomu z nas nic takiego

się nie przytrafi.

Idealna wiedza psychologiczna należy do kategorii science fiction. Człowiek jest istotą

zbyt żywą, dynamiczną, nieprzewidywalną i zbyt bogatą wewnątrz nie, by taka fikcja

psychologiczna była bodaj w przybliżeniu możliwa. Tak jak nie jest możliwa jedynie

słuszna interpretacja utworu literackiego czy dzieła sztuki. Absoluty nie istnieją i

koniec.

Możliwa jest jednak wiedza psychologiczna nie w pełni doskonała i cząstkowa.

Taka, która mówi nam o ludziach wiele, ale nie wszystko; która pozwala zrozumieć ich

zachowania głęboko, ale nie zawsze do końca; dzięki której można ludziom pomagać,

ale nie we wszystkich kwestiach oraz w mniej lub bardziej ograniczonym stopniu. Tę

wiedzę warto studiować i zgłębiać. Bo oczywiście w niedoskonały sposób i cząstkowo,

ale pozwala ona jednak nieco lepiej kierować własnym życiem i skuteczniej realizować

życiowe cele.

Psychologii nie sposób zarezerwować dla specjalistów i ograniczyć do studiów

akademickich i bibliotecznych. Jak świat światem, zawsze młode mamy będą pochylać

się nad kołyską, usiłując z uśmiechu lub płaczu dziecka wywnioskować jego

samopoczucie, nastrój, a może osobowość lub przyszły charakter. Zawsze chłopcy

będą patrzeć w oczy dziewczynom z pragnieniem odgadnięcia: „Chce mnie czy nie

chce?" A dziewczyny będą tęsknie patrzeć w obłoki, zastanawiając się bez końca:

„Kocha czy nie kocha?" Dopóki ludzkość istnieje, dopóty będą się ludzie raz po raz

głowić, czemu są smutni, dlaczego im źle, jak pozbyć się strachu, skąd wziąć

przyjaciela i jak spotkać miłość swego życia.

Sprawy uczuć, więzi, intymności, porozumienia, zarówno gdy są naszym

udziałem, jak i wtedy, gdy ich nam brakuje, należą wszystkie do szeroko rozumianej

nauki psychologii. Jest to dzisiaj dyscyplina wielce rozbudowana i złożona. Niektóre jej

działy ocierają się o socjologię, inne o fizjologię, kulturę, etnologię, filozofię,

językoznawstwo, sztukę, jeszcze inne o politykę, zarządzanie, pracę. Szczegółowo

omawia się te powiązania w podręcznikach i pracach naukowych. Im też głównie

poświęcone są uniwersyteckie studia psychologiczne. Psychologia jednak, jak już

powiedzieliśmy, jest nie tylko teoretyczną nauką, lecz również systemem praktycznych

umiejętności składających się na zbiorowe doświadczenie i indywidualną mądrość

życiową ludzi. Doświadczenie to i tę mądrość można i trzeba doskonalić. Warto więc

uprzystępniać wiedzę, dzięki której łatwiej zrozumieć siebie i innych, a przez to łatwiej

znajdować wspólny język i wspólne cele z tymi, na których nam zależy.

Nie podejmuję się jednak odpowiedzieć na wszystkie pytania i nie obiecuję

rozwiązań wszystkich problemów psychologicznych. Osobiście nie przepadam za

poradnikami, chociaż doceniam ich przydatność w rozpędzonym współczesnym życiu,

w którym tak niewiele mamy czasu na zadumę, refleksję i spokojne uczenie się

nowych rzeczy. Wielu z nas chce dotrzeć do celu na skróty. Choć podobno jest to

najdłuższa droga od punktu A do punktu B...

Zapraszam więc do niespiesznej i nie usystematyzowanej według akademickich

kanonów rozmowy o psychologii takiej, jaką lubię, rozumiem i uprawiam zawodowo.

Chcę znaleźć taką odpowiedź na tytułowe pytanie: „Po co nam psychologia?", by nam

wszystkim było łatwiej rozpoznać sprawy, obszary i tematy wymagające w naszym

życiu jakiejś zmiany i abyśmy pod koniec lektury byli bardziej niż na początku w

zgodzie ze sobą.

Kim jesteśmy?

O tym, jak wielką wagę przywiązywali do „poznania siebie samego" starożytni,

świadczy napis tej treści na frontonie świątyni Apollina w Delfach. Dwa i pół tysiąca lat

temu szczególnie zachęcał do tego Sokrates, co daje mu w pewnym sensie tytuł

honorowego ojcostwa psychologii. Od jego czasów rozwinęły się liczne systemy owego

poznania. Każdy z nich wnosi coś wartościowego i zwraca uwagę na różne aspekty

ludzkiej psychiki oraz kierowanych przez nią zachowań. Z gąszczu teorii i szkół

wyłania się coraz bardziej spójny, kompletny i sprawdzalny model psychologiczny

człowieka. Oczywiście ta praca poznawcza nigdy nie zostanie całkowicie zakończona.

Wraz z pogłębianiem wiedzy o człowieku rozwija się też on sam. Wszystko więc

pozostaje w ruchu i podlega ustawicznej zmianie. Nie oznacza to jednak, byśmy nie

mogli na moment zatrzymać się i przyjrzeć sobie w taki sposób, aby z takiego modelu

psychologicznego wyniknęło coś pożytecznego również dla każdego z nas. Pytanie

„kim jestem?" może odnosić się do wielu spraw, od charakterystyki fizycznej czy ról

życiowych poczynając, a na wymiarze metafizycznym kończąc.

Pytanie to jest szczególnie interesujące z punktu widzenia tożsamości

psychologicznej, tego, co określa daną osobę jako istotę o sprecyzowanych cechach

psychologicznych. Jeżeli ktoś często kłamie, nazywamy go kłamcą. Jeżeli ktoś zawsze

mówi prawdę, a skłamie tylko raz, to kłamcą raczej nie jest. Podobnie nie jest

pijakiem ktoś, kto upił się tylko raz, ani leniem ten, kto raz nie odrobił lekcji.

Człowiek staje się kimś, czyli uzyskuje określoną tożsamość wówczas, gdy

powtarza określone zachowanie. Ktoś, kto często kłamie, w końcu staje się kłamcą.

Może nim oczywiście przestać być od momentu, gdy przestanie kłamać. Brzmi to tak

prosto i łatwo. Z zachowaniami nie jest jednak tak prosto i łatwo. Rzecz opisana

została między innymi w teorii uczenia się, a polega na tym, że powtarzanie utrwala

dane zachowanie, czyni je coraz łatwiejszym i co więcej, powoduje coraz większą

trudność w przypadku zamiaru powstrzymania go lub zmiany na inne. Czas odgrywa

tu ogromną rolę. Im dłużej coś praktykujemy, tym trudniej z tym zerwać. Reguła ta

dotyczy w równym stopniu kłamstwa i nieodrabiania lekcji co uprawiania sportu,

czytania przed snem, jedzenia, picia, rozmawiania przez telefon, obstawiania koni na

wyścigach, a nawet depresji, użalania się nad sobą i rozpamiętywania uraz.

Sprawę komplikują dwa fakty. Po pierwsze, na tożsamość składają się wszystkie

zachowania - obecne i przeszłe - i po drugie, ludzie posiadają niesamowitą zdolność do

uciekania od przyznania się przed sobą (i innymi) do swych złych nawyków. Ktoś, kto

notorycznie kłamie - nie chcąc nazwać siebie „kłamcą", bo to brzydkie i niemoralne -

może nazywać kłamstwa innymi słowami lub udawać, że są prawdą albo przynajmniej

wmawiać sobie, że jest do kłamstw zmuszony, nie jest więc de facto kłamcą. Sztuczki

umysłu są niekiedy bardzo wyrafinowane i zadziwiające. Gdy tak się dzieje,

komplikuje się sprawa tożsamości człowieka, czyli tego, za kogo dana osoba się

uważa. Powstaje konflikt wewnętrzny pomiędzy tym, kim chciałaby być, a tym, kim

faktycznie jest.

Rozdarcie pomiędzy wizerunkiem siebie udawanym i prawdziwym może trwać

latami. Teoretycznie można nigdy wewnętrznego konfliktu nie rozwiązać. Bywa

jednak, że nagle prawda przebije się przez jakąś szczelinę w pancerzu i człowiek

odważy się przyznać, że jest, powiedzmy, kłamcą. Często w takich momentach, w

desperackim odruchu obronnym, człowiek przybiera następującą postawę: „A więc

jestem kłamcą. Taka jest moja natura. Taką mam osobowość." Desperacja każe

powoływać się na przyczyny, za które można nie ponosić odpowiedzialności. Cechy

natury lub osobowości przypisuje się wszak takim niemożliwym do kontrolowania

czynnikom, jak geny czy astrologia. Nie można tej argumentacji odmówić zręczności.

Aż szkoda, że trzeba ją odrzucić. Tak świetnie by wyjaśniała wszystkie ludzkie defekty

i niegodziwości, podobnie zresztą jak zalety i akty wzniosłego człowieczeństwa.

Niestety, tego komfortu nie możemy sobie zapewnić. Przecież kłamca, złodziej,

hazardzista czy pospolity leniuch, wszyscy zapracowali na swą niepochlebną

tożsamość uporczywym powtarzaniem takich, a nie innych zachowań. To, co chcemy

nazywać „naturą", wynika wszak z dokonywanych wcześniej wyborów.

Słowo „wybór" sugeruje tu świadomą decyzję dotyczącą własnego postępowania.

Słusznie niektórzy to kwestionują. Słusznie też uważamy, że zmiana „natury", czyli

utrwalonego sposobu postępowania, jest trudna. Nie jest jednak, jak niektórzy

utrzymują, niemożliwa. Wybory dokonywane w przeszłości nie przesądzają o

wyborach, jakie podejmiemy dziś i jutro. Wiele instytucji opiera się na założeniu

reformowalności ludzkiej „natury", na przykład szkoły specjalne, domy poprawcze,

więzienia, oddziały odwykowe. Wszyscy znamy ludzi, ba, niemal wszyscy należymy do

tych, którzy coś w swych zachowaniach, nawet najbardziej nawykowych lub

nałogowych, zmienili. Przecież zmiana to nic innego, jak wyuczenie się czegoś

nowego, co skutecznie i trwale zastąpi stare. W odniesieniu do zachowań należy to

rozumieć tak, że ktoś zaprzestaje jakiegoś sposobu postępowania i w zamian

postępuje inaczej. Właściwie dopiero wtedy, gdy stoimy przed alternatywą i jesteśmy

w stanie świadomie rozważyć swą decyzję, możemy naprawdę mówić o „wyborze".

Niemniej jednak, wcześniejsze działania nie spadły na nas z nieba, podejmowaliśmy i

realizowaliśmy je sami.

Istotnie bywa tak, że do pewnych działań popychają nas okoliczności, wpływ

silniejszych od nas ludzi oraz pragnienie zaspokojenia natychmiastowych zachcianek.

Stopniowo nabieramy tożsamości określonej przez te działania. One z kolei utrwalają

się jako charakterystyczny dla nas sposób postępowania, co jeszcze bardziej umacnia

daną tożsamość. Gdy na przykład z lęku przed karą lub inną przykrością ktoś coraz

częściej kłamie, to w końcu staje się kłamcą i potem, nawet w sytuacjach, w których

absolutnie nic nie zagraża, osoba ta kłamie dalej. Znalazła się w niewoli swego

przyzwyczajenia.

By dokonywać prawdziwych wyborów, niezbędna jest wolność. Wolność jest

świadomością różnych możliwości działania. Gdy ktoś działa według

odruchów lub przez bierne naśladownictwo albo gdy nie potrafi dostrzec

żadnej alternatywy, nie jest wolny . Chociaż jest to paradoks, bo wszystkim dany

jest potencjał wolności, są ludzie, którzy nigdy go nie odkryją i nie zrealizują. Wolności

nic nie gwarantuje. Nie osiąga się wolności raz na zawsze. Każdy wybór, aby był

prawdziwie wolny, wymaga każdorazowo świadomości alternatyw i rozwagi opartej na

ich ocenie, na przewidywaniu skutków i swoistej „kompatybilności" z własną

tożsamością.

Kim więc jesteśmy? Kim jest ta istota, która o sobie mówi: ja. Jest to

sumaryczna deklaracja świadomości siebie, a więc tych wszystkich ja, którymi kiedyś

byliśmy i już nie jesteśmy, ale też ja aktualnych i tych, które dopiero z nas się

wyłonią. A wyłonią się, podobnie jak ja dotychczasowe, w zależności od tego, jak

będziemy postępować, co będziemy myśleć, mówić i robić. Człowiek, który czyni

dobrze, jest dobrym człowiekiem. I na odwrót, ten, co czyni źle, jest „zło-czyń-cą". Nie

chcę innej definicji. Pójdźmy dalej: ktoś, kto chce i stara się czynić dobrze, a mimo to

czyni źle -dla innych bądź dla samego siebie - jest dla mnie człowiekiem chorym w

sensie psychologicznym.

Nie proponuję mu wszczepiać nowego serca czy nowej duszy, proponuję go

leczyć. Powinnam raczej powiedzieć: proponuję pomoc w wyzdrowieniu i na uczeniu

się czynić dobrze - dla siebie, dla innych, w ogóle - gdy tego pragnie. Dopóki człowiek

żyje, zmiana jest możliwa.

Woydyło Ewa - W zgodzie ze sobą.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: