Komputerowe metody doboru ochronników słuchu.pdf

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 2/2002

mgr in¿. DARIUSZ PUTO

dr in¿. EWA KOTARBIÑSKA

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Komputerowe metody doboru ochronników s³uchu

program DOBOS3

godnie z dyrektyw¹ europejsk¹

86/188/EWG [1] dotycz¹c¹

ochrony pracowników przed za-

gro¿eniami zwi¹zanymi z nara¿eniem na

ha³as, stosowanie rodków ochrony indy-

widualnej s³uchu jest koniecznym, uzu-

pe³niaj¹cym rodkiem redukcji ha³asu,

tam gdzie nara¿enia na ha³as nie mo¿na

wyeliminowaæ innymi rodkami. Zgod-

nie z rozporz¹dzeniem ministra pracy i po-

lityki socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpie-

czeñstwa i higieny pracy, pracodawca ma

obowi¹zek zapewniæ zaopatrzenie pra-

cowników w ochronniki s³uchu, dobrane

do wielkoci charakteryzuj¹cych ha³as i

do indywidualnych cech pracowników.

W³aciwoci akustyczne ochronników

s³uchu (niezale¿nych nauszników prze-

ciwha³asowych, nahe³mowych nauszni-

ków przeciwha³asowych, wk³adek prze-

ciwha³asowych) s¹ okrelone przez cha-

rakterystykê t³umienia dwiêku w funk-

cji czêstotliwoci, wyznaczon¹ zgodnie z

wymaganiami normy PN-EN 24869-

1:1999 Akustyka. Ochronniki s³uchu.

Metoda subiektywna pomiaru t³umienia

dwiêku. T³umienie dwiêku jest definio-

wane jako algebraiczna ró¿nica (w dB)

dla danego akustycznego sygna³u testo-

wego miêdzy progiem s³yszenia s³ucha-

cza bior¹cego udzia³ w badaniach, z

ochronnikiem s³uchu i bez ochronnika

s³uchu.

Metody doboru ochronników s³uchu

do wielkoci charakteryzuj¹cych ha³as na

stanowisku pracy okrelaj¹ dwie normy:

norma PN-EN 458:1999 Ochronni-

ki s³uchu. Zalecenia dotycz¹ce doboru,

u¿ytkowania, konserwacji codziennej i

okresowej. Dokument przewodni

prPN-EN 24869-2 Ochronniki s³u-

chu. Szacowanie efektywnych poziomów

dwiêku A pod ochronnikiem s³uchu.

Istniej¹ trzy metody doboru ochronni-

ków s³uchu do wielkoci charakteryzuj¹-

cych ha³as: metoda dok³adna (pasm

oktawowych) oraz dwie metody przybli-

¿one HML i SNR. Metody te opieraj¹

siê na rednich wartociach t³umienia

dwiêku ochronników s³uchu i nie bior¹

pod uwagê indywidulanych cech okrelo-

nej osoby. Podstawowym za³o¿eniem

doboru jest zapewnienie pod ochronni-

kiem s³uchu poziomu dwiêku A (lub

równowa¿nego poziomu dwiêku A w

odniesieniu do 8 godzin) o wartoci mniej-

szej ni¿ wartoæ dopuszczalna w danych

warunkach ha³asowych. Wartoæ ta jest

zale¿na od uwarunkowañ prawnych da-

nego kraju. W Polsce wynosi ona 85 dB i

odpowiada wartoci dopuszczalnej pozio-

mu nara¿enia na ha³as odniesionego do

8-godzinnego dnia pracy.

Wybór metody jest podyktowany do-

k³adnoci¹ doboru, jak¹ chcemy zacho-

waæ oraz zale¿y od dostêpnych danych po-

miarowych ha³asu na stanowisku pracy.

Metoda pasm oktawowych jest me-

tod¹ obliczeniow¹, w której dane wejcio-

we stanowi¹ poziomy cinienia akustycz-

nego w pasmach oktawowych ha³asu na

stanowisku pracy, o czêstotliwociach

rodkowych pasm od 63 Hz lub 125 Hz

do 8000 Hz, na stanowisku pracy oraz

wartoci rednie t³umienia dwiêku

ochronników s³uchu wraz z odpowiada-

j¹cymi im wartociami odchyleñ standar-

dowych, które s¹ okrelone dla tych sa-

mych czêstotliwoci. Obliczenia pozio-

mów dwiêku A pod ochronnikiem s³u-

chu dokonuje siê odrêbnie dla ka¿dego

zestawu danych: ha³as ochronniki s³u-

chu.

Metoda HML pozwala na oszacowa-

nie poziomu dwiêku A pod ochronni-

kiem s³uchu. Niezbêdne dane do przepro-

wadzenia odpowiednich obliczeñ to war-

toci poziomu dwiêku A i poziom dwiê-

ku C ha³asu na stanowisku pracy oraz

wartoci trzech parametrów ochronnych

ochronników s³uchu: H, M, L. Wartoci

Praca wykonana w ramach programu

wieloletniego (b. SPR-1) pn. Bezpieczeñ-

stwo i ochrona zdrowia cz³owieka w ro-

dowisku pracy dofinansowanego przez

Komitet Badañ Naukowych

H, M i L okrelaj¹ zdolnoæ danego

ochronnika s³uchu do t³umienia ha³asu,

odpowiednio: wysokoczêstotliwociowe-

go (H), rednioczêstotliwociowego (M)

i niskoczêstotliwociowego (L). Wartoci

H, M i L ochronnika s³uchu s¹ obliczane

na podstawie charakterystyki czêstotliwo-

ciowej t³umienia dwiêku przez ochron-

nik s³uchu oraz omiu standardowych

widm ha³asu, modeluj¹cych rzeczywiste

ha³asy na stanowiskach pracy.

Metoda SNR jest metod¹ najmniej

dok³adn¹ sporód trzech omawianych

metod doboru. Pozwala ona na szacowa-

nie poziomu dwiêku A pod ochronni-

kiem s³uchu na podstawie wartoci pozio-

mu dwiêku C ha³asu oraz wartoci para-

metru SNR. Parametr SNR (ang. Single

number rating) okrela jednoliczbowo

w³aciwoci ochronne wk³adek i nausz-

ników przeciwha³asowych. Jest on obli-

czany na podstawie danych dotycz¹cych

t³umienia dwiêku ochronnika s³uchu w

pasmach czêstotliwociowych oraz war-

toci widma oktawowego znormalizowa-

nego szumu ró¿owego, skorygowanych

wg charakterystyki A, o poziomie dwiê-

ku C równym 100 dB, reprezentuj¹cych

ha³as szerokopasmowy na stanowisku

pracy.

W Centralnym Instytucie Ochrony Pra-

cy opracowano program komputerowy

DOBOS3 *) umo¿liwiaj¹cy dokonywanie

doboru ochronników s³uchu do wielko-

Praca by³a referowana na XII Miêdzynarodowej

Konferencji Zwalczania Ha³asu Noise control 01,

Kielce, 24-26 wrzenia 2001 r.

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 2/2002

DOBOS3

WIELKOCI CHARAKTERYZUJ¥CE HA£AS NA STANOWISKU PRACY

Rys. 2. Formularz uaktywniony przez zak³adkê Ha³as + Ochronniki, po wpi-

saniu danych pomiarowych i dokonaniu wyboru ochronników

Rys. 1. Formularz udostêpniany przez zak³adkê Opcje wejciowe, po wy-

braniu ¿¹danych ustawieñ

ci charakteryzuj¹cych ha³as na stanowi-

sku pracy trzema wy¿ej opisanymi meto-

dami ** ) .

rodowiskiem programowania, w któ-

rym powstawa³ program jest Delphi 5.

Dostêp do funkcji oraz zmiennych w pro-

gramie podzielony jest na dwa poziomy:

poziom administratora programu i u¿yt-

kownika. Administrator ma dostêp nie-

ograniczony do wszystkich funkcji i

zmiennych programu. U¿ytkownik ma

dostêp ograniczony z poziomu interfejsu

graficznego w zakresie modyfikowania

okrelonych zmiennych oraz dostêpnoci

okrelonych funkcji programu. Dotyczy

to w szczególnoci zmiennych przecho-

wuj¹cych wartoci dopuszczalne ha³asu

na stanowisku pracy, ustalony poziom

ochrony, standardowe widma ha³asu itp.

Struktura dzia³ania programu jest sekwen-

cyjna, co oznacza, ¿e podejmowane przez

u¿ytkownika decyzje, wybory oraz wpro-

wadzane dane s¹ wykorzystywane i od-

powiednio skutku-

j¹ w kolejnych eta-

pach doboru.

Jako integraln¹

czêæ programu

doboru ochronni-

Rys. 3. Formularz Wynik doboru ochronników s³uchu

ków s³uchu opracowano bazê danych

ochronników s³uchu, które posiadaj¹ ak-

tualny certyfikat upowa¿niaj¹cy do ozna-

kowania wyrobu znakiem bezpieczeñ-

stwa B. Baza danych zgodna ze standar-

dem baz danych INTERBASE, zawiera

dane dotycz¹ce parametrów akustycznych

ochronników s³uchu, informacje o typie

ochronnika oraz dane dotycz¹ce jego cer-

tyfikatu (numer, datê wa¿noci certyfika-

tu oraz adres w³aciciela certyfikatu).

Opracowany program jest wyposa¿ony

w przejrzysty i logicznie skonstruowany

interfejs u¿ytkownika, dziêki czemu po-

s³ugiwanie siê nim nie bêdzie sprawia³o

wiêkszych trudnoci, nawet osobom nie

maj¹cym dobrej orientacji w obszarze

technologii informatycznych.

W przypadku programu DOBOS3

ograniczenie dostêpnoci danych wejcio-

wych dotyczy w³aciwie tylko danych

pomiarowych, bowiem wszystkie dane

katalogowe ochronników s³uchu s¹ zapi-

sane w bazie danych.

Poni¿ej przedstawiono przyk³ad dobo-

ru ochronników s³uchu do ha³asu na sta-

nowisku pracy, przeprowadzonego za po-

moc¹ programu DOBOS3, trzema opisa-

nymi metodami.

Warunkiem niezbêdnym do dokonania

doboru ochronników s³uchu jest znajo-

moæ wielkoci charakteryzuj¹cych ha³as

na rozpatrywanym stanowisku pracy.

W zale¿noci od wybranej metody dobo-

ru potrzebne bêd¹ ró¿ne dane pomiaro-

we. W tabeli zamieszczono przyk³adowe

dane pomiarowe, które zostan¹ wykorzy-

stane podczas doboru ka¿d¹ z metod.

W programie doboru ochronników s³u-

chu DOBOS3 mo¿liwy jest wybór rodza-

jów ochronników s³uchu, które bêd¹ bra-

ne pod uwagê w kolejnych fazach dobo-

Informacje dotycz¹ce zakupu programu DO-

BOS3 mo¿na uzyskaæ w CIOP: tel. +22 6233299,

email: putek@ciop.pl

**)

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 2/2002

DOBOS3

ru. W prezentowanym przyk³adzie za³o-

¿ono, ¿e na stanowisku pracy mo¿na u¿y-

waæ tylko niezale¿nych nauszników prze-

ciwha³asowych oraz nauszników nahe³-

mowych.

W programie istnieje tak¿e mo¿liwoæ

ustalenia zakresu poziomu dwiêku A pod

ochronnikiem s³uchu. Zgodnie z wyma-

ganiami normy PN-EN 458 standardowo

ustalony jest zakres od 70 dB do 85 dB.

W ramach prezentacji przyk³adu obliczeñ

zakres ten zostanie zawê¿ony o 5 dB od

góry (70 dB do 80 dB).

wprowadzonych jako dane pomiarowe.

Na powy¿szym formularzu prezento-

wane s¹ wyniki obliczeñ w postaci listy,

któr¹ mo¿na sortowaæ rosn¹co lub male-

j¹co wzglêdem nazwy ochronnika s³uchu,

obliczonej wartoci poziomu dwiêku pod

ochronnikiem s³uchu (L A ), wartoci t³u-

mienia ochronnika s³uchu (L A L A ) lub

tzw. Oceny. Ocena odnosi siê do war-

toci L A i w myl zapisów z normy PN-

EN 458 okrela czy dany ochronnik jest

optymalny, akceptowalny, czy niezaleca-

ny na rozpatrywanym stanowisku pracy.

Dodatkowo na formularzu uaktywnio-

nym przez zak³adkê Wynik doboru

ochronników s³uchu znajduj¹ siê infor-

macje dotycz¹ce stanowiska pracy, para-

metrów akustycznych ochronników s³u-

chu oraz certyfikatu na znak bezpieczeñ-

stwa, w³¹cznie z informacj¹ o w³acicie-

lu certyfikatu. Formularz Wynik do-

boru ochronników s³uchu przedstawio-

no na rys. 3.

Wyniki doboru mo¿na zapisaæ w po-

staci pliku lub wydrukowaæ jako raport.

Dobór metod¹ uproszczon¹ HML lub

szacunkow¹ SNR odbywa siê wed³ug

podobnego schematu: najpierw okrela siê

warunki pocz¹tkowe doboru (metoda do-

boru, rodzaj ochronników, zakres pozio-

mu dwiêku A pod ochronnikiem), na-

stêpnie wpisuje siê dane pomiarowe w

zale¿noci od metody: L C i L A lub tylko

L C oraz wybiera typy i modele ochronni-

ków, dla których wykonane zostan¹ obli-

czenia. Pozosta³e funkcje programu opi-

sane podczas omawiania metody dok³ad-

nej dzia³aj¹ analogicznie w przypadku

metod HML i SNR.

W metodzie HML obliczeñ poziomu

dwiêku A pod ochronnikiem dokonuje

siê na podstawie parametrów H, M i L

ochronników s³uchu oraz danych pomia-

rowych w postaci poziomów dwiêku C i

A, oraz dla metody SNR na podstawie

parametru SNR i poziomu dwiêku C.

Ze wzglêdu na bardziej uproszczon¹

formê danych wejciowych w metodach

HML i SNR, wyniki szacowania pozio-

mu dwiêku pod ochronnikiem mog¹ nie-

znacznie ró¿niæ siê od analogicznych

wartoci uzyskanych metod¹ dok³adn¹.

Po przeprowadzeniu doboru ochron-

ników s³uchu do wielkoci charakteryzu-

j¹cych ha³as, wykorzystuj¹c program DO-

BOS3 dysponuje siê list¹ ochronników,

których stosowanie zapewnia obni¿enie

poziomu ha³asu przy b³onie bêbenkowej

ucha do wartoci ni¿szych ni¿ dopuszczal-

ne. Nie oznacza to jednak, ¿e ka¿dy z tych

ochronników jest odpowiedni. Niezbêd-

ne jest wybranie nauszników i wk³adek

przeciwha³asowych w³aciwych w danym

rodowisku pracy i wykonywanych przez

pracownika czynnoci. W tym celu nale-

¿y zapoznaæ siê z instrukcjami u¿ytkowa-

nia ochronników s³uchu. Na przyk³ad na

stanowisku pracy pod ziemi¹, w polach

niemetanowych i metanowych, nale¿y

wybraæ ochronniki s³uchu spe³niaj¹ce do-

datkowe wymagania w zakresie w³asno-

ci przeciwwybuchowych. Na stanowi-

skach pracy, na których stosowane s¹

dwiêkowe sygna³y ostrzegawcze lub s¹

przekazywane komunikaty s³owne, nale-

¿y stosowaæ ochronniki s³uchu umo¿li-

wiaj¹ce prawid³ow¹ percepcjê sygna³ów

i odpowiedni¹ zrozumia³oæ mowy.

Ostatnim krokiem w wyborze ochron-

ników s³uchu jest konsultacja z przysz³ym

u¿ytkownikiem. Nale¿y go zapytaæ, czy

ma jakiekolwiek k³opoty z uszami (pod-

ra¿nienia przewodu s³uchowego, ból ucha

itp.) oraz który ochronnik s³uchu najbar-

dziej by mu odpowiada³. Osoby z wymie-

nionymi dolegliwociami powinny byæ

zbadane przez laryngologa. Konsultacje

medyczne s¹ szczególnie zalecane wów-

czas, gdy proponuje siê pracownikowi

stosowanie wk³adek przeciwha³asowych.

Nale¿y d¹¿yæ do tego, aby pracownik

u¿ytkowa³ te ochronniki s³uchu, które w

pe³ni akceptuje.

Najbardziej powszechn¹ i polecan¹

metod¹ doboru ochronników s³uchu

jest metoda dok³adna. Aby rozpocz¹æ

dobór metod¹ dok³adn¹ z uwzglêdnie-

niem wymienionych wczeniej za³o¿eñ,

nale¿y zaznaczyæ odpowiednie pola for-

mularza dostêpnego na pierwszej zak³ad-

ce g³ównego okna programu zatytu³owa-

nej Opcje wejciowe (rys. 1).

W dalszej kolejnoci nale¿y uaktyw-

niæ drug¹ zak³adkê programu Ha³as +

Ochronniki. W odpowiednie pola udo-

stêpnionego formularza nale¿y wpi-

saæ dane z tabeli, czyli wartoci poziomów

cinienia akustycznego ha³asu w pasmach

oktawowych. Ponadto z listy dostêpnych

ochronników s³uchu nale¿y wybraæ mo-

dele i typy ochronników, w odniesieniu

do których w ostatnim etapie doboru zo-

stan¹ wykonane obliczenia poziomu

dwiêku A pod ochronnikiem. Ochron-

niki z listy mo¿na wybieraæ pojedynczo

lub grupowo (jako grupê ochronników

okrelon¹ przez u¿ytkownika lub wszyst-

kie wystêpuj¹ce na licie ochronniki s³u-

chu). Na rys. 2 przedstawiono widok for-

mularza udostêpnianego przez zak³adkê

Ha³as + Ochronniki, po wpisaniu da-

nych pomiarowych i dokonaniu wyboru

wszystkich dostêpnych ochronników.

Ostatnim etapem doboru ochronników

s³uchu za pomoc¹ programu DOBOS3

jest wykonanie obliczeñ poziomu dwiê-

ku A pod ochronnikiem s³uchu. Oblicze-

nia wykonywane s¹ po uaktywnieniu for-

mularza trzeciej, ostatniej zak³adki pro-

gramu (Wynik doboru ochronników s³u-

chu). Podstaw¹ do obliczania poziomów

dwiêku A pod ochronnikami s³uchu (L A )

s¹ wartoci redniego t³umienia dwiêku,

M f , wraz z odchyleniami standardowymi,

s f , oraz wartoci poziomów cinienia aku-

stycznego w pasmach oktawowych,

PIMIENNICTWO

[1] Dyrektywy Europejskiej Wspólnoty Gospo-

darczej dotycz¹ce ochrony pracy, tom I. War-

szawa, CIOP 1992

[2] PN-EN 458:1999 Ochronniki s³uchu. Zale-

cenia dotycz¹ce doboru, u¿ytkowania, konser-

wacji codziennej i okresowej. Dokument prze-

wodni

[3] prPN-EN 24869-2 Ochronniki s³uchu. Sza-

cowanie efektywnych poziomów dwiêku A pod

ochronnikiem s³uchu

[4] Puto D., Kotarbiñska E., Koz³owski J. Kom-

puterowe metody doboru ochronników s³uchu

do wielkoci charakteryzuj¹cych ha³as. Spra-

wozdanie z prac planowych CIOP, grudzieñ

2001

[5] Instrukcja obs³ugi programu DOBOS3,

CIOP 2001

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: