PUE - Prawo międzynarodowe, prawo wspólnotowe a prawo krajowe - Krzysztof Kijowski.pdf - handbooks & scripts - tarub

KRZYSZTOF KIJOWSKI

Prawo międzynarodowe, prawo

wspîlnotowe, prawo krajowe

wzajemny stosunek oddziaływania.

Sądowa i pozasądowa kontrola

prawa wspîlnotowego

Problem stosunku prawa wspîlnotowego do prawa międzynarodowe-

go oraz prawa krajowego jak rîwnież kwestia wyodrębnienia prawa wspîl-

notowego, nabrały szczegîlnego znaczenia wskutek przystąpienia Rzeczy-

pospolitej Polskiej do Unii Europejskiej 1 . Sam problem powstał dużo wcze-

śniej w związku z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości (TS). W 1963 r.

Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Van Gend & Loos orzekł, że Wspîl-

nota tworzy nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz ktîrego

państwa ograniczyły swoje suwerenne uprawnienia 2 . Trybunał Sprawiedli-

wości mîwił o nowym porządku prawnym, a z drugiej strony o porządku

prawa międzynarodowego. Pierwszy problem dotyczył kwestii stosunku

prawa wspîlnotowego do prawa międzynarodowego. Drugi wskazywał na

odrębność prawa wspîlnotowego, jego charakter i przez to na relacje nie

tylko wobec prawa międzynarodowego, lecz także prawa wewnętrznego

państw członkowskich.

Podniesiona w orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości problematyka

wytworzyła dwa odrębne poglądy wśrîd przedstawicieli nauki. Pierwszy za-

kładający, że prawo wspîlnotowe stanowi samodzielny system prawa, sze-

1 Nastąpiło to w dniu 1 maja 2004 r. i zostało poprzedzone referendum akcesyj-

nym. 2 Community constitutes a new legal order of international law for the benefit of

which the states have limited their sovereign right, sprawa 26/62 NV Algemene

Transport en Expeditie Onderneming van Gend & Loos v. Netherlands Inland Reve-

nue Administration, European Court reports 1963, s. 1. Fundamentalna sprawa dla

prawa wspîlnotowego.

PROKURATOR 3(27)/2006

Prawo międzynarodowe, prawo wspîlnotowe, prawo krajowe wzajemny stosunek oddziaływania.

roko interpretujący słowa Trybunału o odrębności prawa wspîlnotowego 3 .

Drugi, ktîry prezentowali internacjonaliści twierdząc, że prawo wspîlnoto-

we jest dziedziną prawa międzynarodowego 4 .

P RAWO WSPÎLNOTOWE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Prawo międzynarodowe publiczne to zbiîr norm regulujących stosunki

między państwami oraz między państwami a innymi niezależnymi od siebie

i niepodlegającymi władzy państwowej podmiotami, czyli organizacjami

międzynarodowymi 5 .

W prawie międzynarodowym nie ma jednego prawotwîrczego ośrod-

ka, będącego odpowiednikiem parlamentu (jako organu ustawodawczego)

w porządkach wewnętrznych. Nie ma ponadpaństwowego organu, ktîrego

zadaniem byłoby ustanawianie praw wiążących dla państw i organizacji

międzynarodowych i nie jest nim także Organizacja Narodîw Zjednoczo-

nych. Twîrcami prawa międzynarodowego są państwa i w pewnym stopniu

organizacje międzynarodowe, z ktîrych każdy na rîwni z innymi staje się

niejako prawodawcą norm międzynarodowych, ponieważ podstawą obo-

wiązywania danej normy międzynarodowej wobec określonego państwa

jest jego zgoda na związanie się umową. Brak zgody oznacza pozbawienie

mocy wiążącej umowy międzynarodowej w odniesieniu do państwa, ktîre

nie chce się nią związać. Z powyższym twierdzeniem łączy się inna cecha

tworzenia prawa międzynarodowego niesformalizowanie. Nie ma formal-

nej i jednolitej dla wszystkich państw, uregulowanej prawnie procedury le-

gislacyjnej, ktîrej zastosowanie jest konieczne, by proces stanowienia norm

prawa międzynarodowego był ważny. Są jedynie pewne ogîlne reguły

i zasady wypracowane w praktyce.

Analizując problem sposobu stanowienia prawa wspîlnotowego, nale-

ży wskazać na jego struktury wewnętrzne. W ramach systemu prawa wspîl-

notowego wyrîżnia się dwa podstawowe rodzaje norm: prawa pierwotnego

i prawa wtîrnego. Na prawo pierwotne, ktîre pochodzi bezpośrednio od

3 Autonomiści zakładali samodzielny system prawny inny niż prawo wewnętrzne,

krajowe i zarazem innym niż prawo międzynarodowe. W ich opinii, było to całkowicie

nową kategorią. Pogląd taki wskazywał na rewolucyjne konsekwencje w dotychczaso-

wym, dualnym podziale na prawo wewnętrzne i międzynarodowe. Prawo wspîlnotowe

tworzy nowy porządek, ktîry w przeciwieństwie do prawa międzynarodowego istnieje

ponad państwami i jest porządkiem ponadnarodowym.

4 Prawo wspîlnotowe nie jest nową kategorią prawa obok prawa krajowego i mię-

dzynarodowego, ale jest częścią prawa międzynarodowego, istniejącą w jego ramach.

5 W. Gîralczyk, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2000, s. 18.

100

Prawo międzynarodowe, prawo wspîlnotowe, prawo krajowe wzajemny stosunek oddziaływania.

państw członkowskich i jest bezpośrednim wyrazicielem suwerennej woli

państw, składają się traktaty założycielskie: Traktat ustanawiający Euro-

pejską Wspîlnotę Węgla i Stali, Traktat ustanawiający Wspîlnotę Euro-

pejską 6 , Traktat ustanawiający Europejską Wspîlnotę Energii Atomowej

oraz Traktat o Unii Europejskiej i traktaty nowelizujące: Jednolity Akt Euro-

pejski, Traktat Amsterdamski, Traktat Nicejski oraz traktaty akcesyjne 7 .

Prawem wtîrnym natomiast są akty wydawane przez instytucje wspîlnoto-

we w ramach kompetencji przyznanych im przez traktaty. Z tego wynika,

że prawo pierwotne, czyli prawo traktatowe, ma charakter umîw między-

narodowych, tj. porozumień międzynarodowych zawieranych między pań-

stwami, w formie pisemnej 8 . Traktat jest jedną z nazw stosowanych wo-

bec umîw międzynarodowych 9 . Procedura uchwalania i zmiany traktatîw

zawarta w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej pozostawia w tym zakresie

kompetencje państwom członkowskim. Decyzja podejmowana jest na pod-

stawie wspîlnego porozumienia na specjalnie zwołanej konferencji przed-

stawicieli państw członkowskich, a wprowadzone zmiany wchodzą w życie

dopiero po ich uprzedniej ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie,

zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi 10 . Jest to zatem typowa procedu-

ra zawierania umîw międzynarodowych, z jednym ważnym wyjątkiem.

Brak zgody choćby jednego z państw członkowskich na zmiany czy uchwale-

nie nowego traktatu skutkuje tym, że nie mogą one być przyjęte w ogîle,

nie wskazuje natomiast, że obowiązują one tylko te państwa, ktîre udzieliły

swej zgody, a nie wiążą tych, ktîre takiej zgody nie wyraziły.

W przypadku zmian czy uchwalania prawa traktatowego wszystkie

państwa członkowskie bezwzględnie muszą udzielić swej zgody, w przeciw-

nym razie obowiązywanie traktatu wobec wszystkich zostanie zablokowane.

Odrębności występują w zakresie tworzenia prawa wtîrnego (instytucjonal-

nego), czyli aktîw wydawanych przez instytucje wspîlnotowe w ramach

powierzonych im kompetencji. Państwa członkowskie, będące jedynie

6 Traktat otrzymał nazwę na mocy zawarcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu

z Maastricht).Wcześniej nosił nazwę Traktatu ustanawiającego Europejską Wspîlnotę

Gospodarczą.

7 Źrîdła prawa wspîlnotowego [w] J. Kamiński i M. Poboży, Prawo Wspîlnotowe.

Warszawa 2004, s. 32-71.

8 Konwencja wiedeńska o prawie traktatîw, art. 2, la, Dz.U. 1990, nr 74, poz.

439. 9 Zob.cyt. Konwencja wiedeńska o prawie traktatîw, art. 2, la, Dz.U. 1990, nr 74,

poz. 439

10 Zob. art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej [w:] A. Przyborowska-Klimczak,

E. Skrzydło-Tefelska (oprac.), Dokumenty europejskie, t. IV, Lublin 2003, s. 81.

PROKURATOR 3(27)/2006

101

Prawo międzynarodowe, prawo wspîlnotowe, prawo krajowe wzajemny stosunek oddziaływania.

uprawnione do decydowania w materii prawa pierwotnego, w zakresie

prawa instytucjonalnego mają znacznie ograniczone wpływy. Funkcje te

przejęły powołane przez państwa instytucje, ktîrym same państwa przy-

znały określone kompetencje, m.in. w dziedzinie stanowienia prawa. Więk-

szość spraw w filarze wspîlnotowym jest rozstrzygana aktami wydawanymi

przez instytucje, ktîre nadają ogîlnym sformułowaniom traktatowym kon-

kretny wymiar. Większość spraw, mieszczących się w I filarze prawa wspîl-

notowego, jest rozstrzygana przy zastosowaniu procedury wspîłdecydowa-

nia, w ktîrej Parlament Europejski 11 posiada pozycję rîwną Radzie Unii

Europejskiej. Rada Unii podejmuje decyzje na swoim forum kwalifikowaną

większością głosîw. W przypadku wtîrnego prawa wspîlnotowego wystę-

puje scentralizowany ustawodawca, ktîrym nie jest w przeciwieństwie do

prawa międzynarodowego każde państwo czy organizacja międzynarodo-

wa wyrażające zgodę na związanie się umową, ale instytucja, na ktîrą pań-

stwa członkowskie Wspîlnoty przeniosły część swych kompetencji w zakre-

sie stanowienia prawa. Instytucje wspîlnotowe, wydając akty wspîlnotowe-

go prawa wtîrnego, są zobowiązane do zachowania odpowiedniej,

określonej traktatowo procedury. Niedochowanie formalnych wymogîw

proceduralnych może doprowadzić do unieważnienia aktu przez Sąd wspîl-

notowy (Trybunał Sprawiedliwości lub Sąd Pierwszej Instancji 12 ). Ważną

cechą prawa międzynarodowego, w ktîrej należy odnieść się do prawa

wspîlnotowego, jest kwestia przymusu. W prawie międzynarodowym nie

istnieje pojęcie przymusu, zabezpieczającego realizację jego norm zawar-

tych przede wszystkim w umowach międzynarodowych. Nie można rîwno-

cześnie wskazywać na jego brak, bowiem w prawie tym przymus taki istnie-

je i jest realizowany przez pojedyncze państwa bądź przez grupę państw.

Występuje on wîwczas w postaci sankcji, przewidzianych przez prawo mię-

dzynarodowe 13 . Podkreślić jednak należy, że nie ma jednego centralnego

11 Instytucja Unii Europejskiej, ktîrej członkowie od 1979 r. są wybierani w wybo-

rach powszechnych i bezpośrednich. Parlament początkowo pełnił funkcje opiniodaw-

cze, z czasem zyskując coraz szersze uprawnienia. Początkowo funkcjonował jako organ

konsultacyjny, Jednolity Akt Europejski (1986) wprowadzając procedurę wspîłpracy,

przyznał Parlamentowi prawo weta zawieszającego wobec propozycji Rady Unii Euro-

pejskiej, Traktat z Maastricht, ustanawiając procedurę wspîłdecydowania, dał Parlamen-

towi moc weta absolutnego.

12 Powołany na mocy postanowień Jednolitego Aktu Europejskiego, decyzją Rady

z 1988 r., zaczął funkcjonować od 1989 r.

13 Obecnie organizacją międzynarodową o charakterze powszechnym, uprawnioną

do stosowania sankcji jest Organizacja Narodîw Zjednoczonych. Szerzej o przymusie

w prawie międzynarodowym i typach sankcji zob. W. Gîralczyk, op. cit., s. 26-27.

102

Prawo międzynarodowe, prawo wspîlnotowe, prawo krajowe wzajemny stosunek oddziaływania.

organu, decydującego o stosowaniu przymusu, celem zapewnienia realiza-

cji prawa międzynarodowego 14 .

Prawo wspîlnotowe nie rîżni się znacznie w tym względzie od prawa

międzynarodowego. Przyglądając się temu zagadnieniu można stwierdzić,

że przymus w prawie wspîlnotowym przyjmuje charakter bardziej scentra-

lizowany i bardziej zorganizowany, niż w prawie międzynarodowym publicz-

nym. Prawo wspîlnotowe przewiduje odpowiednie procedury i sankcje za

jego nieprzestrzeganie. Uporczywe niedostosowanie się państwa członkow-

skiego do norm wspîlnotowych może doprowadzić do nałożenia na pań-

stwa kary pieniężnej przez Trybunał Sprawiedliwości 15 . Instytucje wspîlno-

towe nie dysponują żadnym aparatem egzekucyjnym, umożliwiającym

przymusowe wykonanie kary i pozostawiają tę kwestię egzekucji krajowej.

Szczegîlny nacisk Unia Europejska kładzie na przestrzeganie przez pań-

stwa członkowskie zasad: wolności, demokracji, praw człowieka i podstawo-

wych wolności obywatelskich oraz państwa prawa 16 . Naruszenie tych kar-

dynalnych zasad jest powodem do uruchomienia specjalnej procedury, w

wyniku ktîrej mogą zostać zawieszone prawa takiego państwa wynikające z

członkostwa w Unii, łącznie z prawem do głosowania 17 .

W ramach prawa wspîlnotowego o zastosowaniu sankcji decydują

obok państw także instytucje wspîlnotowe lub decyzję w tym względzie po-

dejmują samodzielnie instytucje (w przypadku nałożenia kary pieniężnej.)

Natomiast w prawie międzynarodowym o sankcjach decydują państwa na

zasadzie rîwności, a decyzja musi być oparta co do zasady na wspîlnym

porozumieniu. Cechą wyrîżniającą prawo międzynarodowe publiczne jest

rîwnież brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego. Mimo że

istnieją stałe sądy międzynarodowe (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedli-

wości w Hadze), nie mają one jednakże kompetencji obowiązkowej. Jurys-

dykcja Sądu musi opierać się na zgodzie państw i to państwa decydują, czy

spîr między nimi poddać ocenie sądu międzynarodowego, czy też w inny

14 System sankcji stosowanych w prawie międzynarodowym jako prîba zmusze-

nia państw do respektowania postanowień międzynarodowych i zasad uznawanych

przez społeczność międzynarodową wielokrotnie w historycznym rozwoju, jak i obec-

nie, okazywał się mało skuteczny, np. wobec Iraku, Libii, Korei.

15 J. Kamiński i M. Pobożny, Prawo Wspîlnotowe..., op. cit., s. 126-162.

16 Art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej, [w:] A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydlo-

Tefelska (oprać), op. cit., s. 41.

17 Art. 7 TUE. Procedura została wprowadzona do Traktatu o Unii Europejskiej

Traktatem Amsterdamskim.

PROKURATOR 3(27)/2006

103

PUE - Prawo międzynarodowe, prawo wspólnotowe a prawo krajowe - Krzysztof Kijowski.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: