05_Rozdzial serce dziecka.pdf

5. Wybrane badania diagnostyczne

Katarzyna Bieganowska, Tomasz Mroczek

Badanie krwi

Morfologia krwi

Morfologia jest jednym z najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych, gdyż

w przypadku dzieci z wadami serca zarówno w okresach przed leczeniem szpi-

talnym, jak i po nim konieczne są regularne kontrole składu krwi.

Skład krwi

W składzie krwi wyróżnia się krwinki czerwone (erytrocyty), białe (leukocyty),

płytki krwi (trombocyty) oraz osocze. Krwinki czerwone zawierają hemoglobinę

– substancję mającą zdolność odwracalnego wiązania i transportowania tlenu.

Ponieważ jest ich najwięcej, nadają krwi barwę jasnoczerwoną, gdy hemoglobi-

na jest połączona z tlenem, lub ciemnoczerwoną, gdy nie jest z nim połączona.

Krwinki białe tworzą układ odpornościowy organizmu i stanowią ochronę przed

bakteriami, wirusami, grzybami, pierwotniakami itp. Wśród krwinek białych

można wyróżnić kilka podgrup. Są to granulocyty, limfocyty i monocyty. Trzecia

ważna grupa to płytki krwi – wyspecjalizowane komórki niezbędne do krzepnię-

cia krwi. Ponieważ wymienione składniki krwi ogólnie nazywa się elementami

morfologicznymi, ich analiza otrzymała nazwę morfologia krwi.

Przebieg badania

Pobranie krwi do morfologii nie trwa długo i nie jest bardzo bolesne (ryc. 1.).

Dzieci jednak często reagują strachem, rodzic powinien więc pozostać przy dziec-

5. Wybrane badania diagnostyczne

Ryc. 1. Nawet starsze dzieci nie lubią

pobierania krwi

ku, by odwrócić jego uwagę od czynności wykonywanych przez personel medycz-

ny. W przypadku dzieci starszych pomaga posmarowanie miejsca wkłucia kre-

mem znieczulającym EMLA pół godziny przed badaniem.

Do badania dziecko należy ułożyć w pozycji leżącej lub posadzić na kolanach

rodzica. Krew pobierana jest najczęściej z żyły w zgięciu łokciowym lub z in-

nych żył, a także z opuszki palca (zwykle u małych dzieci), z płatka ucha, a tęt-

nicza bezpośrednio z tętnic, np. promieniowej (nadgarstek) lub udowej (nakłu-

cie w pachwinie). Aby oszczędzić dzieciom niepotrzebnego stresu, w warunkach

szpitalnych krew do badania pobiera się z istniejących już wkłuć i cewników za-

łożonych do naczyń tętniczych lub żylnych.

Wynik morfologii krwi

W przeszłości analizy i obliczenia dotyczące morfologii krwi wykonywano pod

mikroskopem. Obecnie pracę tę wykonują automatycznie maszyny. Wynik bada-

nia morfologicznego krwi otrzymuje się najczęściej w postaci wydruku kompute-

rowego w języku polskim lub angielskim.

W terminologii angielskiej najczęściej stosuje się następujące skróty:

WBC – krwinki białe (leukocyty)

RBC – krwinki czerwone (erytrocyty)

HGB lub Hb – hemoglobina

MCV – średnia objętość krwinki czerwonej

RDW – rozkład objętości krwinek czerwonych

PLT – płytki krwi (trombocyty).

Krwinki białe (WBC) – zwiększenie ich liczby ponad normę oznacza leuko-

cytozę, a zmniejszenie – leukopenię. Leukocytoza może być wywołana wieloma

przyczynami; najczęściej powoduje ją stan zapalny w organizmie.

Krwinki czerwone (RBC) – zwiększenie ich liczby to erytrocytoza, zmniej-

szenie – erytropenia. Erytrocytoza (czyli czerwienica) u dzieci z wrodzonymi

50 Dziecko z wadą serca

wadami serca najczęściej spowodowana jest zmniejszonym dostarczaniem tlenu

do tkanek, które wpływa na zwiększoną produkcję hormonu pobudzającego wy-

twarzanie krwinek czerwonych, tzw. erytropoetyny. Przeciwność tego stanu sta-

nowi niedokrwistość, wywołana krwawieniem zewnętrznym lub wewnętrznym,

niedostateczną produkcją krwinek czerwonych lub nadmiernym ich rozpadem.

Płytki krwi (PLT) – zwiększona liczba płytek – nadpłytkowość (trombocyto-

za) – występuje w przypadku różnych stanów zapalnych. Częściej stwierdza się

małopłytkowość (trombocytopenię) spowodowaną np. uogólnionym zakażeniem

i wewnątrznaczyniowym wykrzepianiem krwi.

U dzieci z wrodzonymi wadami serca niezwykle istotna jest ocena wskaźnika

hematokrytu, czyli stosunku objętości krwinek czerwonych do całkowitej objęto-

ści krwi. W wadach sinicznych, w których ilość tlenu dostarczana do tkanek jest

niewystarczająca, organizm uruchamia mechanizmy obronne. Wytwarzany jest

hormon – erytropoetyna – który stymuluje produkcję krwinek czerwonych. Jed-

nak nadmierne wytwarzanie krwinek czerwonych może spowodować zagęszczenie

krwi. Wskaźnik hematokrytu, zwany popularnie hematokrytem, wynosi wtedy

powyżej 60%. Paradoksalnie krew, choć zawiera zwiększoną liczbę krwinek czer-

wonych, transportuje mniejszą ilość tlenu, ponieważ staje się zbyt gęsta, wzrasta

jej lepkość i opory przepływu w naczyniach. W takich sytuacjach mniejsza ilość

krwi dopływa do tkanek. Dodatkowo stan taki sprzyja wykrzepianiu krwi w na-

czyniach, co daje ciężkie powikłania, do których należą: zatory naczyń ośrodko-

wego układu nerwowego, zatory tętnic płucnych lub innych naczyń.

Niedokrwistość (anemia), charakteryzująca się małą zawartością hemoglobi-

ny we krwi, jest również stanem niekorzystnym, ponieważ krew nie może prze-

transportować wystarczającej ilości tlenu do tkanek. Ma to szczególne znaczenie

u dzieci z wadami sinicznymi serca oraz u dzieci z niewydolnością krążenia.

Rodzice powinni jednak pamiętać, że każdy wynik morfologii krwi jest obarczo-

ny pewnym ryzykiem błędu. Może być to spowodowane nieprawidłowym odczytem

aparatu lub pomyłką w laboratorium. Analizę wyników należy więc pozostawić leka-

rzom, którzy znając dziecko i jego wadę serca, mogą właściwie je zinterpretować.

Badanie gazometryczne i równowaga kwasowo-zasadowa

Badania gazometryczne oraz równowagi kwasowo-zasadowej (popularnie oba bada-

nia nazywa się „badaniem gazometrycznym”) należą do podstawowych badań wy-

konywanych w celu oceny wydolności układu oddechowego i układu krążenia.

Prawidłowy wynik daje jedynie badanie wykonane bezpośrednio po pobraniu

krwi, ponieważ dłuższy kontakt próbki pobranej krwi z powietrzem w sposób

istotny wpływa na uzyskane wyniki.

Obecnie w warunkach szpitalnych aparaty wykonujące badanie gazometryczne

znajdują się bezpośrednio na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Wykonanie

takiego badania trwa około 1 minuty, co odgrywa istotną rolę zwłaszcza wówczas,

5. Wybrane badania diagnostyczne

gdy stan zdrowia dziecka szybko się zmienia. Opisywane parametry mogą się bo-

wiem zmieniać w ciągu kilku minut. W okresie okołooperacyjnym badanie gazome-

tryczne w razie konieczności wykonywane jest nawet kilkanaście razy na dobę.

Badanie gazometryczne krwi obejmuje głównie ocenę:

– pH

– ciśnienia parcjalnego tlenu

– ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla.

Badanie dodatkowo pozwala na ocenę stężenia wodorowęglanów oraz wyliczo-

ną na podstawie otrzymanych parametrów saturację krwi tętniczej. Współczesne

aparaty do wykonywania badania gazometrycznego analizują w trakcie jednego

badania także inne parametry, takie jak: stężenie sodu, potasu, wapnia, wskaź-

nik hematokrytu, stężenie glukozy oraz mleczanów we krwi.

Ocena pH – informuje, czy organizm dziecka jest w stanie utrzymać równo-

wagę kwasowo-zasadową, czy też może istnieją zaburzenia wpływające na ten

parametr.

Prawidłowe pH utrzymuje się pomiędzy 7,38 a 7,45. U noworodków i wcze-

śniaków wartości mogą być nieco niższe, przy czym uważa się, że w przypadku

wartości pH poniżej 6,9 życie nie jest możliwe.

Zmiana pH wpływa na wiele procesów metabolicznych w komórkach, w tym ko-

mórkach mięśnia sercowego oraz układu przewodzącego serca. Zmniejszenie war-

tości pH poniżej normy oznacza kwasicę, a zwiększenie – zasadowicę (alkalozę).

Kwasica lub alkaloza to objawy biochemiczne pewnych stanów patologicznych.

Najbardziej niepokojąca u dzieci z wrodzonymi wadami serca jest kwasica .

Wyróżnia się dwa rodzaje kwasicy: metaboliczną i oddechową. Kwasica me-

taboliczna powstaje w następstwie nadmiernej produkcji kwasów przez orga-

nizm, gdy układ krążenia lub układ oddechowy nie mogą dostarczyć organizmo-

wi niezbędnej ilości tlenu. Organizm uruchamia wtedy tzw. metabolizm beztle-

nowy, to znaczy reakcje chemiczne, które zużywają mniejszą ilość tlenu, ale cha-

rakteryzują się nadmierną produkcją kwasów. Jeżeli taki stan nie ulega zmia-

nie, może doprowadzić do zgonu dziecka. Jako pomocniczy wskaźnik ocenia się

również stężenie we krwi kwasu mlekowego, jednego z produktów metabolizmu

beztlenowego.

Kwasica oddechowa spowodowana jest głównie niezdolnością płuc do wy-

dalania dwutlenku węgla na skutek upośledzenia wymiany gazowej w pęcherzy-

kach płucnych.

Ciśnienie parcjalne tlenu w osoczu krwi to główny parametr, od którego

zależy utlenowanie hemoglobiny krwinek czerwonych, czyli saturacja krwi. Dodat-

kowa podaż tlenu do oddychania, np. poprzez maseczkę lub cewniki donosowe (tzw.

wąsy), ma na celu zwiększenie ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi tętniczej.

Ciśnienie parcjalne tlenu we krwi tętniczej u dzieci z siniczymi wrodzonymi

wadami serca jest obniżone i wynosi najczęściej 32–45 mm Hg. Uzyskanie wyż-

szych wartości nie jest możliwe, ponieważ krew utlenowana miesza się z krwią

52 Dziecko z wadą serca

nieutlenowaną. Leczenie operacyjne ma m.in. na celu oddzielenie krwi utleno-

wanej i odtlenowanej oraz uzyskanie wyższego ciśnienia parcjalnego tlenu we

krwi tętniczej.

Ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla we krwi świadczy o wydolności płuc

i wymianie gazowej w nich zachodzącej. Jeżeli stan płuc się pogarsza, upośledzo-

na zostaje wymiana gazowa w płucach, a jedną z pierwszych oznak tego stanu

stanowi wzrost ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi. Wzrost ciśnienia

parcjalnego dwutlenku węgla we krwi doprowadza do kwasicy oddechowej.

Wyniki badania gazometrycznego różnią się w zależności od tego, czy pobrano

do niego krew tętniczą, żylną czy włośniczkową. W warunkach szpitalnych krew do

badania gazometrycznego pobiera się bezpośrednio z tętnicy lub z żyły. W warun-

kach ambulatoryjnych pobierana jest tzw. krew włośniczkowa, czyli np. z palca.

Badanie moczu

Badania moczu mają charakter ilościowy i jakościowy. Najczęściej wykonywane

jest tzw. badanie ogólne moczu; znacznie rzadziej wykonywane są badania spe-

cjalistyczne. Badanie moczu odgrywa istotną rolę w rozpoznaniu choroby nerek

i wątroby oraz dróg moczowych. U dzieci z wrodzonymi wadami serca niezwy-

kle istotna jest ocena ilości produkowanego moczu oraz jego jakość.

Do badań wykonywanych w trybie ambulatoryjnym mocz dostarcza się w wy-

gotowanych wcześniej szklanych pojemniczkach. W aptekach są też do kupie-

nia gotowe do użycia plastikowe pojemniki, specjalnie przeznaczone na zebranie

moczu. Buteleczkę czy pojemnik po napełnieniu należy podpisać imieniem i na-

zwiskiem. Przed badaniem nie jest wymagane żadne specjalne przygotowanie.

Badanie ogólne jest proste do wykonania, tanie i całkowicie nieinwazyjne.

Badanie ogólne moczu obejmuje ocenę takich właściwości moczu, jak: zabar-

wienie, stopień zmętnienia, ciężar właściwy, odczyn (pH), zawartość białka, glu-

kozy, związków ketonowych, urobilinogenu i bilirubiny oraz ocenę mikroskopo-

wą osadu moczu.

Zakres i rodzaj badania specjalistycznego moczu ustalany jest indywidualnie

dla każdego pacjenta. Badanie specjalistyczne może się ograniczać jedynie do wy-

krycia danej substancji w moczu (badanie jakościowe) lub też polega na określe-

niu stężenia tej substancji w moczu (badanie ilościowe). W przypadku drugiego

typu badań na ogół trzeba dostarczyć do laboratorium próbki moczu zebranego

w ściśle określonym przedziale czasu (najczęściej w ciągu 24 godzin).

Do badania specjalistycznego moczu należy:

n określenie wydalania elektrolitów, np.: sodu, potasu, wapnia, magnezu, fosforu

n określenie wydalania końcowych produktów przemiany materii (tzw. związków

azotu): mocznika, amoniaku, jonu amonowego, kreatyniny, kwasu moczowego

5. Wybrane badania diagnostyczne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: