Wykład 3.docx

Doktryny polityczno prawne. Wykład 3.

20 października 2010

20 X 2010

Doktryny polityczno prawne

Wykład 3.

Sokrates

Kontynuujemy. Zagadnienie cnoty. Wyrasta u niego z koncepcji poznawczej zamykającej się w słowach; poznaj samego siebie. W tym kontekście cnota to wiedza. Tą naukę przedstawiał w formie dialektyki, sztuki rozumowania. Inaczej nieco rozumiemy to pojęcie dzisiaj. Sztuka dochodzenia do pewnego celu. Doprowadziła Sokratesa do poważnego konfliktu w społeczeństwie Ateńskim. Całe życie spędził w Atenach i spotykał bardzo różnych ludzi. Część nie była w stanie zrozumieć głębi rozumowania Sokratesa, będąc przekonanym o własnej mądrości. W gronie uczniów był także Platon. Sokrates najwyżej cenił wstrzemięźliwość, umiar. Pojawi się to później u Platona , rozwinie Arystoteles. Ważną rolę pełni pojęcie sprawiedliwości jako podwaliny życia tak jednostki jak i zbiorowości. Kierować się nią mają tak rządzący jak i rządzeni. Jedno z pierwszych pojęć praworządności; systemu w którym prawa w jednakowej mierze obowiązują ustanawiających jak i adresatów. Dodaje, że obywatel powinien rozważyć czy odpowiada mu system prawny kraju którego jest obywatelem. Jeśli mu nie odpowiada, to powinien zmienić miejsce zamieszkania. W Atenach było to dość łatwe, choć groziło utratę praw obywatelskich. Sokrates sam miał dylemat pod koniec życia, w związku ze swoim procesem. Decyduje się na ostateczność, przyjąć w pełni konsekwencje powstałej sytuacji. Jeśli decyduje się pozostać powinien się godzić ze wszystkimi konsekwencjami. Sam poddał się wyrokowi choć przyjaciele namawiali go do ucieczki. Nie zgodził się na to bo byłoby to zaprzeczeniem jego własnych wartości. Wyróżniał kolejno następujące przeciwstawne systemy ustrojowe. Monarchię i tyranię. Arystokrację i demokrację. Arystokracja w rozumieniu greckim to rządy najlepszych. Grupa społeczna która została obciążona odpowiedzialnością. Grupa najlepszych rządzących na rzecz ogółu. Piętnował demokrację bo niwelowała podstawowe kryterium rządzenia czyli wiedzę. Jest to oczywiście koncepcja antydemokratyczna. Sokrates mówił, że równy, wolny dostęp do urzędów jest wartością, ale przecież nie wsiądziemy do łodzi gdzie kapitan jest wybierany przez losowanie. Sokrates był wrogiem plutokracji. Z arystokracji możemy wywieść elementy pośrednie. Plutokracja czyli rządy bogaczy, oligarchia czyli rządzy nielicznych. Kryterium towarzyskie, zamożności. W kręgu najbliższych uczniów Sokratesa większość zapisywał Platon. Sokrates nie pisał. Zapisywali także inni uczniowie. Mamy więc dość dokładną relację poglądów Sokratesa.

Sokratycy

Obok Sokratesa wyodrębniamy sokratyków czyli myślicieli rozwijających tendencje Sokratesa. Rozległa jest paleta ludzi i nurtów czerpiących. Ksenofont, Izokrates, Cynicy, Cyrenaicy etc. Także Platon, ale jego nie zaliczamy bo stworzył oddzielny system. Ksenofont króla traktuje jako pierwszego sługę państwa. Demokrację jego zdaniem trzeba odrzucić. Eksponuje mocno rolę zasad moralnych. Innym sokratykiem był Izokrates znany jako słynny retor. Dość specyficzny. Pisał mowy których sam nie wygłaszał. Czytano je. Występuje w nich głęboko umocowany pacyfizm. Występuje przeciw wojnom. Domagał się zakończenia wojen między Hellenami i wystąpienia razem przeciwko Persom, których uważał za barbarzyńców. Zwolennik mieszanki arystokracji z demokracją, która jego zdaniem stanowiłaby najlepszy ustrój. Arystoteles i Stoicy, później Rzymianie rozwiną tą koncepcje mieszaną. Zaliczamy także Cyników i Cyrenaików do sokratyków. Nazwa cyników wywodzi się od słowa pies. Mówi się że ujadali jak psy, wiedli życie proste jak psy. Powtarzali za Sokratesem, że najwyższą wartością jest cnota. Diogenes mieszkający w beczce po winie. Życie wedle natury, wskazań cnoty. Cyrenaicy to przedstawiciele takiego odłamu sokratyzmu który eksploatuje tezy Sokratesa na rzecz rozwiązań nie zawsze godzących się z duchem Sokratesa. Życie wedle natury to ich zdaniem życie szczęśliwe. Ten hedonizm nie godził się z ideą Sokratesa. Inny Cyrenaik Hegezjasz z Cyreny był zdania że trzeba dążyć do cnoty. Mówił że prawdziwego szczęści nigdy się nie osiągnie. Znany jako nawołujący do śmierci. Jeździł po miastach greckich i nie tylko, nauczał pesymistycznej nauki ale też znajdował wielu zwolenników.

Platon

Jedna z głównych starożytnych koncepcji. W odróżnieniu od Sokratesa, który raczej reprezentował dolne warstwy klasy średniej, Platon był przedstawicielem arystokracji ateńskiej, wśród jego przodków był Solon. Wychowany był intelektualnie i fizycznie. Igrzyska wtedy tym się różniły, że nie tylko kładziono nacisk na fizyczność ale też na intelekt. Platon, ten przydomek uzyskał w związku z igrzyskami które wygrał. Prawdopodobnie miał szerokie bary. Wiódł bogate życie. Osiem lat w gronie Sokratesa, polemizował z nim, dialogi platońskie. W wyniku tych nauk pisze PAŃSTWO. Przedstawia model ustrojowy odpowiadający jego wyobrażeniom. Gnoseologia. Teoria wiedzy. Platon budował model idealizmu obiektywnego. Model który zasadza się na przekonaniu, że cała rzeczywistość jest odzwierciedleniem idealnego bytu który pozostaje poza możliwościami poznawczymi. Bytuje tam zanim się znajdzie w naszym ciele. Ogromna masa pojęć, metempsychoza, wędrówka dusz. Możliwe że to przepływy kultury indyjskiej. Anamneza. Platon mówi , że każdy jest wyposażony w duszę ale nie każdy ją wykorzystuje. Tylko właściwie ukształtowana może przypominać sobie to co działo się wcześniej i się nam jawi, przypomina. Porównuje nas do jeńców zamkniętych w jaskini. Przykuto nas do ślepej ściany i wegetujemy. Od czasu do czasu widzimy tło obrazów rzutowane na ścianę. Z czasem te echa zaczynamy brać za jedyną rzeczywistość. Gdyby znalazł się mąż na tyle silny by nas wyprowadziła światło słoneczne to oni porażeni blaskiem światła zamknęli by oczy. Złudzenia bierzemy za rzeczywistość. Taka koncepcja poznania rzutuje na koncepcje społeczno ustrojowe. W rozprawie państwo analizuje timokrację, rządy ludzi odważnych, wojowników, dalej plutokracja rządy zamożnych, bogatych, dalej tyrania odwołująca się do strachu i demokracja która sprowadza się do anarchii bo każdy uzyskuje uprawnienia nie wiedzieć skąd i dowolnie je wykorzystuje. Dodaje że ewoluują one ku gorszemu. Od wieku złotego przechodzimy do wieku żelaza. Mówi , że można do pewnego stopnia zatrzymać tą sytuację gdyby rządców się wychowano. Gdyby się zorganizowało państwo gdzie cała struktura społeczna będzie odpowiednie wychowana. Był on zorientowany homoseksualnie. Do małżeństwa nie przywiązuje żadnej wagi. Rodzina chrześcijańska u niego nie występują. Pary łączą się dla prokreacji a owoc ich uczucia przekazuje państwo a to wychowuje dziecko dla dobra państwa. Interesy państwa jako całości są ważniejsze niż interesy małej grupy jaką jest rodzina. Państwo i społeczeństwo widzi cel i zadania wychowawcze. Rola wychowania jest więc zasadnicza. Wychowanie i kształcenie trwa aż po rok 50 i wtedy się nie kończy. Na poszczególnych etapach dokonuje się selekcji. W wieku 20 lat wyodrębnia się wojowników. Reszta dalej się kształciła. Po ukończeniu 50 roku selekcjonuje się filozofów. Jedno od nauk teoretycznych i tych którzy praktycznie zarządzają państwem. W pierwszym modelu nie ma żadnych praw. Kierują się zasadami i rozumem. Mędrcy rozstrzygają wszelkie nieliczne problemy przy pomocy zasad rozumu które osiedli. Nie ma prawa. Z tym modelem ustrojowym Platon udaje się na Sycylię i przekonuje tamtejszych władców. Nie był on tuzinkowym rozmówcą. Był namolny więc władca się zdenerwował i sprzedał go piratom. Platon miał wielu zamożnych przyjaciół którzy sprawiali, że był łakomym kąskiem bo można było uzyskać sporą sumę. Bliscy go wykupili. Wraca do Aten i zakłada pierwszą instytucje naukową zwaną akademią. Akademia platońska trwała aż do początku średniowiecza. Cesarz Justyniański zlikwidował. W tym czasie Platon pisze PRAWO. Zaczyna od pesymistycznego stwierdzenia , że napisał dzieło dla bogów i dzieci boskich. Napisał dzieło gdzie prawo ma regulować wszystko. Nomizm albo legalizm. Wszystko miało być regulowane. Mówi, że należy wysyłać wysłańców podpatrywać instytucje ustrojowe i prawne by skonstruować raz na zawsze zamknięty system prawny. Platon przewidywał, że państwo idealne będzie ograniczone do 5040 obywateli. Jak osiągnąć tak dokładną liczbę obywateli. Było to absurdalne założenie. Dzieło to nie zostało dokończone. Praca akademicka była ważna. W akademii kształtował się Arystoteles przez 20 lat. Najpierw jako uczeń później jako wykładowca i kontynuator nauk mistrza.

Arystoteles

Zasłynął jako największy systematyk wszech dziejów. Nigdy nauka nie otrzymała takiego ładu jak za jego czasów. Zasady prawne łączą się z moralnością. Dwie strony tej samej monety. To nie tylko systematyk. Umysł na tyle niezależny żeby doceniając system Platoński zasadniczo go zmodyfikować. W zakresie gnoseologii Arystoteles mówi, że rzeczywistość poznajemy najpierw przez zmysły a później w drodze dedukcji. Człowiek rodzi się jako TABULA RASA i dopiero ogląd doświadczalną zapisują tablicę danymi doświadczalnymi. Założenia Arystotelesa często były słuszne ale konkluzje często mylne choć nikt nie śmiał podważać. Teoria złotego środka. Wartości tak moralne jak i prawne muszą zmieniać do osiągnięcia cele nie do granic nie do ekstremu. Definiuje sprawiedliwość jako środek między wyrządzeniem a znoszeniem bezprawia. Bohaterstwo środek między zuchwalstwem a tchórzostwem. Państwo tez jest przez niego precyzyjnie ujęte. Czytając politykę Arystotelesa zdumieć można precyzję rozumowania. U podstaw tych zasad jest złoty środek. Państwo to naturalna , doskonała oraz samowystarczalna wspólnota rodów i osad powstała ze względu na potrzeby życia dla podpierania najwyższego dobra. Państwo tworem naturalnym. Człowiek jako podmiot stworzony jest do badania państwa, jest istotą polityczną. Poza państwem mogą bytować bogowie albo zwierzęta. Człowiek z natury bytuje w państwie. Doskonały bo w ramach państwa a nie w ramach innej struktury najdoskonalej realizuje się swoje potrzeby. Polis. Twór doskonały samowystarczalny. Dzisiaj wiemy, że samowystarczalność państw jest nierealna. Korea PN najlepszym przykładem. Powinniśmy się modlić za rozwój RFN bo to wiąże się z naszym dobrobytem. Cel moralny. Nie jest obojętne jakie cele są realizowane, fundamentalny jest cel etyczny. Jeśli analizujemy przesłanki ustrojowe to zgodnie z ogólnym założeniem złotego środka także w konstrukcji społeczeństwa centralną rolę odgrywa stan średni tych ma być najwięcej. Oni ani nie zazdroszczą specjalnie bogatszym, nie zatracają się w tym, nie są tez przedmiotem zawiści biednych którzy emocje zwracają w kierunku bogatych. Arystoteles to pierwszy rozwinął teorię przewrotów ustrojowych. Ustroje prawidłowe to monarchia arystokracja i POLITEA. Ustroje nieprawidłowe odpowiedniki to tyrania, oligarchia/plutokracja, demokracja zwyrodniała nazywana także ochlokracją. Najlepszy z tych ustrojów to POLITEA oparty na klasie średniej z różnymi elementami. Trzon stanowi stan średni. Wszystkie ustroje opierają się na pewnej zasadzie. Przewrót następuje kiedy ta zasada zostaje nagminnie przez lud łamana. Moment w którym dochodzi do przesilenia. Odróżnia przyczyny do przewrotu od pretekstu do przewrotu. Pretekstem jedynie zburzenie bastylii. Teoria obrony niewolnictwa. Arystoteles nie był ateńczykiem. Pochodził ze Stagiry na północy. Do końca życia pomimo ogromnych zasług nie był obywatelem. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Ostatni akt kładący kres niezależnym państwom miastom greckim. Bitwa pod Cheroneą. Grecja dzieli los Imperium Rzymskiego później Bizancjum. Nie oznacza, że w sferze kultury wszystko jest przerwane. Wnoszą inne nurty wiele. Choćby stoicyzm.

Stoicyzm

Jeden z najtrwalszych nurtów. Sceptycyzm i epikureizm.  Stoicyzm trwa dobrych 6 stuleci. Czołowi przedstawiciele na terenie Grecji Zenon z Kition i Hryzon. Przedstawiciele Starej Stoi. Dalej Kolejni dwaj. W warunkach rzymskich Seneka Epitktet i marek Aureliszu. Trzy fazy kształtowania się. Wspólny element spajający w jedną całość. Nazwa wywodzi się od bramy ateńskiej gdzie się gromadzili przedstawiciele. Punktem wyjścia przekonanie że świat to jedna geocentryczna całość. Cechą charakterystyczną panteizm. Wszechogarniający bóg którego cząstką i my. Konstrukcja boskiego logosu. Boskie prawo boski uniwersalny ład. Ta filozofia ma cechy kosmopolityczne. Nurty łączące ludzi w jedną całość nie dzielące. Pewne wartości wspólne. Tolerancja, podobieństwo kultur. Wytwarzamy rozwiązania które należy przyjmować. Ludzie ze swej natury są równi mówili. Sporo uwagi poświęcali koncepcji szczęścia, które jest najwyższym dobrem. Możliwość osiągania zgody z naturą boski logosem, tego co najcenniejsze. Stwierdzają, że cnoty można się nauczyć. Też ewoluuje zwłaszcza średni stoicyzm. Panecjusz i Ponidiusz. Nawiązuję do Arystotelesowskiej koncepcji ustroju mieszanego. Ustrój mieszany jest najbardziej stabilny i wartościowy. Człowiek mądry to człowiek zarazem wolny, poznaje prawa natury uczy się żyć wedle nich i nie próbuje ich zmienić bo jest to daremny wysiłek. Różni stoicy różnie podchodzili do udziału w życiu politycznym. Jedni zachęcali do angażowania się inni kazali stać z boku by osiągnąć spokój ducha. ATARAXINIE. Zwracali uwagę, że model mieszany jest bliski republice rzymskiej.

Epikureizm

Kolejny etap filozofii hellenistycznej. Epikur z Samos. Na tej wyspie to Byron też bywał. Epikur założył szkołę filozoficzną która trwała przez szereg stuleci po jego śmierci. Punktem wyjścia jest przekonanie o tym, że świat ma naturalny i materialny charakter. Stoicy odbiegali od tego koncepcją panteistyczną. Atomizm Epikura jest konsekwentny. Twierdził, że rzeczywistość stworzona jest przez deszcz atomów które spadając tworzą konfigurację materii i zdarzeń. Przyroda funkcjonuje wg określonych zasad bez udziału boga. W listach Epikur przedstawia pogląd odnośnie bogów, wielu zagrożeń chorobą śmiercią, problemu dobra. Czwórmian leczniczy Epikura. Mówi , że bogowie istnieją gdzieś w przestrzeniach międzygwiezdnych. Bogowie zasługują na to żeby zażywać odpoczynku po tym jak stworzyli świat. Nie zakłócajmy ich spokoju naszymi problemami. Epikur mówi, że śmierci nie czuje. Śmierć jest jedynie rozpadem atomów. Dobro jest łatwe do zdobycia mówi. Stosunkowo łatwo uzyskać jest te dobra które dają poczucie satysfakcji, spokojnego egzystowania. W cierpieniu trzeba wiedzieć że zawsze może być gorzej a ostateczna śmierć przecież jest nieodczuwalna. PANTA REI. Dalej wszystko się zmienia, żyj dniem, użyj. Pogląd ten spotkał się z pewną opozycją. Amerykańcy uczeni stwierdzają , że był to pogląd ludzi ambitnych. Życie dla życia pogłębionego. Człowiek rozumny to człowiek wolny i szczęśliwy. Niewolnikiem jest ten który goni za niedoścignionymi  mirażami. Kierując się złudzeniami szuka tego co nieosiągalne. Rozum. Filozofia indywidualistyczna. Nie uniwersalistyczna. Indywidualizm czyli postawa liberalna akcentująca rolę jednostki natomiast uniwersalizm czyli postawa typowa gdzie państwo i każda jednostka troszczy się o dobro ogółu. Postawa bliska komunizmowi. Społeczeństwo i państwo są stworzone po to by chronić jednostkę. W ramach polityki nie możemy osiągnąć harmonii.

Sceptycyzm

Kolejny nurt hellenistyczny. Nacechowany powątpiewaniem. Sceptyk nie ma pewności. Nie szuka prawdy ostatecznej. Postawa typowa dla wielu myślicieli hellenistycznych. Nie ma państwa więc nie ma prawdy ostatecznej. Probabilizm. Rozsądne prawdopodobieństwo którym się kierowali. Tymon, Pirrum, Karneades, Alkezyeos. Przynajmniej jedno nazwisk znalazło albo znajdzie zastosowanie w prawie karnym. Stan wyższej konieczności n podstawie przykładu Karneadesa. Odbywając podróże morskie przykład nagminny. Statek się rozbija i ktoś usiłuje dopłynąć do lądu ale ktoś inny nie mający takiej deski zmierza do niego i chce odebrać. Pytanie czy my możemy ratując siebie pozbawić kogoś. Klasyczny przykład dylematu Karneadesa z deską. Sceptycyzm osiąga zróżnicowane wymiary. Karneades był w składzie poselstwa posłów greckich którzy przybyli do Rzymu. Tam robili pewną karierę. Rzymianie którzy w Połowie II w p.n.e. panowali już prawie nad całym basenem. Chcieli być także przodownikami w zasadzie filozofii. Jeden  Greków wtedy przekonał w 2 wykładach do zupełnie innych racji. Powstawał typowy sceptycki dylemat. Jak można podzielać dwie rzeczy które się wykluczają. Rzymianie tego nie mogli rozgryźć i administracyjnie pozbyli się Greków.  Sceptycyzm to powątpiewanie. Idąc krok dalej będziemy nihilistami. Dla nihilisty istnieje tylko to co dla niego wygodne.

Helleniści eksponują jednostkę, troskę o życie indywidualne, nie ma państwa o którym się dyskutuje, jest tylko imperium które traktuje się z dystansem. Koniec tego okresu kończy się z końcem starej ery. Rozwijają się ośrodki na terenie Aleksandrii, Rzymu rozwija się nauka, Euklides, Archimedes, nie są oni związani jednak z myślą polityczną. Ramy czasów starożytnej Grecji. Homer sięgający myślami do Troi. Refleksja sięga po wiek XII. VIII VII filozofia przyrody, V i IV oświecenia, humanizmu greckiego. Wątki rzymskie. Od założenia miasta 753 do końca monarchii republika bitwa pod Akcjum, pryncypat, dominat. Bizancjum Az do 1453. Trzeba tą chronologię znać. Warunki ustrojowe trzeba znać. W mitologii grecko rzymskiej odnajdujemy pewne objaśnienia. Rzym kształtował się jako miasto państwo. Filozofia była rzymianom obca. Pierwsza refleksja rzymian to plebejusze i patrycjusze, secesja na górę świętą. Wywalczyli ustawę XII tablic. Kult roli, pracy na roli, nadzoru nad pracą, wojaczki, miecza. Kiedy Rzymianie zyskują panowanie nad morzem śródziemnym zatęsknili za wiedzą i wtedy sprowadzają poselstwo. Wtedy gościem na dworach rzymskich , pierwsza znacząca analiza polityczna Rzymu, Poligiiusz autor dziejów. Poglądy Poligiusza to eklektyczna struktura Platona Arystotelesa i stoicyzmu. Eklektyk to ktoś kto na gruncie danej dziedziny stworzył nową dziedzinę w oparciu o elementy innej całości wypracowanej wcześniej. Poligiusz był Eklektykiem Platona Arystotelesa i stoików. Poligiusz mówi że ustrój mieszany jest najlepszy. Ustrój mieszany złożony z elementów monarchicznych (konsulowie), arystokratyczny(senat) i demokratyczny(komicja i kolegia). Trzy czynniki tworzące całość i trwałość. Przysługuje mu jeszcze jeden przymiot czyli rządy na światem jako najlepszy ma prawo narzucenia dominacji. Formułuje idee rzymskiego uniwersalizmu politycznego. Podejmie ją wielu myślicieli zwłaszcza Wergiliusz.

Rzymianin samodzielny uprawiający filozofię. Cyceron. Republika najlepszego okresu dyktatura Sulli zamach Katyliny. Mowy Cycerona przeciw Katylina wzór doskonałości w przemówieniach politycznych i sądowych. Z filozoficznego punktu widzenia eklektyk. Doceniał główne nurty filozofii ateńskiej. Dobierał od każdego to co mu odpowiadało. Odrzucał epikureizm bo jego zdaniem nie godził się z rzymską racją stanu. Pod wieloma aspektami to replika pism greckich. Przejmował wiele ale jest myślicielem oryginalnym. Definiując np. państwo włącza tu węzeł prawny. W jakiejkolwiek greckiej definicji nie ma. Cyceron analizuje formy ustrojowe podobnie jak Arystoteles. Dochodzi do wniosku , że najlepszy jest ustrój mieszany. Cyceron chce wykorzystać demokrację dla stanu w którym żyje – klasa średnia ekwici do posługi wojennej stawali na koniach awansował do stanu senatorskiego który był relatywnie zamknięty. On wykrywa spisek Katyliny. Zostaje zamordowany przez siepaczy Antoniusza. Został wpisany na listę proskrybowanych. Wyjętych spod prawa. Był praktykującym prawnikiem, znał praktyczne prawo stosowane w Rzymie, wielokrotnie się odnosił, było to głównie prawo pretorskie. Cyceron mówi, że poza pretorskim istnieje niezmienne prawo natury które jest wyższe od stanowionego. Gdyby go nie było wystarczyłoby zgładzić świadków naszego czynu by poszedł on w zapomnienie. Cyceron analizuje działalność namiestników prowincji którzy prawie wszyscy oskarżeni było o grabież. Optymaci i poptymaci pozywali się nawzajem. Cyceron konstruuje model władcy będący zbawcą. Ustrój ma nadal państwa miasta a włada całym światem. Potrzebny jest gubernator ktoś kto będzie pierwszą osobą. Unikał wyrażenia REGNUM bo jego zdaniem ci którzy parli do władzy.

1