Rycerz_ciezkozbrojny_XV_w.___Seria_Historia_Jazdy_Polskiej.pdf

Monety emisji 2007

Narodowy Bank Polski

Rewers: Stylizowane wizerunki: rycerza ci´˝kozbrojnego z kopià

na koniu oraz w tle kontury rycerza z obna˝onym mieczem na

koniu. U góry z prawej strony kontury zabudowaƒ miejskich.

U do∏u pod ∏amanà linià napis: RYCERZ/ CI¢˚KOZBROJNY, nad

wyrazem CI¢˚KOZBROJNY, nad linià z prawej strony napis: XV w.

Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Monety

nomina∏

200 z∏

Rycerz ci´˝kozbrojny – XV w.

– Historia Jazdy Polskiej –

metal

900/1000 Au

stempel

lustrzany

Êrednica

27,00 mm

masa

15,50 g

wielkoÊç emisji (nak∏ad)

9.900 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a

Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em napis: 200/Z¸. Z lewej strony

or∏a u góry oznaczenie roku emisji: 2007. Poni˝ej stylizowane

wizerunki: he∏mu, dwóch mieczy, kopii, r´kawicy oraz proporca.

U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà

or∏a znak mennicy: .

Rewers: Stylizowany wizerunek rycerza ci´˝kozbrojnego

z obna˝onym mieczem na koniu. Z lewej strony stylizowany

wizerunek zabudowaƒ miejskich. U do∏u i z prawej strony

pó∏kolem napis: RYCERZ CI¢˚KOZBROJNY – XV w.

Projektant monety: Roussanka Nowakowska

nomina∏

2 z∏

metal

stop CuAl5Zn5Sn1

stempel

zwyk∏y

– w

Êrednica

27,00 mm

masa

8,15 g

wielkoÊç emisji (nak∏ad)

990.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej

Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-07, pod

or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA,

poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà

∏apà or∏a znak mennicy: .

Rewers: Stylizowany wizerunek rycerza ci´˝kozbrojnego z ko-

pià na koniu. U do∏u na szarfie pó∏kolem napis: RYCERZ

CI¢˚KOZBROJNY – XV w.

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi

odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

– w

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska

Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

nomina∏

10 z∏

metal

925/1000 Ag

stempel

lustrzany

wymiary

d∏ugoÊç: 22,00 mm

szerokoÊç: 32,00 mm

masa

14,14 g

wielkoÊç emisji (nak∏ad)

61.000 szt.

Informacje o sposobie nabycia monet na stronie:

www.nbp.pl

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej

Polskiej. Nad or∏em he∏m rycerski oraz wokó∏ or∏a i he∏mu

ornament roÊlinny. Pod or∏em z prawej strony napis: 10/Z¸,

z lewej strony ukoÊnie wizerunek miecza. Pod mieczem oznaczenie

roku emisji: 2007. Z lewej strony pionowo napis: RZECZPOSPOLITA,

u do∏u napis: POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy:.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA

w Warszawie.

– w

Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Monety emisji 2007

W dniu 24 paêdziernika 2007 r. Narodowy Bank Polski wprowadza

do obiegu monety z serii „Historia Jazdy Polskiej” przedstawiajàce

rycerza ci´˝kozbrojnego z XV wieku, o nomina∏ach:

P∏atnerze, pracujàcy w polskich miastach, dostarczali wyrobów

wysokiej jakoÊci. Najbogatsi rycerze kupowali zbroje tak˝e za granicà.

Uzbrojenie polskiej jazdy w tamtym czasie nie ró˝ni∏o si´ w zasadzie

od uzbrojenia rycerstwa zachodnioeuropejskiego.

Najs∏awniejszym rycerzem polskim XV w. by∏ Zawisza Czarny

z Garbowa, herbu Sulima, starosta spiski, dyplomata na dworze

cesarza Zygmunta Luksemburskiego, pose∏ króla W∏adys∏awa

Jagie∏∏y. Okryty chwa∏à zwyci´zca wielu turniejów, cz∏owiek

nieposzlakowanie uczciwy i wyjàtkowo m´˝ny, bohater broniàcy

ojczyzny m.in. w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r., poleg∏y

wobronie Europy w 1428 r. w walkach z Turkami pod zamkiem

Golubac nad Dunajem, gdzie do koƒca os∏ania∏ odwrót pokonanych

przez Turków wspó∏towarzyszy. Jego s∏awa przetrwa∏a do dziÊ

w powiedzeniu „Polegaj jak na Zawiszy”. Do tej tradycji odwo∏uje

si´ tak˝e wspó∏czesne harcerstwo.

• 200 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie,

•10z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze,

•2z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

Zaprojektowanie, a nast´pnie wykucie pe∏nej zbroi p∏ytowej

wymaga∏o i wyobraêni, i wielkich umiej´tnoÊci p∏atnerskich.

Wi´kszoÊç czynnoÊci przy wytwarzaniu zbroi robiono r´cznie, kujàc

p∏yty na zimno. Od XV w. zacz´to korzystaç z urzàdzeƒ mechanicznych,

m.in. wielkich m∏otów s∏u˝àcych do kucia i wirujàcych tarcz

do polerowania powierzchni p∏yt.

WXVw.rycerstwo polskie, wzorem europejskiego, przyj´∏o nowy

sposób noszenia zbroi. Rycerze przestali okrywaç zbroj´ szatami;

teraz widaç by∏o lÊniàcà powierzchni´ polerowanej stali. Zmiana ta

by∏a mo˝liwa dzi´ki p∏atnerzom, którzy stworzyli zbroj´ z∏o˝onà

z p∏yt stalowych okrywajàcych ca∏e cia∏o rycerza. Ulepszenie zbroi

wiàza∏o si´ z dodatkowym wyposa˝eniem konia bojowego –

skonstruowano zbroj´ koƒskà (tzw. ladrowanie). W Polsce nie by∏a

ona zbyt rozpowszechniona zarówno z powodów wysokich kosztów,

jak i ograniczonej u˝ytecznoÊci podczas bitew. Ulepszono równie˝

siod∏o, którego wysokie brzegi (tzw. ∏´ki), okute blachà, chroni∏y

rycerza zarówno przed bronià przeciwnika, jak i stràceniem

z wierzchowca. W boju zrezygnowano z tarcz, utrzymujàc je jako

element uzbrojenia turniejowego i znak heraldyczny.

Przywdzianie zbroi nie nale˝a∏o do rzeczy ∏atwych. Rycerz nie móg∏

obyç si´ bez pomocy giermka, dobrze znajàcego zasady zak∏adania

tego okrycia. Pisano nawet instrukcje zak∏adania zbroi, w których

wskazywano kolejnoÊç czynnoÊci – rycerz jako pierwsze nak∏ada∏

˝elazne trzewiki i nagolenice, a na koƒcu zak∏ada∏ na g∏ow´ he∏m. Waga

pe∏nej zbroi p∏ytowej dochodzi∏a w XV w. do oko∏o 25 kilogramów. Taka

masa roz∏o˝ona równomiernie na ciele rycerza nie kr´powa∏a ruchów

i pozwala∏a na wielogodzinny udzia∏ w walce.

Polska ci´˝kozbrojna jazda rycerska musia∏a wielokrotnie w owym

czasie stawiaç czo∏a przeciwnikom. W czasie wojen z zakonem

krzy˝ackim najÊwietniejsze zwyci´stwo odnios∏a w bitwie

pod Grunwaldem w 1410 r.

W po∏owie XV w., w czasie trwajàcej trzynaÊcie lat wojny z zakonem

krzy˝ackim (1454-1466), wskutek kl´sk rycerskiego pospolitego

ruszenia, rozpocz´to formowanie zawodowych, s∏u˝àcych

za pieniàdze, wojsk zaci´˝nych. By∏o to konieczne – rozwój sztuki

wojennej i techniki uzbrojenia, wymaga∏ coraz wy˝szych kwalifikacji

˝o∏nierskich i zwi´ksza∏ koszty uzbrojenia. Pospolite ruszenie

rycerstwa, s∏u˝àcego za darmo, z tytu∏u posiadania majàtku

ziemskiego, nadal stanowi∏o podstaw´ obronnoÊci paƒstwa, ale

niezbyt liczne, wysoko wykwalifikowane wojska zaci´˝ne, pe∏ni∏y rol´

elity ca∏ego stanu szlacheckiego. Umo˝liwi∏y wprowadzenie

rozwiàzaƒ, które przyczyni∏y si´ do triumfów polskiego or´˝a

w nast´pnych wiekach. Wojska zaci´˝ne, stajàc si´ z czasem g∏ównà

si∏à zbrojnà paƒstwa polskiego, kontynuowa∏y rycerskie zasady

patriotyzmu i mi∏oÊci ojczyzny. Zawsze gotowe do dzia∏ania, by∏y

si∏ami szybkiego reagowania, szko∏à wojennego rzemios∏a, wzorem

dla ca∏ego systemu obronnoÊci. SpoÊród nich mianowano hetmanów,

wojewodów i starostów, a w nast´pnych stuleciach wybrano nawet

króla Jana III Sobieskiego.

Z powodu zwi´kszajàcego si´ ci´˝aru uzbrojonego jeêdêca zacz´to

hodowaç konie o odpowiedniej sile. Koni bojowych u˝ywano jednak

wy∏àcznie do bitwy lub turnieju. Konie te sz∏y st´pa, k∏us by∏

wykluczony ze wzgl´du na ci´˝ar rycerza. W momencie ataku koƒ

przechodzi∏ na krótkim dystansie w cwa∏. Rozró˝niano trzy rodzaje

koni bojowych, z których najcenniejszy by∏ tzw. koƒ wielki,

kosztujàcy zawrotne sumy.

Od XV w. na polach bitew rycerstwo coraz cz´Êciej spotyka∏o

przeciwnika uzbrojonego w broƒ palnà. Spowodowa∏o to stopniowe

pogrubianie blach zbroi, granicà okaza∏a si´ wytrzyma∏oÊç cz∏owieka

ikonia noszàcych takie zbroje. W rezultacie u schy∏ku XV w. rycerstwo

zatraci∏o impet i si∏´ natarcia, które decydowa∏y o sukcesie jazdy.

Poza walkami bitewnymi rycerze u˝ywali zbroi tak˝e do turniejów,

stanowiàcych zapraw´ do rzeczywistego boju. Turnieje by∏y równie˝

miejscem prezentacji uzbrojenia, rumaków i stroju. Obyczaj

turniejowy rozkwit∏ w pe∏ni w∏aÊnie w XV w. Bujnie rozwija∏ si´

ceremonia∏ igrzysk turniejowych – uroczyste otwarcie, prezentacja

zawodników, wymiana wyzwaƒ, wszystkie skomplikowane etapy

walki oraz obrz´d wr´czania nagród zwyci´zcom. Rozwój p∏atnerstwa

spowodowa∏, ˝e powsta∏o nawet specjalne uzbrojenie turniejowe,

które przewy˝sza∏o ci´˝arem wszystkie inne typy uzbrojenia

bojowego. Na takie zbroje mogli pozwoliç sobie jedynie najbogatsi,

przede wszystkim ksià˝´ta i królowie. Turnieje by∏y arenà rywalizacji,

oczekiwano nagród, s∏awy i ∏aski niewiast. Cz´sto jednak koƒczy∏y si´

powa˝nymi kontuzjami, a nawet Êmiercià uczestników.

Od poczàtku najwa˝niejszà bronià rycerstwa by∏ miecz – b´dàcy

zarówno or´˝em, jak i symbolem przynale˝noÊci do stanu rycerskiego.

WXVw., równolegle z udoskonaleniem zbroi, która sta∏a si´

odporniejsza na ciosy, powi´kszono miecz, wyposa˝ajàc go

w dwur´cznà r´kojeÊç. Przy prawym boku noszono sztylet (tzw.

pugina∏), u˝ywany w bezpoÊrednim starciu, do zadania ciosu mi´dzy

p∏yty zbroi. Do ataku s∏u˝y∏a trzymana pod pachà kopia – d∏uga

na kilka metrów broƒ drzewcowa zakoƒczona grotem. Aby zmniejszyç

jej ci´˝ar, wykonywano jà z wydrà˝onej drewnianej rury. Kopia by∏a

bronià jednorazowego u˝ytku – po uderzeniu w przeciwnika ∏ama∏a

si´ (stàd znane przys∏owie o kruszeniu kopii).

Witold G∏´bowicz

Muzeum Wojska Polskiego wWarszawie

Zbroj´ rycerskà udoskonalano przez ca∏y XV w. Polskie rycerstwo

najcz´Êciej przyjmowa∏o wzory z sàsiednich Niemiec, skàd pochodzi∏y

popularne w tym stuleciu zbroje zwane obecnie gotyckimi. W swej

formie odzwierciedla∏y tendencje charakterystyczne dla sztuki gotyku

– smuk∏oÊç sylwetki, wyd∏u˝enie form (np. nosków trzewików),

ostroÊç konturów. Zbroje te nawiàzywa∏y do ówczesnych ubiorów.

Rycerstwo polskie w tym czasie ˝ywo w∏àczy∏o si´ w bieg

mi´dzynarodowych wydarzeƒ, poszukiwa∏o powodzenia i s∏awy

w obcej, cz´sto dalekiej, s∏u˝bie. Nios∏o pomoc zagro˝onym

sàsiadom, bioràc udzia∏ w ci´˝kich walkach z coraz groêniejszymi

si∏ami tureckimi. B∏yszcza∏o tak˝e na uroczystoÊciach dworskich

i turniejach szeroko poza granicami ojczystej ziemi.

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem

p∏atniczym w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: