Przewodnik po Białymstoku i okolicach
1939
CZĘŚĆ I
INFORMACJE OGÓLNE
Białystok położony jest pod 23°10' dług. wschod. (od Grenwich) i 35°S' szer. półn. nad rzeczką Białą, dopływem Supraśli wpadającej do Narwi.
Wzniesienie nad poziomem morza 135 m.
Mieszkańców około 108.000, w tym 45% Żydów.
Białystok jest ważnym węzłem kolejowym na szlakach w kierunku: 1. Grodna-Wilna ku Łotwie i Litwie, 2. Grodna-Augustowa-Suwałk. 3. Wołkowyska-Lidy, 4. Wołkowyska-Baranowicz ku Rosji Sowieckiej, 5. Bielska Podlaskiego-Hajnówki-Białowieży, 6. Bielska Podlaskiego-Czeremchy-Brześcia n/Bugiem, 7. Bielska Podlaskiego-Czeremchy-Siedlec, 8. Małkini-Warszawy, 9. Małkini-Ostrowi Mazowieckiej-Ostrołęki, 10. Łap-Śniadowa-Ostrołęki, 11. Łap-Sniadowa-Łomży, 12. Grajewa ku Prusom Wschodnim do Królewca.
Białystok z wieży koscioła św. Rocha
Dworzec kolejowy nie jest jeszcze przystosowany do nowoczesnych wymagań i nie posiada przejść tunelowych. Ku miastu prowadzi ulica Piusa XI (dawniej Kolejowa). Dla osób idących pieszo do miasta o wiele wygodniej jest udać się bezpośrednio na most ponad torami kolejowymi ku ul. św. Rocha. Wejście bezpośrednio z mostu na tor kolejowy w porze nocnej nie zawsze jest otwarte. Dworzec ma restaurację i poczekalnię dla I-szej i II-giej klasy razem, dla III-ciej osobno. Podobnie i kasy biletowe. Obsługa sprawna, jak zwykle na większych stacjach. Kiosk "Ruchu" z książkami uraz wszechstronnym doborem dzienników i czasopism.
Przed stacją postój taksówek i dorożek konnych. Za kurs dorożką z dworca do Rynku. oddalonego o 2 km. płaci się 1 zł, względnie kurs dalszy 1 zł 50 gr. Kurs zwykły dorożki 75 gr.
Autobus miejski z dworca jedzie w kierunku Rynku ulicą Piusa XI (dawniej Kolejowa) i Marszałka Piłsudskiego. Od Rynku jedzie ulicami: Sienkiewicza. Br. Pierackiego. S-to Jańską. Mickiewicza i kończy swój kurs u wylotu ul. Drewnianej.
BIURO TURYSTYCZNE
Biuro Związku Popierania Turystyki Województwa Białostockiego mieści się, przy ulicy Kilińskiego 15, tel. 2-02. Związek prowadzi ożywioną działalność, opracowuje wydawnictwa. informacje, pomaga w organizowaniu wycieczek na terenie województwa białostockiego i współdziała w akcji letniskowej.
Tamże mieści się Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, będący w ścisłej współpracy ze Związkiem Popierania Turystyki. Wycieczki zbiorowe, które chcą być dobrze obsłużone, powinny zgłaszać się pisemnie kilka dni przed przyjazdem.
Białystok posiada 2 dworce kolejowe:
1) Dworzec Centralny.
2) Dworzec Fabryczny, przy którym znajduje się Agencja Celna P. K. P. , tel. 7-52.
Biuro podróży Orbis (agencja) - ul. Sienkiewicza 28a. tel. 1-71.
Białystok - plan miasta
Autobusy P. K. P., tel. 12-74. Obok dworca kolejowego, przy Szosie Żółtkowskiej 10, znajduje się Biuro Oddziału Samochodowego P. K. P., gdzie można wynająć specjalne autobusy dla zbiorowych wycieczek we wszystkich kierunkach drogami bitymi. Autobusy P.K.P. kursują w kierunkach: Grodno, Wołkowysk, Białowieża, Siemiatycze, Warszawa, Łomża, Grajewo, Augustów, Suwałki.
Zarząd Miejski przewiduje w przyszłości budowę dworca autobusowego dla komunikacji dalekobieżnej i podmiejskiej.
Autokomunikacja Miejska - Kilińskiego 6, tel.15-95, obsługuje prócz linii miejskiej również i linie podmiejskie oraz nie objęte przez P. K. P., a więc do Supraśla, Choroszczy, Michałowa, Gródka i Żedni. Od 8 maja autobusy dochodzą do Swisłoczy, Mścibowa i Wołkowyska.
Dla wycieczek zbiorowych na tych liniach można wynajmować wozy specjalne po dość przystępnych cenach.
Udogodnienia: Na linii miejskiej można nabywać bilety miesięczne po 18 zł. Dla urzędników i młodzieży szkolnej po 9 zł.
U konduktora można nabyć 3 przejazdy za 0,60 zł albo 5 przejazdów za 1 zł.
Autokomunikacja Miejska ma stałą w dzienną i w nocy obsługę samochodów, przeprowadza doraźne reperacje i remontuje sumochody i motocykle.
Automobilklub Polski, delegatura - ul. Piusa Xl 12 (Kolejowa), tel. 15-16.
Stacje benzynowe: Rynek Kościuszki - obok fontanny, Rynek Kościuszki 9 - fabryki "Polmin", przy dworcu, przy ul. Kilińskiego - obok hotelu "Ritz".
Apteki:
Ajzensztadta - Rynek Kościuszki 11, tel. 13
Frausztetera - ul. Sienkiewicza 63a. tel. 6-42
Gessnera (chrześc.) - ul. Marszałka Piłsudskiego 18, tel. 7-89.
Hałłajowej - Rynek Kościuszki - róg Sienkiewicza. tel. 7-90.
Hermanowskiego (chrześc.) - ul. Br. Pierackiego 24. tel. 9-39.
Kresowieckiego (chrześc.) - ul. Br. Pierackiego 54, tel. 3-42.
Kuryckich - ul. Sienkiewicza 34, tel. 3-42.
Michalskiego (chrześc.) - ul. Dąbrowskiego 2, tel. 2-71.
Wilbuszewicza - Rynek Kościuszki 13, tel. 8-22.
Wysockiego (chrześc) - ul. Piękna 1, tel. 4-60.
Banki: Bank Polski - ul. Br. Pierackiego 14, tel. 52, Bank Gospodarstwa Krajowego - ul. Sienkiewicza 40, tel. 53, K.K.O. powiatu białostockiego - ul. Br. Pierackiego 1. tel. 7-00, Bank Kredytowy Spółdzielczy - ul. Sienkiewicza 53, tel. 16-76, Państwowy Bank Rolny - Oddział w Białymstoku - ul. Sienkiewicza 15, tel. 17-42, Bank Społeczny - ul. Br. Pierackiego 9, tel. 3-64, Bank Przemysłowo-Handlowy Spółdzielczy z o.o. Rynek Kościuszki 13. tel. 1-41, Bank Spółdzielczy Właścicieli Nieruchomości - ul. Fabryczna 39, tel. 51.
Bazar Przemysłu Ludowego ma hurtową składnicę mieszczącą się przy ul. Marszałka Piłsudskiego 45, zaś magazyn z detaliczną sprzedażą - Rynek Kościuszki 1 (naprzeciw kościoła farnego).
Biblioteki: Miejska Biblioteka i Czytelnia - wejście do Biblioteki (wypożyczalni) od ul. Legionowej, wejście do czytelni od Rynku Kościuszki 1 (pierwsze piętro). Biblioteka otwarta codziennie od godz. 12 - 20-tej, czytelnia od godz. 11 - 14-tej i od 16 - 20-tej.
Biblioteka im. Szołem Ałejchema - ul. Sienkiewicza 36, otwarta codziennie od godz. 13 - 21-szej.
Biblioteka Zelmansa - Rynek Kościuszki 30/1, otwarta codziennie od godz. 12 - 19-tej.
Biuro Adresowe. Za opłatą 40 gr. odnajduje się adresy mieszkańców Białegostoku - Zarząd Miejski. ul. Br. Pierackiego 21 (parter).
Cukiernie: Kawiarnia w Teatrze Miejskim, Zjednoczenie - Rynek Kościuszki 4 (dość dużo pism), Ziemiańska - Rynek Kościuszki 7, Maszczyńskiej - ul. Żwirki i Wigury 4.
Fotografika: Fotograficzne i kosmetyczne artykuły aparaty St. Kwasiulewicz, Rynek Kościuszki 3, I. Zylbersztejn, Rynek Kościuszki 24 (naprzeciw ratusza).
Nowoczesna Pracownia Fotograficzna Robót Amatorskich "Rab-Fot" - Rynek Kościuszki 20 (dobrze wykonuje wywoływanie i odbitki).
Hotele: "Ritz" - (pierwszorzędny) - ul.Kilińskiego 2, tel. 3-16 z restauracją, kawiarnią, barem, garażem samochodowym, posiada 50 pokoi w cenie od 5-30 zł.
Mniejsze: Hotel "Bristol". ul. Marszałka Piłsudskiego 16, posiada 17 pokoi w cenie od 3-5 zł. Hotel "Palace", ul. Marszałka Piłsudskiego 29. tel. 9-75, posiada pokoi 3 - 3 osobowych, 5 - 2-u osobowych, 7 - 1-no osobowych. Cena od 3 - 5 zł.
Dom Zajezdny, ul. św. Rocha 35.
Umeblowane pokoje, ul. Piusa XI 18.
Kina: "Świat" - Rnek Kościuszki 2, "Pan" - ul. Marszałka Piłsudskiego 20, "Popularne" - hotel "Ritz".
W kinach białostockich ceny są niskie - od zł 0,54, rozróżnia się tylko ceny- parteru, galerii i lóż.
Księgarnie: Nauczycielska - ul. Kilińskiego 10. Kaufmana - ul. Sienkiewicza 1, Kagana - ul. Sienkiewicza 5.
Łaźnie: Budująca się Łaźnia Miejska - Stary Rynek, Łaźnia Gminy Żydowskiej - ul. Nadrzeczna.
Parki miejskie:
Park 3-go Maja znajduje się poza miastem, dochodzi do ulicy Ś-to Jańskiej, rozgałęzia się w Aleje im. Wojewody Mariana Zyndram-Kościałkowskiego. Jedna część okrąża Urząd Wojewódzki i wychodzi na ul. Kilińskiego (naprzeciw kościoła farnego). druga idzie równolegle do ogrodu Liceum Pedagogicznego do ul. Mickiewicza, gdzie tworzy piękne kwiatowe przedpole dla budynków nowoczesnych. Jakby dalszy ciąg Alei, po przekroczeniu ul. Mickiewicza, ciągnie się nieduży Park im.ks.J. Poniatowskiego, gdzie zbudowano teatr im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Park ma wyjście na ul. Kilińskiego, przyległą do Urzędu Wojewódzkiego, i ul. Żwirkii Wigury z dominującym gmachem hotelu "Riiz".
Północną część Parku im. ks. J. Poniatowskiego przecina rzeczka Biała, mająca pejzażowo nawet dużo uroku, niestety zbyt zanieczyszczona, wobec nieukończonej jeszcze kanalizacji. Zarząd Miejski przystąpił do oczyszczania i higienicznej ochrony rzeczki, co zmieni jej wygląd.
Urząd Pocztowy-Białystok 1 - ul. Kościelna 10.
Urząd Pocztowy-Białystok 2 - ul. św. Rocha 33.
Urząd Pocztowy-Białystok 3 - ul. Marszałka Piłsudskiego 24.
Urząd Pocztowy-Białystok 4 - ul. Wołodyjowskiego 2.
We wszystkich urzędach pocztowych są automaty telefoniczne i rozmównice publiczne.
Pogotowia: Pogotowie Ratunkowe (dzienne) Polskiego Czerwonego Krzyża - ul. Br. Pierackiego 29. tel. 2-35.
Pogotowie Lekarskie (nocne) "Linas Hacedek" - ul. Różańska 3, tel. 5-03.
Restauracje pierwszego stopnia: Hotel "Ritz", można otrzymać wykwintne obiady, kolacje, śniadania - ul. Kilińskiego 2 (pierwsze piętro). Szatnia obowiązuje.
"Akwarium" - Mandelbauma - pierwszorzędna kuchnia żydowska z dancingiem, punkt zborny przemysłowców i handlowców - Rynek Kościuszki 6 (pierwsze piętro).Szatnia obowiązuje.
Kawiarnia-restauracja przy Teatrze Miejskim im. Marszałka Józefa Piłsudskiego - Park im. ks. J. Poniatowskiego.
Restauracje drugiego stopnia: "Savoy" - licznie uczęszczana przez sfery urzędnicze- ul. Kilińskiego 6/2 (pierwsze piętro). Szatnia obowiązuje.
Kasyno Podoficerskie - dostępne dla wszystkich - ul. Sienkiewicza 1 (na piętrze), duża piękna hala, wiejcie od ul. Żydowskiej.
"Sielanka" - uczęszczana przez rozmaita publiczność, szatni osobnej nie ma, jest przystanią dla przyjezdnych z prowincji, mieści się w domu parterowym przy ul. Kilińskicgo 12.
"Gastronomia" - bez szatni, należy do popularnych, można tam zamawiać tańsze obiady dla szkolnych wycieczek. Obiady oficjalnie od 1 - 1.20 zł, ul. Sienkiewicza 2, wejście od Rynku Kościuszki.
Bary. Na dworcu kolejowym w poczekalni 1-szej i 3-ej klasy, W hotelu "Ritz" (parter) od ulicy Żwirki i Wigóry. Mandelbauma (parter) - Rynek Kościuszki 6. "Expres" - Rynek Kościuszki 4, "Savoy" (parter.) ul.Kilińskicgo 6/2.
Sport. Miejski Ośrodek Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego - ul. Legionowa 2, tel. 13-79.
Ognisko Kolejowe - Szosa Żółtkowska 12.
Sokół - ul. Legionowa 2.
Białystok. Urok starych klisz
WYKAZ ZABYTKÓW GODNYCH OBEJRZENIA W BIAŁYMSTOKU
I. Pałac Branickich z początków XVIII-go wieku.
a. brama pałacowa
b. podwórze z rzeźbami
c. wnętrze pałacu
d. park pałacowy
II. Dawny domek koniuszego hetmańskiego.
III. "Stary kościół" wybudowany w r. 1617.
IV. "Dom św. Marcina".
V. Ratusz ufundowany przez Izabelę Branicka w połowie XVIII w.
WYKAZ OBIEKTÓW GODNYCH OBEJRZENIA W BIAŁYMSTOKU
1. Kościół Zwycięstwa pod wezwaniem N. Marii Panny Królowej Korony Polskiej - w budowie.
2. Kościół farny pod wezwaniem Najśw. Marii Panny w stylu neogotyckim.
3. Cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Mikołaja.
4. Park miejski im. ks. J. Poniatowskiego i planty.
5. Sąd Okręgowy i Izba Skarbowa.
6. Fabryka pluszu Beckera.
7. Elektrownia.
8. Kościół ewangelicki.
9. Miejski Ogród Szkolny.
10. Na terenie Miejskiego Ogrodu Szkolnego znajduje się publiczna szkoła powszechna na powietrzu. przeznaczona dla dzieci zagrożonych gruźlicą.
11. Przy szkole na powietrzu znajduje się stacja hodowli jedwabników.
12. Pomnik ku czci poległych bohaterów, oficerów i żołnierzy białostockiego p. piechoty im. J. H. Dąbrowskiego.
13. Pomnik ku czci poległych żołnierzy polskich w wojnie o niepodległość.
14. Fabryki włókiennicze. Sokół i Zylberfenig.
15. Pomnik ku czci poległych żołnierzy 1 p.p. legionów.
16. Pomnik poświęcony pamięci 16 ofiar mordu bolszewickiego - rok 1920.
17. Nowowzniesiony gmach Teatru Miejskiego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Parku im. ks. Józefa Poniatowskiego.
ZWIEDZANIE MIASTA
Wzdłuż trasy wycieczkowej od dworca osobowego Białystok Centralny aż do położonego na przeciwleglym krańcu miasta Parku 3-go Maja zwiedzić możemy szereg ciekawych obiektów. Wycieczkę rozpoczynamy przejściem przez most dla pieszych ponad torami ku ul. św. Rocha, całkowicie prawie wysadzonej obustronnie szeregiem pięknych starych lip.
Misja Barbikańska
Z prawej strony pod nr 25 wznoszą się zabudowania "Misji Barbikańskiej" krzewienia chrześcijaństwa wśród Żydów. Misja jest ufundowana przez angielskie towarzystwo nawracania Żydów na wiarę chrześcijańską wyznania ewangelieko-reformowanego, obrządku auglikańsko-episkopalnego. Budowa z lat 1922-33, według projektu architekta Rudolfa Macury. Oprócz kaplicy pod wezwaniem św.Pawła dla neofitów istnieje tam ambulatorium misyjne. Białystok jest ośrodkiem cenfralnyrn wyżej wymienionej akcji na terenie Polski, liczba jednak wyznawców w samym nawet Białymstoku jest niewielka.
Przy zbiegu ulicy św. Rocha z ulicą Dąbrowskiego wznosi się, z daleka już widoczne, wzgórze dawnego cmentarza, uwieńczone dużym, odrębnym architektonicznym masywem z niezwykle wysoką strzałą wieży.
Jest to "Kościół-Pomnik Niepodległości" pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, budowany według projektu inż. Oskara Sosnowskiego, prof. Politechniki Warszawskiej. Budowę tego kościoła rozpoczęto w r. 1926 i prowadzi się ją nadal z inicjatywy i dzięki nieustającyrn staraniom ks. kanonika Adama Abramowicza. Ostateczne wykończenie kościoła ma nastąpić około r. 1945. Koszt budowy dotychczasowej wynosi około 2 milionów złotych, uzyskanych z dotacji Państwa, samorządu i licznie zbieranych ofiar wiernych.
Nie można było obrać w Białymstoku dogodniejszego terenu na budowę monumentalnej świątyni - pomnika. Wzgórze w środku miasta, uwieńczone budową, przypomina dawne zamczyska obronne. Przyroda łączy się tu ze sztuką i stwarza imponującą całość, widzianą równie z bardzo daleka jak i z bliska. Widok z wieży kościoła obejmuje nie tylko całe miasto, lecz i dalsze okolice.
Kościół św. Rocha od strony dworcaKościół św. Rocha od ul. Marszałka Piłsudskiego
Budowa tego kościoła jako pomnika niepodległości, wytwór wyobraźni artysty jest pomyślana bardzo odrębnie i należy chyba do najoryginalniejszych w Polsce. Założenie samego kościoła ma układ centryczny, charakteryzujący ośmioboczne budowle średniowiecza Italii, zwłaszcza w Rawennie. Bardzo oryginalną nowością w budowie jest wprowadzenie w kopule szklanego dachu w kształcie ośmiobocznego ostrosłupa nie widocznego na zewnątrz, wprowadzającego górne oświetlenie.
Jak każda odrębna w typie budowa budzi i ta u wielu osób zastrzeżenia. Najwięcej zarzutów wywołuje zbudowanie kumienicy od strony ul. Dąbrowskicgo. Zdążając bowiem z dworca kolejowego do miasta, nie widzimy całości pięknego wzgórza i świątyni, zasłoniętej mniej szczęśliwie ulokowaną kamienicą.
Słyszy się też często zarzut, że wieża ma zbyt filigranowy wygląd w stosunku do fortecznych niemal murów samego kościoła, niemniej jednak każdy przyznaje, że budowa jest imponująca.
To co obecnie twórczość artystom dyktuję jest czymś tak nowym i odrębnym, ze sądy wydawane przez ludzi przyzwyczajonych do dawnych wymagań nie mogą jeszcze mieć ostatecznych wartości. Należy ufać, że artysta wyszedł z założenia, które swoją logiką przeprowadził w konkretnym materiale.
Raczej należy szukać przyczyn takiego, a nie innego rozwiązania i dążyć do zrozumienia artysty.
Wejście na wieżę dostępne będnie dopiero z chwilą ukończenia schodów wewnątrz wieży. Na razie zwiedzanie wnętrza i zapoznanie się ze szczegółami projektu ułatwić może proboszcz parafii rw. Rocha ks. kanonik A. Abramowicz.
Po zwiedzeniu i obejrzeniu z kilku stron Pomnnika-Kościoła, idąc ulicą Marszałka Piłsudskiego, należy co jakiś czas przystanąć i przyjrzeć się imponującej budowie kościoła z perspektywy, ujętej latem pięknym szpalerem topoli.
Dalej pod nr 45 znajdujemy siedzibę ruchliwego Bazaru Przemysłu Ludowego, gdzie wre praca nad podniesieniem wyrobów przemysłu ludowego i ich zbytem.
Województwo białostockie obok wileńskiego przoduje w dziedzinie wytwórczości wyrobów tkackich, Lnianych i wełnianych. Szczególnie piękne są kilimy powiatu sokólskiego, odnalezione i zrekonstruowane przez pracowników Bazaru.
Bazar zwiedzać można, za uprzednim porozumieniem się, codziennie od godz. 8 - 16, oprócz niedziel i świąt.
Ulica Marszałka Piłsudskiego nosiła dawniej nazwę ul. Lipowej i rosły tam niegdyś stare, duże lipy. Obecnie zadrzewiono ją piramidalnymi topolami, nadającymi ulicy dużo wdzięku.
Jako arteria główna, prowadzaca...
iroppoi