VII
O
R KATOLICKI!
KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI WYDZIAŁ TEOLOGII
KS. BOLESŁAW KUMOR
HISTORIA KOŚCIOŁA
CZASY NAJNOWSZE 1815-1914
REDAKCJA WYDAWNICTW
KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO
LUBLIN 2001
Projekt okładki i stron tytułowych JERZY DURAKIEWICZ
Na okładce:
Św. Piotr, fragment retabulum, ok. 1280, Londyn, Westminster Abbey
Redakcja stylistyczna ELŻBIETA STRUŚ
Czasy nowożytne
wielokroć bogatsze w
niej. W stosunkowo k
Kongresu Wiedeńskie]
ka w Europie podjęła
lu ścisłej współpracy „
no państwo, czerpiące
cioła olbrzymie korzyś-
porę dla szerzących się
W tym samym okn
potężne siły wewnątrz
Romantyzm, a nade w<
częło skuteczną walkę
państwa. Program tego
francuski, był na wskr<
Gaudium et spes Sobór
nowy filozofiii scholast
i teorii duszpasterstwa,
tetów, czas tworzenia n
i aktywniejszego zaang
W Ameryce Anglosaski
nych i formowania „wła
Redakcja techniczna IRENA GĘBURA
© Copyright by Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001
ISBN 83-228-0963-8 (t. VII) ISBN 83-228-0881-X (t. I-VIII)
§ 233. Stolica Apostolski
1. Przywrócenie Państwi
We wrześniu 1814 r. w Wiedniu na kongresie
REDAKCJA WYDAWNICTW KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO
ul. Konstantynów l, 20-708 Lublin tel. 524-18-09 (centrala), 525-71-66 (kolportaż)
Wydanie II zmienione. Zam. 128/2001
Zakład Małej Poligrafii KUL
rych
1280,
Rozdział III
KOŚCIÓŁ KATOLICKI W OKRESIE RESTAURACJI POCZĄTKI ODRODZENIA RELIGIJNEGO
UL, Lublin 2001
Czasy nowożytne i najnowsze w historii Kościoła biegły szybciej i były wielokroć bogatsze w fakty, zdarzenia i problemy, niż to miało miejsce dawniej. W stosunkowo krótkim czasie dziejów Kościoła, ograniczonych datami Kongresu Wiedeńskiego (1815) i Wiosny Ludów (1848), restauracja katolicka w Europie podjęła raz jeszcze urzeczywistnienie średniowiecznego modelu ścisłej współpracy „ołtarza" z „tronem", za czym opowiedziało się zarówno państwo, czerpiące z tej współpracy, a raczej z podporządkowania Kościoła olbrzymie korzyści, jak i papiestwo, widzące w tym związku główną zaporę dla szerzących się idei rewolucyjnych i antykościelnych.
W tym samym okresie, choć poza terenem papiestwa, dały o sobie znać potężne siły wewnątrz Kościoła. Ostateczny cios ideom Oświecenia zadał Romantyzm, a nade wszystko odrodzenie katolickie, które po 1815 r. rozpoczęło skuteczną walkę o wyzwolenie Kościoła z niewoli wszechwładnego państwa. Program tego odrodzenia, sformułowany przez katolicki liberalizm francuski, był na wskroś nowoczesny i bardzo bliski konstytucji soborowej Gaudium et spes Soboru Watykańskiego II. Jest to równocześnie okres odnowy filozofiii scholastycznej i teologii katolickiej, unowocześnienia form i teorii duszpasterstwa, okres wznowienia działalności katolickich uniwersytetów, czas tworzenia nowych i licznych zgromadzeń zakonnych, głębszego i aktywniejszego zaangażowania świeckich w życie i działalność Kościoła. W Ameryce Anglosaskiej i Łacińskiej jest to okres budowy struktur kościelnych i formowania „własnej drogi".
III)
§ 233. Stolica Apostolska i Państwo Kościelne po Kongresie Wiedeńskim
v
BEŁSKIEGO
lin alportaż)
2001
1. Przywrócenie Państwa Kościelnego
We wrześniu 1814 r. przedstawiciele 16 zaproszonych państw zebrali się w Wiedniu na kongresie pokojowym, którego celem miało być uporządko-
a. Stolicę Apostolską repre-ole Consalvi. Głównymi za-^mizrn, czyli powrót do pra-:nie do życia państw i insty-aleona Bonaparte. Ze spraw żniejsze uznano: przywróce-nych w Niemczech i reakty-srzyznać, że sprawy kościel-)ł katolicki uważano za pod-iraw kościelnych ścierały się ska, dążąca do utrzymania iku kościelnym, cezaropapi-yszechwładzy państwa, i pa-ścielnego. Nie przywrócono ich. Postanowiono tylko, by
•ówni z protestantami jedna-lowy o zwrocie zagarniętych Consalviego i przy poparciu elne w granicach sprzed re-n oddano Francji, a cząstkę
3 typu państwem rządzonym ycia - pozostawało pod mię-; ok. 2,5 miliona mieszkań-iwnicy przystąpili z całą górni państwie, w którym rewo-reświecczenia i zamieszania.
•owizoryczny zarząd z prała-r. kardynałem. Kardynał Ri-ową administrację francuską niesiono szczepienie przeciw yż to wszystko wprowadzili ;wizycję, surową cenzurę na iatrzyło 737 spraw o herezję,
ał bardzo energicznie kard. nowo odzyskanej Romanii i jyły sprzeczne z prawem ka-ież Pius VII w Motu proprio lu. W zakresie administracji arm w duchu napoleońskim, liała jednakże skrajnie kon-
serwatywny charakter. Wprawdzie kard. Consalvi był zwolennikiem konstytucyjnego ustroju Państwa Kościelnego, ale na skutek nacisków rosyjsko--austriackich (kongres w Ljubljanie - 1821) plany nadania konstytucji Państwu Kościelnemu zostały odrzucone. Reformy zatem w Państwie Kościelnym miały charakter ograniczony na skutek opozycji grupy kardynałów, nazywanych „zelanti" („gorliwi"), którym przewodniczyli kardynałowie: A. G. Severoli, A. Rivarola, A. F. J. delia Genga i G. M. delia Somaglia.
Na skutek systematycznej opozycji kard. Consalvi został izolowany i musiał się zadowolić tylko umiarkowanymi reformami. Trzeba jednak przyznać, że kardynał miał również wielu zwolenników w kurii papieskiej i zarządzie Państwa Kościelnego. Ta podwójna sytuacja sprzyjała narastaniu niepokoju wśród szerokich warstw społeczeństwa i powstaniu opozycji. Wyrazem tego były tajne związki „carbonarii" („węglarze") i „Gulfi" („Gwelfo-wie"), których początki sięgały lat okupacji francuskiej. Szerzyła się również masoneria. Papież Pius VII pod naciskiem księcia Metternicha ponowił więc potępienie tajnych związków (13 IX 1821). Ze względu na fakt, że związki te miały charakter głównie polityczny, potępienie papieskie było mało skuteczne, a Kościół i papiestwo okrzyczano w Europie za wroga postępu i ruchów niepodległościowych.
Po śmierci papieża Piusa VII (t 20 VIII 1823) „zelanti" przejęli całkowicie ster rządów w Państwie Kościelnym. Na mocy motu proprio papieża Leona XII z 5 X 1832 i 21 XII 1827 r. Państwo Kościelne pozostało przy dawnych strukturach organizacyjnych, a jego zarząd wzmocniono i scentralizowano. Edykt papieski z 27 II 1826 r. wytyczył szereg reform instytucjom dobroczynnym, wprowadził konieczne, choć bardzo niepopularne oszczędności, zliberalizował nieco politykę finansową i podatkową, co jednak nie zapobiegło pogorszeniu się sytuacji gospodarczej państwa. Niektóre z reform miały charakter wsteczny, a należały do nich przywrócenie arystokracji wielu dawnych, feudalnych przywilejów, oraz uchwalenie prawa o Żydach, których zamknięto w getcie. Uniwersytety rzymskie zreformowano bardzo powierzchownie i zakazano im wszelkiej krytyki. Powoli rządy w Państwie Kościelnym nabierały charakteru policyjnego, przy równoczesnej stagnacji politycznej, ekonomicznej, społecznej. Edykt papieski z 15 V 1824 r. groził użyciem brutalnych represji. To wszystko wzmacniało opozycję antypapieską, szczególnie w Romanii i Marchii, gdzie niebawem miało dojść do wybuchu powstania.
Ustąpienie kard. Consahdego z urzędu sekretarza stanu (1823) wzmocniło opozycję przeciwko rządom papieskim w Państwie Kościelnym. W dniu 4 II 1831 r. doszło do powstania w legacjach papieskich. Powstanie rozszerzyło się na Romanie, Marchię i Umbrię, a więc na większą część Państwa Kościelnego. Dnia 25 lutego utworzono Przejściowy Rząd Zjednoczonych Prowincji Włoskich. Przy interwencji wojsk austriackich powstanie to jesz-
8
0<?9UMEp EIU990JAY BUOd {EJSEI/Cw f9l}[S[OJSOdy
i npiM mugzpojpo r o§9M
Jd 9Z 'p/feEMtlEZ /fagfEJsJ
•gfsoy EUMBJSOMEjd 9ZO Z '(??81) ^ OP HUI/fey M
? zsnpunu ąoBMjsuBd ip/(u
BIUBAVO>[pBZJodn 9UMEJSOME.ld M AzSAU9ld ZEJ Od IUOIJU99
(pfezjod [oąmAs BU {sp njfpfezjod ogguMEp 5pEJ qs5p^A\z Z9JOJ, '
v[ EZJES99 Z9Zjd
N \asuBdzsiq iuzi[B§9j i iu iuzifBdo>jsid9
IMOJ
njfszgą ojsszo i AUOZDIU A Mp>[rfojE5[ SlbBnjAs BU nj op q9/(uozoEjM grzp
9ZJ[BJ B
MJSUBd
9ZSMJ9ld
M
Z
pod '000 OSI '3(0
M OUBMOD
3UJ EZDZSEfMZ
[S9JJJO
<US9J>[Z9q BU 'M XIX
000 00^
'(ooo OOP
'(000 00? I
ąoAuozpfezj ąoijfoiun
9iuEdzsij-[ ifzy Ą^
EU BZOZSEJMZ 'isfgiuzcni ijXq o{O5[o ZSIUMOJ ofE3[zs9iui 9izp§
EU ^99fsXj B>[IIJ[ OMp9[BZ OUOZ9I[ AVO?[IJOJE>[
•(Avpuoi{iui oi)
-oifiui
yujsny '(BUOIHUI Bj9uioqEui Avouoqiiu Mouorjiiu ot7
ZBJO (qDB5jpBZjqo qooMp/{qo M Mouotf ZLLl z q3BDiuBJ§ AV i^sjoj qoBiui9iz BU '(MOU S/A E{E>[zs9itu MO>{I[OJB>[ psozs>[5fyv\. jS9jojd Avouoqiui op 'qoXu Mouoiuui QOI "%° ojB>[zs9iui gidojng AV BU
BMJSJBS93
-{Od I 9lZpOqDSM BU X{BZDBUZ/(A\ 9UMBQ '9ldojng M B{B5[ZS91UI
9DIUB.lt? ?[Bf
B§foqQ f9JIIOdSodAZ99Z^J 9DIUBJ§ OSOZS>[9IAV BUUIOjSo B
{EpBisod I>[DI[OJBJ[
-oma
XIX A\o>[jBzood OQ
•XI
i (9t/8l) IAX BZJoSgzjr) BZ9idEd o§9UBiqnpiu p B{izpnqzM AUEIUIZ BU gfgizpBU SUZBMOJ 'A\oq9njzoj J9jj{BJEq9 OJBIUJ 9iu
-BJSMOd UJ9ZEJ UlXj f 9JE ^JDSOUpgf l njfpEZJOd 'pSOU[OAV" 9IUII M BIUBJSMOd
o§9UAvouod op ojsBq i;uo[og M ouoonzi Jt/SI nj[OJ yvV 'q^U[B>[O[ uBjsMod n>[[t}( nqonqAA\ op uiAuppso>f giMjsuBj AV ojzsop giuMouod
BZ 9IS I[9IZp9I
{BIUBjqDO '
9fE '§OJp 9MOpnq
-Xjqod gopiM uo
-l[od 0§9f
-ojdiuo>[Z9q
91U
Z9ldBd 9IS {BZpB§Z 91U 9JOJJJ BU '9MOAVBJSpOd OMPIU[0>[ZS {BAVOpnqZOJ '
UI9MJSUEJ
9IS
'Xuzoqod {fefqo HUB;S BZJEpjJfss pfezjn
9zs
A{EMBjsozod 9uzoijqnd
-pIUZEM 9I>[JS/{ZSAV A\ODUBJfZS9IUI MOUOIJIUI ? '5[O UlXDBZDl[ 9IMJSUBd M 9Z EZ3
q9XuzD9jods uijoj
-ZSE{MZ '9lU9[OMOpBZ9IU 9Uq99ZSAVOd O}B|OAvXM OO 'UIOOUBJSMOd O>[Mp9Zjd Oj5fpod JSBIUIOJBU 1>[OJ>[ 9J1SO 'UigiUgZDIUBjgo I UI9IU9lUZOdO UlXUM9d Z 9JB
'9pXz M 99iA\ gf ouBzpBA\ojd^\\ 'uiAuigpso
9Jpj>[
J J?8I A IZ
OMJSUBJ nqonj
9IU9ZpEMOjdA\ 'q9O{^ 91U9ZO
-9J BIU9ZpEA\Ojd9Zjd OUBpBZ UjnpUBJOlU9lU
-ody Aoqojs nuBjs iMozjs:p.i>ps
gilU/fa^I M B
lujsny /(9ouiod J
psou[E|Bizp nzoijqo
M B9IJOJS 9Z O§9I>[SUB5[Iiqnd9J
-oupgfz po EZ 9iqos
AV
n uiuBuoqiB9" qonj o§9Z9 ^gjn^s BU 'guoiuinjjs OJEJSOZ
) ruch „carbonarii" upadł. Na ostawiły sobie za cel zjedno-ńskiego ze stolicą w Rzymie, abliczu działalności Młodych
tylko dzięki pomocy Austrii
międzynarodowa w Rzymie :retarzowi stanu Stolicy Apo-
żądano przeprowadzenia re-jrowadzano je więc w życie, istre kroki natomiast podjęto hne niezadowolenie, zwłasz-:szkańców wszystkie ważniej-ru.
ard. L. Lambruschini, całko-służbie Kościoła bezkompro-:iu Metternichowi i jego poli-i. Złagodził on wielce polityce, podjął budowę dróg, ale )ież Grzegorz XVI, ochraniał ami papieskimi. W roku 1843
wybuchu kilku nieudanych Bolonii hasło do ponownego ;ci", ale i tym razem powsta-dzieje na zmiany wzbudziła L846) i wybór jego następcy,
cki posiadał charakter euro-nieszkała w Europie. Dawne maczały na wschodzie i pół-adłości Cesarstwa Austriac-
Szacuje się, że ok. 1815 r. ów, 40 milionów prawosław-lionów mahometan i żydów. 5 miliona), Austrii (20 milio-
(ok. 1804-1815 - ok. 13 minii (10 milionów). W Afryce nisjach w Angoli, Senegalu ;a unickich Koptów. W Azji
rządzonych przez Hiszpanię
(ok. l 300 000), w Indiach (ok. 150 000 różnych obrządków), Indochinach (ok. 400 000), Chinach i Korei (ok. 10 000) oraz na Bliskim Wschodzie (ok. 200 000 różnych obrządków). W sumie można przyjąć, że na początku XIX w. na bezkresnych obszarach Azji mieszkało nieco więcej niż 2 miliony katolików. W Ameryce Północnej w granicach Kanady liczbę katolików szacowano w tym okresie na ok. 200 000 osób, a w Stanach Zjednoczonych -ok. 150 000. Stosunkowo liczni katolicy zamieszkiwali Amerykę Łacińską pod panowaniem Hiszpanii i Portugalii (ok. 15-18 milionów), ale większość z nich, zwłaszcza Indianie i Metysi, była chrześcijańska tylko z imienia. W Australii chrześcijaństwo, szczególnie Kościół katolicki miał niebawem postawić pierwsze kroki.
W Europie miliony katolików znalazło się po 1815 r. automatycznie na terenach państw prawosławnych (Rosja) i protestanckich (Anglia, Prusy, Holandia). Dotyczyło to nade wszystko Polaków, Irlandczyków i Belgów, a także częściowo Niemców w Europie oraz katolików na Bliskim Wschodzie włączonych do Imperium Otomańskiego. Wpływ Stolicy Apostolskiej na sytuację katolików w Rosji, Prusach, Anglii, Irlandii czy Turcji był ograniczony i często bezskuteczny. Ograniczone możliwości działania posiadała Stolica Apostolska również w Cesarstwie Austriackim, gdzie do 1850 r. panował wszechwładny system józefiński.
Autorytet papieża jako uniwersalnego i nieomylnego pasterza Kościoła katolickiego kwestionował aż do początku XIX w. zarówno febronianizm, episkopalizm niemiecki i józefinizm austriacki, jak też gallikanizm francuski i regalizm hiszpański. Niemniej brutalne wywiezienie i uwięzienie papieża Piusa VII przez cesarza Napoleona wzmocniło wielce jego moralny prestiż w Europie. Toteż zwycięska koalicja antynapoleońska pragnęła oprzeć restaurację dawnego porządku w Europie na moralnym autorytecie papieża, który wyrósł na symbol porządku i źródło autorytetu. Powaga Stolicy Apostolskiej jako centrum Kościoła katolickiego wzrosła w tym okresie tak wysoko, że po raz pierwszy w historii papiestwa państwa protestanckie (Prusy - 1821) i prawosławne (Rosja - 1847) podjęły rozmowy na temat konkordatu w celu uporządkowania spraw Kościoła katolickiego. Już Kongres Wiedeński powziął decyzję, by dziekanem korpusu dyplomatycznego był w poszczególnych państwach nuncjusz apostolski. Dużą wymowę posiadał fakt, że liczba akredytowanych w Rzymie przedstawicielstw dyplomatycznych wzrosła z 8 (1815) do 17 (1823), z czego 8 reprezentowało państwa protestanckie, a l prawosławną Rosję.
Należy zauważyć, że przy gwałtownym wzroście uświadomienia narodowego i odrodzeniu wielu narodów, głównie w Europie, autorytet Stolicy Apostolskiej wyrastał ponad budzące się nacjonalizmy i zmierzał do przywrócenia dawnego modelu państwa, choćby na niwie czysto kościelnej. Służyła temu wydatnie polityka konkordatów, rozpoczęta na wielką skalę przez
natrafił na opór, duchowieństwa.
3. Polityka restaura
Polityka restaur
nią starego, przed]
litycznym, jak też i
gólnych państwach,
lityczne pragnęły ni
1815 r. liczne, nów
kreślić, a reaktywo'
Należy tu zaznaczyć
. ku. Po 1815 r. geoj
tylko w całej Euroj
Dalekim Wschodzie
Rewolucja franc
nie tylko zmian i zi
siły napędowej rozi
ideologią, akcentują
świata. Liberalizm f
go, wolności prasy,
na i przywileje stani
nią. Tym postulatoi
jeszcze jako biskup
i Kościele, wygłoszo
leśne jego doświadc:
1815 r., chociaż wbi
do życia Towarzystw
go Przymierza.
Na skutek rozb Kościół prawie w c; ubogi, jego instytuc uzależnione od sub\ duchowieństwo zaś \ stycznie zmniejszyło nowej polityki papie lazła w stosunkowo właśnie w tym zakr charakteru restaurac sach nie powróciły d wyraźnie odstępował
kard. E. Consah/iego, a przy poparciu papieża Piusa VII i jego następców. Objęła ona swym zasięgiem Europę i Amerykę Łacińską, a także Rosję, a po ograniczeniu patronatu hiszpańskiego i portugalskiego sięgała Azji i Bliskiego Wschodu. Świadczyło to, że zarówno rządy katolickie, jak i protestanckie, a także prawosławne uznawały Rzym i Stolicę Apostolską za centrum zarządu Kościoła katolickiego. Zjawisko to zauważył protestancki historyk Kościoła K. Heussi, który stwierdził, że „z powrotem papieża Piusa VII do Rzymu w maju 1814 r. rozpoczął się niezwykły okres ożywienia i odnowienia katolicyzmu, który w tym samym czasie w osobie Stolicy Apostolskiej osiągnął pozycję prawdziwej potęgi".
Ten wzrost autorytetu Stolicy Apostolskiej poparli bardzo ultramontanie francuscy, odrodzony zakon jezuitów (1814), a nade wszystko nowy prąd kulturowy - romantyzm. Papież Pius VII podjął wysiłki, by Rzym uczynić ponownie centrum kultury i sztuki chrześcijańskiej, powołując doń tej miary uczonych jak ks. Angelo Mai (t 1854), późniejszy kardynał, prefekt Biblioteki Watykańskiej (1819), który uczynił z Rzymu wielki ośrodek badań nad Ojcami Kościoła. Znalazł się tu również czołowy przedstawiciel klasycysty-cznej rzeźby, Antonio Canova (t 1822) i jego uczeń B. Thorvaldsen, którzy wywarli olbrzymi wpływ na europejską rzeźbę akademicką. Odnowiony przez jezuitów Uniwersytet Gregoriański w Rzymie (1824) stał się ponownie silnym ośrodkiem teologicznym katolickiego świata. Przy finansowym poparciu Stolicy Apostolskiej podjęto w Rzymie rozbudowę Biblioteki i Muzeum Watykańskiego, prace wykopaliskowe, budowę fontann, restaurację kościołów, pałaców rzymskich itp. Uniwersytet „Sapienza", otwarty ponownie przez papieża Piusa VII (1814), otrzymał 5 wydziałów i 43 katedry, na których wykładało 37 duchownych i 11 świeckich profesorów. Uniwersytet ten, zreformowany dwukrotnie (1816, 1823), stał się głównym centrum naukowym Państwa Kościelnego. W roku 1801 powstała w Rzymie Akademia Religii Katolickiej, w 1804 r. Akademia Sztuki św. Tomasza, w 1816 r. Akademia Archeologii Chrześcijańskiej, a w 1817 r. „Consiglio d'arte".
Ten naukowy mecenat kontynuował papież Leon XII (1823-1829), w następstwie czego oczy całego świata zwróciły się ponownie na Rzym, zwłaszcza w czasie wielkiego jubileuszu w 1825 r. Jubileusz ściągnął do Rzymu wielu pielgrzymów, również spoza granic Włoch. Ten sam papież wzorem papieża Benedykta XIV - jako Nauczyciel całego Kościoła - ogłaszał encykliki. Tak 5 V 1824 r. ogłosił Ubi primum, skierowaną do episkopatu świata, 24 maja tego roku Quod hoc ineunte, ogłaszając jubileusz powszechny, oraz 25 XII 1825 r. Charitate Christi, rozciągając jubileusz na cały świat. W ślady papieża Leona XIII poszedł również jego następca papież Pius VIII (encyklika Traditi humilitati - 24 V 1829) oraz papież Grzegorz XVI. Ten ostatni w czasie swego pontyfikatu ogłosił 9 encyklik, skierowanych do episkopatów poszczególnych krajów lub całego świata. Ten nowy aspekt sprawowania funkcji powszechnego Pasterza nie tylko nie
10
Piusa VII i jego następców. kę Łacińską, a także Rosję,
portugalskiego sięgała Azji o rządy katolickie, jak i pro-lym i Stolicę Apostolską za iko to zauważył protestancki ił, że „z powrotem papieża
się niezwykły okres ożywie-mym czasie w osobie Stolicy
gi"-
poparli bardzo ultramontanie
a nade wszystko nowy prąd jął wysiłki, by Rzym uczynić dej, powołując doń tej miary szy kardynał, prefekt Biblio-nu wielki ośrodek badań nad wy przedstawiciel klasycysty-jczeń B. Thorvaldsen, którzy bę akademicką. Odnowiony ymie. (1824) stał się ponownie świata. Przy finansowym po-rozbudowę Biblioteki i Mu-budowę fontann, restaurację t „Sapienza", otwarty ponow-5 wydziałów i 43 katedry, na rich profesorów. Uniwersytet :ał się głównym centrum nau-awstała w Rzymie Akademia św. Tomasza, w 1816 r. Aka-r. „Consiglio d'arte". pież Leon XII (1823-1829), iciły się ponownie na Rzym, i r. Jubileusz ściągnął do Rzy-Włoch. Ten sam papież wzo-el całego Kościoła - ogłaszał m, skierowaną do episkopatu ogłaszając jubileusz powsze-rozciągając jubileusz na cały również jego następca papież 7 1829) oraz papież Grzegorz u ogłosił 9 encyklik, skiero-jów lub całego świata. Ten nego Pasterza nie tylko nie
natrafił na opór, ale także spotkał gorące poparcie ze strony młodszego duchowieństwa.
3. Polityka restauracyjna papieży
Polityka restauracyjna Kongresu Wiedeńskiego zmierzała do przywrócenia starego, przedrewolucyjnego porządku tak w zakresie społeczno-po-litycznym, jak też do przywrócenia dawnym dynastiom rządów w poszczególnych państwach. Zasadę tę skrajnie prawicowe czynniki społeczno-po-lityczne pragnęły narzucić Kościołowi katolickiemu. Przeprowadzone przed 1815 r. liczne, nowe podziały w geografii kościelnej Europy chciano przekreślić, a reaktywować przedrewolucyjne struktury organizacyjne Kościoła. Należy tu zaznaczyć, że polityka kościelna papieży nie poszła w tym kierunku. Po 1815 r. geografia struktur organizacyjnych Kościoła zmieniła się nie tylko w całej Europie, ale także w Ameryce Anglosaskiej i Łacińskiej i na Dalekim Wschodzie.
Rewolucja francuska i osiągnięcia okresu napoleońskiego były wyrazem nie tylko zmian i zdobyczy społecznych burżuacji, ale i odzwierciedleniem siły napędowej rozwoju liberalizmu i demokratyzacji życia. Liberalizm był ideologią, akcentującą autonomię człowieka w stosunku do otaczającego go świata. Liberalizm polityczny dążył do wprowadzenia ustroju konstytucyjnego, wolności prasy, słowa, zebrań publicznych, zwalczał cenzurę prewencyjną i przywileje stanowe, domagając się swobody religijnej i wolności sumienia. Tym postulatom w pewnym sensie wyszedł naprzeciw papież Pius VII jeszcze jako biskup Imola (we Włoszech) w głośnej homilii o demokracji i Kościele, wygłoszonej na Boże Narodzenie w 1797 r. Twarde wszakże i bolesne jego doświadczenia z lat 1809-1814 wpłynęły na zmianę tej postawy po 1815 r., chociaż wbrew oczekiwaniu dawnych reżimów przywrócił w 1814 r. do życia Towarzystwo Jezusowe w całym Kościele i nie przystąpił do Świętego Przymierza.
Na skutek rozbiorów Polski i rewolucyjno-napoleońskiego przewrotu Kościół prawie w całej Europie utracił większość dóbr ziemskich, stał się ubogi, jego instytucje (biskupstwa, kapituły, seminaria duchowne) zostały uzależnione od subwencji państwa, zarząd i organizacja często zniszczone, duchowieństwo zaś prawie wszędzie utraciło dotychczasowe przywileje i drastycznie zmniejszyło się liczbowo. Te poważne zmiany legły u fundamentów nowej polityki papieży w pierwszej połowie XIX w., która odbicie swe znalazła w stosunkowo licznych konkordatach. Trzeba jednak zauważyć, że właśnie w tym zakresie polityka kościelna Stolicy Apostolskiej nie miała charakteru restauracyjnego. Dobra kościelne we Francji, Niemczech i Prusach nie powróciły do rąk Kościoła, a w zawieranych konkordatach Kościół wyraźnie odstępował od zasady restauracji majątków kościelnych.
11
4. Papieże okresu
Listę tych pa
p. 2). „Był to c;
poza granice Koś
mienny" (R. Aut
ponownie mason
stwem Biblijnym
dyferentyzmu, ja
podjął wysiłki cel
poszczególnych n;
krzątał się około
ciołów, popierani
nie ruchu pielgrzy
nowe święta mary
Najczystszego Sei
roku 1807 wznowi
ligijnych i bez re
przez niego należy
św. Koleta Boilet,
W polityce ko
mąż stanu, kard.
-1823, czyli do śmi
tyka papieży - po]
acji Europy, podj
„kościelne" od „śv
nić im ochronę pr<
sami i prawosław
zmian, niesionych
z biegiem czasu k(
lowany. Krytykov
przezeń konkorda
Rosji i Anglii. Mi
20 VIII 1823 r. zm
Kolegium kard
było widocznie po
lanti", wysuwała '.
kard. A. G. Sever
przeciągnęło się dc
63-letniego kard. ,
imię Leon XII (28
nie hrabiowskiej n
człowiekiem surow
Początki ery konkordatów ułatwił niewątpliwie konserwatyzm. Otwarł ją papież Pius VII na wstępie swego pontyfikatu. Zawarty 15 VII 1801 r. konkordat z Napoleonem posiadał epokowe znaczenie nie tylko dla Francji, ale i świata, wprowadzał bowiem po raz pierwszy do stosunków państwo - Kościół zasadę równości, w następstwie czego nie przewidywał żadnych przywilejów dla Kościoła katolickiego. Konkordat ten podkreślał bardzo dobitnie pełnię powszechnej jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Artykuł 3. konkordatu przewidywał usunięcie wszystkich biskupów z zajmowanych stolic, co faktycznie zarządził papież w brewe apostolskim Tam multa z 15 VIII 1801 r. W artykule 2. tegoż konkordatu stwierdzano, że papież zniesie dotychczasową organizację Kościoła we Francji, co faktycznie znalazło swój wyraz w bulli Qui Christi Domini z 29 XI 1801 r. Bullę tę wprowadził w życie 2 IV 1802 r. kard. legat G. B. Caprara. Tak konkordat napoleoński, jak i papieskie dokumenty wykonawcze tworzyły nowy porządek hierarchiczny w Kościele francuskim i stanowiły wielkie, moralne zwycięstwo papiestwa nad gallika-nizmem. To potężna i zwycięska Francja napoleońska uznała pełną jurysdykcję Stolicy Apostolskiej nad strukturami i duchowieństwem Kościoła francuskiego. Trzeba jednak zauważyć, że te zdobycze Stolicy Apostolskiej w konkordacie napoleońskim uzyskano m.in. za cenę pominięcia całkowicie prawa zakonów, a także za rezygnację z restauracji dóbr kościelnych. Te rozwiązania w umowach państwo - Kościół będą się powtarzać również w umowach z państwami protestanckimi i prawosławnymi (Rosja), a zawdzięczać je należy polityce kard. E. Consahdego. Polityka ta umieszczała Kościół powszechny na miejscu Kościoła krajowego, związanego ze starym porządkiem.
Konkordat napoleoński z 1801 r. stał się wzorcem dla konkordatów ery napoleońskiej i dla całego XIX w. Podobną treść zawierał konkordat z Republiką Włoską (16 IX 1803), chociaż przyjmował, że „religia katolicka jest religią Republiki Włoskiej". Po Kongresie Wiedeńskim energiczny twórca nowej polityki papieskiej, kard. E. Consalvi, zawarł wiele konkordatów z poszczególnymi państwami w Europie. W dniu 5 VI 1817 r. został zawarty konkordat z Bawarią, 11 VI 1817 r. z Francją, 18 VIII 1818 r. z Królestwem Obojga Sycylii, 30 VI 1818 r. z Królestwem Polskim (bulla Ex imposita Nobis), 16 VII 1821 r. z Prusami (bulla De salute animarum), 16 VII 1821 r. z Badenią i Wirtembergią (bulla Provlda sollersąue), a 26 III 1824 r. z Królestwem Hanoweru (bulla Impensa Romanorum). To ostatnie porozumienie zawarł papież Leon XII, kontynuator polityki konkordatów swego poprzednika, Piusa VII. Ten sam papież zawarł 10 VI 1827 r. konkordat z Belgią i Holandią oraz układ ze Szwajcarią (26 III 1828). W związku z tak licznymi pertraktacjami z poszczególnymi państwami papież Pius VII powołał do życia nową Kongregację do Nadzwyczajnych Spraw Kościoła (1814), której zlecił prowadzenie zasadniczych spraw Kościoła powszechnego.
12
4. Papieże okresu restauracji
Listę tych papieży rozpoczyna znany nam papież Pius VII (zob. § 222 p. 2). „Był to człowiek głęboko religijnej natury, promieniującej daleko poza granice Kościoła, a w pełnieniu obowiązków papieskich niezwykle sumienny" (R. Aubert). Mając dużo zrozumienia dla grupy „zelanti", potępił ponownie masonerię (1821) i przestrzegł przed protestanckim Towarzystwem Biblijnym (1816), obawiając się z obydwu stron zarówno szerzenia in-dyferentyzmu, jak też działalności antykatolickiej. Z dużą roztropnością podjął wysiłki celem silniejszego związania duchowieństwa i episkopatów w poszczególnych narodach i państwach ze Stolicą Apostolską. W Rzymie za-krzątał się około ożywienia życia religijnego poprzez odnowę licznych kościołów, popieranie misji, rekolekcji dla księży, zakładanie bractw i ożywienie ruchu pielgrzymkowego. Poparł rozwój kultu maryjnego, wprowadzając nowe święta maryjne (Wspomożenie Wiernych - 1815, MB Bolesnej - 1814, Najczystszego Serca Maryi - 1807) oraz nabożeństwa majowe (1814). W roku 1807 wznowił uroczyste kanonizacje, często ludzi prostych, głęboko religijnych i bez reszty oddanych Kościołowi i Bogu. Do kanonizowanych przez niego należą: św. F...
chomiaczok