HISTORYCZNE BITWY KAZIMIERZ KACZMAREK STALINGRAD Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowa] Warszawa 1985 Opracowanie graficzne serii: Jerzy K�pkiewicz Ilustracj� na obwolucie projektowa�: Konstanty M. Sopo�ko Redakcja map: Maria Stepniowska Redaktor: Halina Zyskowska Redaktor techniczny: Jadwiga Jegorow � Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1985. Wydanie l ISBN 83-11-07203-5 Nak�ad 40.000 + 280 egz. Obj�to�� 13,18 ark. wy�, 15,75 ark. druk. (z wk�adkami) Papier druk. mat. IV kl. 70 g, 82 x 104/32 z Fabryki Celulozy i Papieru im. J. D�browskiego w Kluczach. Oddano do sk�adania w lutym 1985 r. Sk�ad i fotopolimery wykona�y Wojskowe Zak�ady Graficzne im. A. Zawadzkiego w Warszawie. Zam. 6598 Druk i oprawa Wojskowa Drukarnia w Gdyni. N-58. Cena z� 110.- WST�P W upalne lato 1942 r. na do�skich i nadwo��a�skich stepach w rejonie Stalingradu (obecnie Wo�gograd) rozgorza�a najwi�ksza bitwa drugiej wojny �wiatowej. W historiografii zyska�a ona miano bitwy pod Stalingradem lub te� bitwy nad Wo�g�. W poszczeg�lnych jej fazach po obu stronach bra�o r�wnocze�nie udzia� ponad 2 miliony �o�nierzy, oko�o 2200 czo�g�w, prawie 26 000 dzia� i mo�dzierzy oraz z g�r� 2300 samolot�w. Dzia�ania bojowe obj�y obszar ponad 100 000 km2, d�ugo�� za� linii frontu waha�a si� w granicach od 400 do 850 km. Niemieckie dow�dztwo na sta-lingradzkim kierunku operacyjnym ze�rodkowa�o jedn� sz�st� si� Armii Wschodniej, uzbrojonych w najbardziej pod�wczas nowoczesny sprz�t bojowy. Wed�ug radzieckich historyk�w dzia�ania bojowe w ramach bitwy stalingradzkiej trwa�y z nies�abn�cym nat�eniem od 17 lipca 1942 r. do 2 lutego 1943 r., czyli przez wi�ksz� cz�� lata, ca�� jesie� i najmro�niejszy okres zimy. Ze wzgl�du na charakter walk i zadania wykonywane przez Armi� Radzieck� w bitwie tej mo�na wyodr�bni� dwa zasadnicze okresy, nierozerwalnie ze sob� zwi�zane. W pierwszym okresie � od 17 lipca do 18 listopada 1942 r. � wojska radzieckie, tocz�c ci�kie walki obronne, zatrzyma�y ofensyw� nieprzyjaciela nad Wo�g� w rejonie Stalingradu i stworzy�y warunki umo�liwiaj�ce przej�cie do strategicznego przeciwnatarcia. W drugim � od 19 listopada 1942 r. do 2 lutego 1943 r. � Armia Radziecka wykona�a pot�ne przeciwnatarcie, w wyniku kt�rego mi�dzy Wo�g� i Donem okr��y�a, a nast�pnie rozbi�a sta-lingradzkie zgrupowanie wroga oraz odrzuci�a wojska nieprzyjacielskie na setki kilometr�w od �rodkowego Donu. Bitwa pod Stalingradem stanowi�a integraln� cz�� dzia�a� zaczepnych i obronnych stron walcz�cych na po�udniowym odcinku frontu niemiecko-radzieckiego. W maju i czerwcu 1942 r. Niemcy, po zdobyciu w niezwykle zaci�tych i d�ugotrwa�ych walkach Sewastopola oraz P�wyspu Kercze�skiego, ostatecznie opanowali ca�y Krym, nast�pnie sforsowali Cie�nin� Kercze�sk� i zdobyli Tama�. Je�li idzie o obronny etap walk, nale�y podkre�li�, �e w po�owie czerwca linia styczno�ci bojowej wojsk radzieckich i niemieckich na kr�tko ustabilizowa�a si� na wsch�d od Kurska, Charkowa i Taganrogu nad Morzem Azowskim. 28 czerwca Niemcy rozpocz�li z rejonu Kurska i Charkowa letni� ofensyw�, kt�rej g��wnym celem by�o zaj�cie ropono�nych z�� Kaukazu. Pierwsze uderzenie nieprzyjaciel skierowa� na Wo-rone�. Nast�pnie rozwin�� natarcie w kierunku wielkiego �uku Donu i na po�udniowy wsch�d, by sforsowa� t� rzek� w dolnym biegu. Ju� w po�owie lipca niemieckie dzia�ania zaczepne doprowadzi�y do wyra�nego wyodr�bnienia si� dw�ch rozbie�nych kierunk�w strategicznych � stalingradzkiego i kaukaskiego. Na kierunku sta-lingradzkim, nad Czyrem i Cym��, 17 lipca armie niemieckie napotka�y zorganizowany op�r czo�owych oddzia��w wojsk radzieckich, kt�rych g��wne si�y, rozwini�te nad wschodnim brzegiem Donu, os�ania�y Stalingrad i najkr�tsze podej�cia do Wo�gi. Dla wojsk radzieckich w�a�nie w�wczas rozpocz�� si� obronny etap bitwy stalingradzkiej, w kt�rym nie dopuszczono do zaj�cia miasta i sforsowania Wo�gi przez Niemc�w. Pisz�c o zaczepnej fazie bitwy pod Stalingradem, warto zaznaczy�, �e Naczelne Dow�dztwo radzieckie odpowiednio wykorzysta�o okres walk obronnych w �uku Donu, by na kie"runku stalin-gradzkim zgromadzi� niezb�dne odwody strategiczne. 19 listopada 1942 r. odwody te wsp�lnie z wojskami broni�cymi Stalingradu przesz�y do przeciwnatarcia, okr��y�y stalingradzkie zgrupowanie nieprzyjaciela i do 2 lutego 1943 r. zniszczy�y je ca�kowicie. Si�a zgromadzonych wojsk i zapas�w materia�owych by�a tak wielka, �e radzieckie przeciwnatarcie pod Stalingradem przekszta�ci�o si�. w pot�n� ofensyw� na szerokim froncie od rejonu Or�a i Woro-ne�a a� do Kaukazu. Do 31 marca 1943 r. Niemcy utracili wszystkie obszary zaj�te w kampanii letniej 1942 r. Wojska radzieckie posun�y si� w kierunku zachodnim oko�o 300 km, a na Przedkaukaziu � do 700 km. Linia styczno�ci bojowej wojsk ustabilizowa�a si� na kr�tko na po�udnie od Or�a oraz na wsch�d od Sum, Charkowa, Dniepropietrowska i Taganrogu. Wydarzenia zwi�zane z bitw� stalingradzk� znalaz�y szerokie odbicie w literaturze radzieckiej i, w mniejszym stopniu, w niemieckiej. Ale tylko nieliczne opracowania maj� charakter monograficzny, wi�kszo�� to pozycje popularnonaukowe; ukaza�o si� tak�e wiele wspomnie�. Warto podkre�li�, �e na temat osobistego udzia�u w zmaganiach bojowych nad Wo�g� i Donem wypowiedzia�o si� wielu znanych dow�dc�w i oficer�w pracuj�cych w wysokich sztabach. W�r�d publikacji polskich odnotowa� mo�na zaledwie kilka prac przyczynkarskich i znacznie wi�cej okoliczno�ciowych artyku��w. Brak natomiast wi�kszych opracowa� po�wi�conych wy��cznie tej bitwie. Autorzy polscy z regu�y zajmowali si� tylko ostatnim jej etapem � okr��eniem i rozbiciem wojsk niemieckich pod Stalingradem. W opracowaniach najnowszych radzieccy autorzy staraj� si� szerzej uwzgl�dnia� stron� nieprzyjacielsk�, przedstawiaj� plany i dyrektywy dotycz�ce operacji, a tak�e wiele szczeg��w z przebiegu walk Wehrmachtu i Luftwaffe. Tak�e wspomnienia uczestnik�w walk, zw�aszcza wy�szych dow�dc�w, w coraz wi�kszym stopniu odchodz� od og�lnych opis�w na korzy�� osobistych prze�y�, dozna� i wyniesionych do�wiadcze�. Natomiast w opracowaniach zachodnich autor�w nadal mo�na dostrzec nadmierne eksponowanie walor�w bojowych armii hitlerowskiej, a tak�e bezkrytyczne zachwyty nad militarnymi sukcesami, i to w stylu goebbelsowskiej propagandy. Bardziej zbli�on� do. prawdziwej ocen� bitwy pod Stalingradem, niekiedy nawet zgodn� z rzeczywistym stanem rzeczy, dali byli �o�nierze Wehr-machtu zamieszkali w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Uwa�am, �e ze wzgl�du na ogrom zaanga�owanych si� i �rodk�w, rozmach przestrzenny oraz miejsce i znaczenie bitwy stalin-gradzkiej dla przebiegu drugiej wojny �wiatowej ka�da pr�ba ukazania jej genezy i zmaga� bojowych wymaga uwzgl�dnienia szerokiego t�a strategiczno-operacyjnego oraz militarnych i politycznych uwarunkowa�, a ponadto zmusza do wyeksponowania konsekwencji kl�ski wojsk niemieckich nad Wo�g� i Donem. OBRONA KIERUNKU STALINGRADZKIEGO NIEMIECKA OFENSYWA W MI�DZYRZECZU DONU l DO�CA PRZED KOLEJNYM ETAPEM WOJNY Przesz�o dwa i p� roku up�yn�o od rozpocz�cia przez Niemcy hitlerowskie drugiej wojny �wiatowej napa�ci� na Polsk�. Wojska faszystowskich Niemiec, W�och i ich satelit�w podbi�y niemal ca�� Europ�, odnosi�y ' zwyci�stwa w Afryce, na morzach i oceanach. Wojna poch�ania�a codziennie wiele istnie� ludzkich, nieub�aganie niszczy�a materialny dorobek narod�w ujarzmionych kraj�w. Chocia� �niezwyci�ony" Wehrmacht poni�s� pierwsz� kl�sk� pod Moskw� zim� 1941 r., wci�� jeszcze otacza�a go �s�awa" najsilniejszej machiny wojennej, kt�ra doprowadzi�a do podboju ca�ej niemal Europy. W pierwszej po�owie 1942 r. armie pa�stw koalicji antyhitlerowskiej wci�� nie mog�y opanowa� sytuacji na swoich frontach, wsz�dzie ponosz�c kl�ski. Wojska niemiecko--w�oskie zwyci�a�y w Afryce, zagra�aj�c dotarciem do Kana�u Sueskiego. Si�y zbrojne Japonii po zniszczeniu Pearl Harbor i zdobyciu Hongkongu pobi�y wojska sojusznicze na Malajach, opanowa�y Indie Holenderskie, odnosi�y zwyci�stwa w Birmie. Armie japo�skie dzia�aj�ce w Azji rozwija�y natarcie w kierunku Indii, by po��czy� si� tam z wojskami niemieckimi, kt�re przez Bliski Wsch�d i Kaukaz zamierza�y dotrze� do Azji �rodkowej i Indii. Niemieccy napastnicy byli pewni bliskiego ju� zwyci�stwa nad Armi� Radzieck�. Ca�e Niemcy �y�y w przekonaniu 10 o swej wielko�ci, umiej�tnie podsycanym przez ministra propagandy Josepha Goebbelsa. G��wne mocarstwa koalicji stara�y si� umocni� swoje pozycje wewn�trzne i mi�dzynarodowej rozbudowywa�y si�y zbrojne i zwi�ksza�y moce produkcyjne. Na wszystkich teatrach wojny � na froncie radziecko-niemieckim, .w Afryce Pomocnej, na Morzu �r�dziemnym, w Azji i na Oceanie Spokojnym � gromadzono si�y i �rodki do nowych operacji. Wszystko wskazywa�o, �e wojna przybiera przewlek�y charakter, a wi�c zupe�nie nie po my�li pa�stw �Osi Berlin�Tokio". Uwag� ca�ego �wiata przykuwa� front radziecko-niemiecki. Na tym w�a�nie froncie obie strony przygotowywa�y si� do bitew, kt�rych wyniki mog�y mie� znaczny wp�yw na przebieg ca�ej wojny. Rz�d radziecki uwa�a�, �e zespolenie wysi�k�w wszystkich kraj�w pragn�cych rozgromienia III Rzeszy i jej sojusznik�w przybli�y termin ostatecznego zwyci�stwa nad faszyzmem. Szczeg�ln� wag� przywi�zywa� on do stworzenia trwa�ego sojuszu z Wielk� Brytani� i Stanami Zjednoczonymi, kt�re dysponowa�y pot�nymi zasobami woj-skowo-gospodarczymi. Najtrudniejszym, a jednocze�nie istotnym zadaniem radzieckiej polityki zagranicznej by�o nak�onienie rz�d�w wspomnianych pa�stw do utworzenia drugiego frontu w Europie. Znaczenie tego problemu wzros�o szczeg�lnie w�wczas, gdy sta�o si� jasne, �e Niemcy zamierzaj� przyst�pi� do rozstrzygaj�cej ofensywy na froncie radziecko-niemieckim. Ponadto rz�d ZSRR zabiega� o to, by Stany Zjednoczone i Wielka Brytania w pe�ni wykona�y swoje zobowi�zania w zakresie przyrzeczonych dostaw materia��w. Mimo osi�gni�tego pod Moskw� zwyci�stwa, kt�re zagrodzi�o napastnikowi drog...
wojto_2222