Pegmatyt
Pegmatyt - skała magmowa (ogniowa), żyłowa (subwulkaniczna, hipabysalna). Powstaje w wyniku krystalizacji bogatej w składniki lotne magmy w szczelinach i pustkach skalnych.
Składem i właściwościami fizyko-chemicznymi podobna do granitu, od którego różni się głównie wykształceniem i wielkością kryształów minerałów stanowiących jej główne składniki (kwarc, skalenie, miki).
W pegmatytach stwierdzono występowanie ponad 270 różnych minerałów. Między innymi występują: turmaliny, spodumen, columbit, granaty, fluoryt, apatyt, cyrkon, kasyteryt, korund, wolframit, topaz, .... . Może zawierać domieszkę związków żelaza (głównie hematytu), który często barwi skalenie w pegmatytach na kolor czerwony.
Pegmatyty powstają najczęściej na głębokości do 7 km, w temperaturze nie przekraczającej 700 –800 stopni C i towarzyszą wielu intruzjom magmowym.
Miejsca występowania:
W Polsce występuje w Sudetach, w okolicach Strzegomia (Dolny Śląsk) oraz w Tatrach. Oprócz tego pojedyncze bloki i otoczaki (materiał polodowcowy) można znaleźć praktycznie wszędzie na terenie naszego kraju, dokąd sięgał lodowiec.
Na świecie największe wystąpienia to Finlandia, zachodnia część USA. Brazylia – Minas Gerais, Rosja – Ural, Płw. Kolski, Madagaskar. Znane są pegmatyty o kryształach kilkumetrowej wielkości (np. ważący 5 ton kryształ berylu z USA lub kryształ skalenia o objętości kilkunastu tysięcy metrów sześciennych z Finlandii).
Wykorzystuje się go w gospodarce jako kamień budowlany i drogowy, elementy dekoracyjne i wykończeniowe dla budownictwa (płyty, okładziny itp). Ciekawy kamień kolekcjonerski, interesuje naukowców. Stanowi źródło wielu minerałów, kamieni szlachetnych i ozdobnych. Pegmatyty zawierające duże skalenie były w przeszłości eksploatowane na potrzeby przemysłu szklarskiego.
Perydotyt
Perydotyt - ultrazasadowa skała głębinowa (zawiera mniej niż 45 proc. krzemionki), składająca się głównie z mineralnego oliwinu, w mniejszym stopniu z piroksenów i innych minerałów. Uważa się że z perydotytu zbudowany jest górny płaszcz Ziemi.
W Polsce przeobrażone perydotyty - serpentynity występują na Dolnym Śląsku.
Piroksenit – magmowa skała głębinowa pochodzenia ultrazasadowego, brunatnoczarna, ziarnista, zbudowana prawie wyłącznie z piroksenów jednoskośnych lub rombowych. Często w drobnych ilościach zawiera także : hornblendę, biotyt, chromit i magnetyt.
Występuje w USA, Irlandii, na Grenlandii. Na terenie Polski piroksenity występują na małych obszarach Sudetów w Górach Bialskich, Rudawach Janowickich, w okolicy Sobótki, gdzie występują razem ze skałami z klasy gabra i bazaltu.
Porfir
Porfir to potoczna nazwa stosowana do określenia magmowych skał wulkanicznych lub żyłowych, posiadających strukturę porfirową.
Używana jest najczęściej przy wstępnym (terenowym) oznaczaniu skały, gdyż dokładne sklasyfikowanie porfiru wymaga przeprowadzenia analizy chemicznej jego składu.
Wyróżnia się porfiry: kwarcowe - należące do grupy skał kwaśnych, charakteryzujące się występowaniem jasnych prakryształów kwarcu (np. ryolit, dacyt) oraz bezkwarcowe - należące do grupy skał obojętnych zawierające prakryształy skaleni, piroksenów i amfiboli (np. trachit, latyt, andezyt).
Kamień ten był używany przez rzymskich cesarzy do produkcji swoich posągów i luksusowych przedmiotów. Z początku nie wygląda zachwycająco, lecz wyrzeźbiony i wypolerowany prezentuje bardzo efektowny purpurowy kolor. Produkty z porfiru stały się popularne od czasów Kleopatry VII Wielkiej, do której należała jedyna na świecie kopalnia tego surowca.
Pumeks
Pumeks to wulkaniczna skała magmowa zbudowana z porowatego szkliwa wulkanicznego powstałego z silnie gazującej, pienistej lawy. Ma szklistą, drobnoziarnistą strukturę.
Pumeks ma najczęściej jasne kolory: brunatny, szary, niebieskawy.
Skład chemiczny to kwarc, plagioklaz i biotyt.
Jest stosowany w budownictwie jako materiał izolacyjny oraz jako środek filtracyjny.
damian_lewandowski