Frazer-Złota gałąź rozdziały 3-4 Magia Sympatyczna Magia i Religia.pdf

J.G.Frazer:

ROZDZIAŁ

MAGIASYMPATYCZNA

Analizując podstawy myślenia, na których opiera się magia,

dojdziemyprawdopodobniedodwóch Pierwszazakłada,Ŝe

podobnepowodujepodobnewzględnieŜeskutekpodobnyjestdo

przyczyny; druga, Ŝe rzeczy, które kiedyś pozostawały w

styczności ze sobą, nadal działają na siebie nawet wtedy, gdy

kontaktfizycznyprzestałistnieć.PierwszązasadęmoŜemynazwać

prawem podobieństwa, drugą prawem kontaktu względnie

przenośności.Zpierwszejzasadywyciągaczarownikwniosek,Ŝe

moŜe wywołać kaŜdy skutek, jakiego tylko zapragnie, przez

naśladowaniego.Zdrugiej,Ŝecokolwiekuczynizprzedmiotem

materialnym, wpłynie to w taki sam sposób na osobę, z którą

przedmiottenkiedyśpozostawałwjakimśstosunku,bezwzględu

nato,czystanowiłczęśćJejciała,czyteŜnie.Czaryopartena

prawie podobieństwa moŜna nazwać magią homeopatyczną

względnie naśladowczą. Czary oparte na prawie kontaktu

względnie przenośności moŜna nazwać maga przenośną. Wy

godniej określać tę pierwszą gałąź magii jako homeopatyczną,

gdyŜterminy„naśladowcza"i„mimetyczna"sugerująlubwręcz

zakładają istnienie świadomego czynnika naśladującego, tym

samym zawęŜają zbytnio zakres magii. Odprawiający magię

wierzybowiem Ŝetesamezasady,którestosujewswej

sztuce, regulują funkcje przyrody nieoŜywionej. Innymi słowy,

zakłada, Ŝe prawa podobieństwa i styku mają uniwersalne

zastosowanieinieograniczająsiętylkododziałanialudzi.Krótko

mówiąc,magiajestfałszywymsystememprawprzyrodyirów

nocześniezespołemfałszywychwskazówekpostępowania.Jestto

zarówno fałszywa nauka, jak i zawodna sztuka. Rozpatrywana

jako system praw przyrody, to znaczy przedstawienie zasad

określającychnastępstwowydarzeńnacałymświecie,moŜebyć

zwana magią teoretyczną, natomiast jako zespół przepisów,

rozdział3:MagiaSympatyczna

i4:Magiaireligia

którymiludziemusząsiękierować,byosiągnąćzamierzone

cele, moŜe być zwana magią praktyczną. NaleŜy przy tym

pamiętać, Ŝe prymitywny człowiek praktykujący magię zna

jedynie jej stronę praktyczną. Nigdy nie analizuje procesów

myślowych,naktórychpraktykatasięopiera.Podobniejak

większośćludzi,logikąposługujesię anieexplicite.

Rozumujetaksamo,jakspoŜywaswąstrawę,toznaczynie

zdającsobiezupełniesprawyzprocesówIntelektualnychifi

zjologicznych,istotnychprzyjednejidrugiejczynności.Krótko

mówiąc,magiajestdlaniegozawszesztuką,anienauką.W

jegosłaborozwinietymumyśleideanaukiwogólenieistnieje.

DotrudniącychsięfilozofiąnaleŜyprześledzenietokumyśli,

leŜącegoupodstawdziałańczłowiekauprawiającegomagię,i

wyciągnięcie kita prostych nici, z których składa się ta

gmatwanina, oraz oddzielenie abstrakcyjnych zasad od ich

konkretnego zastosowania, krótko mówiąc, przeprowadzenie

granicymiędzyfałszywąnaukąanieprawąsztuką.

Jeślimojaanalizalogikiczłowiekauprawiającegomagięjest

trafna,wówczaswynikazniej,Ŝedwiemagłównymizasadami

magiisąpoprostudwaróŜnefałszywezastosowaniazwiązku

ideinazasadziepodobieństwa.Magiahomeopatycznaopiera

sięnazwiązkuideiprzezpodobieństwo,magiaprzenośnana

związkuideiprzezbliskość.Błędemmagiihomeopatycznejjest

załoŜenie, Ŝe przedmioty do siebie podobne są identyczne,

magiaprzenośnapopełniabłądzakładając,Ŝerzeczy,któreraz

byłyzsobąwstyczności,pozostająwstycznościnazawsze.W

praktyce obie te gałęzie magii często się łączą lub teŜ, by

wyrazićsiębardziejściśle:podczasgdymagiahomeopatyczna,

czylinaśladowcza,moŜebyćstosowanasamodzielnie,magia

przenośnazazwyczajposługujesięrównieŜzasadąhomeopatii,

czyli podobieństwa. Być moŜe, zrozumienie tych spraw

przedstawionychwtakogólnejpostaciniebędziełatwe,ale

stanąsięonełatwozrozumiałe,gdyprzytoczymydlailustracji

konkretne przykłady. Oba sposoby myślenia są w istocie

niezwykleprosteielementarne.NiemoŜezresztąbyćinaczej,

skoro zrozumiałe są w konkretnej, chociaŜ nie abstrakcyjnej,

postacidlaumysłuprymitywnegonietylkodzikiego,aleludzi

ciemnych i głupich na całym świecie. Obie gałęzie magu,

homeopatycznąiprzenośną,moŜnałatwoująćpodogólnymter

minem magii sympatycznej, jako Ŝe obie zakładają, iŜ rzeczy

wpływają na siebie na odległość na skutek pewnego tajnego

powinowactwa, a impulsy przekazywane są za pośrednictwem

czegoś,comoglibyśmyokreślićjakoswegorodzajuniewidzialny

eter, podobny do tego, któregoistnienie postuluje współczesna

naukadlaściśleidentycznychpowodów,amianowicie,wcelu

wytłumaczenia,wjakisposóbrzeczymogąnasiebiewzajemnie

wpływaćpoprzezprzestrzeń,którazdajesiębyćpusta.

Być moŜe, wygodnie będzie przedstawić gałęzie magii w

następującymschemaciezgodniezprawamimyślenia,któreleŜą

uichpodstaw:

MagiahomeopatycznaMagiaprzenośna

(Prawopodobieństwa)(Prawostyczności)

Z kolei posługując się przykładami przedstawię dwie wielkie

gałęzie magii sympatycznej zaczynając od magii

homeopatycznej.

Najbardziej, być moŜe, znanym zastosowaniem zasady, ze

podobnepowodujepodobne,jestdokonywanaprzezwieleludów

wciąguwielustulecipróbaokaleczenialubzniszczeniawroga

przezokaleczenielubzniszczeniejegowizerunkuwprzekonaniu,

Ŝewtensamsposób,wjakiucierpiwizerunek,ucierpirównieŜi

człowiekizegdyzginiewizerunek,wówczaszginąćrównieŜmusi

człowiek.Podamytukilkaprzykładówspośródwielu,bydowieść,

jakszerokorozpowszechnionebyłytepraktykinacałymświeciei

jak uporczywie utrzymywały się one w ciągu wieków. Od

tysiącleci znane one były czarownikom staroŜytnych Indii,

Babilonu i Egiptu, jak teŜ Grecji i Rzymu i po dziś dzień

stosowanesąprzezprzebiegłychizłośliwychdzikichAustralii,

AfrykiiSzkocji.Taknaprzykładdowiadujemysię,ŜeIndianie

północnoamerykańscywierzą,iŜprzeznarysowaniepostacijakiejś

osobywpiasku,popieleczygliniewzględnietraktującjakikolwiek

Magiasympatyczna

(Prawopowinowactwa)

przedmiot jako ciało danej osoby, a następnie nakłuwając

rysuneklubprzedmiotostrozakończonympatykiemczyteŜ

uszkadzającjewjakikolwiekinnysposóbmoŜnauszkodzićw

identyczny sposób samą osobę. Tak na przykład Indianin z

plemienia OdŜibuej, gdy chce komuś wyrządzić krzywdę,

strugazdrzewamaływizerunekswegowrogaiprzebijaserce

lubgłowęigłąlubteŜtrafiawtemiejscastrzałąwprzekonaniu,

Ŝegdyigłaprzebijawzględniestrzałatrafiawwizerunek,wróg

jegowtejchwiliodczuwaostrybólwodpowiednimmiejscu

swegociała.Gdyzaśmazamiarzgładzićdanąosobę,wówczas

spalalubzakopujewziemikukłęwypowiadającprzytympew

nemagicznesłowa.Indianieperuwiańscylepiliwizerunkiosób

nielubianychczyteŜtakich,którychsięobawiali,ztłuszczu

wymieszanegozezboŜem,poczymspalalijenadrodze,po

którejosobatamiałaprzechodzić.Nazywalitopaleniemduszy.

Aotomalajskiprzepisnategorodzajuczary:wziąćucięte

paznokcie, włosy, brwi, trochę śliny, i tym podobne

zamierzonejofiarywtakiejilości,abykaŜdaczęśćjejosoby

była przedstawiona, i za pomocą wosku z porzuconegoula

ulepićjejwizerunek.Przezsiedemnocyprzypiekaćzwolna

wizerunektrzymającgonadlampąipowtarzając:

Nieprzypiekamwcalewosku,

Leczprzypiekamwątrobę,serce,śledzionęTakiego

toatakiego.

Po siódmym dniu naleŜy spalić figurkę, a wówczas ofiara

umrze. Czar ten, jak widzimy, łączy zasady magii

homeopatycznejiprzenośnej,jakoŜewizeruneksporządzony

na podobieństwo wroga zawiera rzeczy, które niegdyś

pozostawały z nim w styczności, a mianowicie; włosy,

paznokcie, trochę śliny. Inny sposób, jeszcze bardziej

przypominającyczaryOdŜibuejówpoleganasporządzeniuz

woskuzopuszczonegoulawizerunkudługościjednegokroku.

Po przebiciu oka wizerunku wróg oślepnie, po przebiciu

brzuchazachoruje,głowybędziegogłowabolała,piersi

zachorujenapiersi.Jeślichcesięofiarępoprostuzgładzić,

wówczas naleŜy przekłuć cały wizerunek od głowy w dół,

potemowinąćgowcałunjaktrupaodprawićnadnimmodłyjak

nadumarłym,anastępniepochowaćpośrodkudrogi,którą"będzie

przechodziłwróg,takŜezpewnościąnańnastąpi.Abyzaśkrew

jegoniespadłanatego,któryrobiłczary,naleŜypowtarzać:

Toniejago

pochowałem,Uczynił

toGabriel.

TakwięcwinaspadnienaarchaniołaGabriela,któryznacznie

lepiejpotrafidaćsobieztymradę.

W magii homeopatycznej, czyli naśladowczej, wizerunki

stosowanozazwyczajdlazłośliwegocelu,amianowicieusuwania

ludzizeświata,chociaŜ,coprawdaznacznierzadziej,uŜywane

byłyrównieŜwdobrymcelu,pomaganiainnymwdostaniusięna

świat.Innymisłowy,uŜywanebyływceluułatwieniaporodui

obdarzania kobiet bezpłodnych potomstwem. Tak więc na

przykładuBatakównaSumatrzekobietabezpłodnapragnącamieć

potomstwosporządzałazdrzewawizerunekdzieckaitrzymałago

naswymłoniewierząc,ŜedziękitemuspełnisięjejŜyczenie.Na

archipelagu Babar, gdy kobieta pragnie mieć dziecko, prosi

męŜczyznę,któryjestojcemlicznejrodziny,bywstawiłsięzanią

doUpulero,bogasłońca.Sporządzasięlalkęzczerwonejbawełny,

którąkobietatrzymawramionachtak,jakbyjąkarmiłapiersią.

Następnieojcieclicznegopotomstwabierzekurę,trzymająza

noginadgłowąkobietyimówi:„OUpulero,zróbuŜytekzkury;

niechspadnie,mechzstąpidziecko,proszęcię,błagamcię,niech

dzieckospadnieizstąpiwmojeręce,namekolana."Potempyta

kobietę:„ZjawiłosięjuŜdziecko?",aonaodpowiada:„Tak,juŜ

ssiepierś."NastępniemęŜczyznaówtrzymakuręnadgłowąmęŜa

imruczyjakieśsłowa.WreszciekurazostajezarŜniętaizłoŜonaz

liśćmibetelunadomowymołtarzyku.Gdypozakończeniucere

monii po wsi rozchodzi się pogłoska, Ŝe kobieta urodziła,

przyjaciele przychodzą złoŜyć jej Ŝyczenia. Mamy tu więc

przypadek,kiedyudawanie,Ŝedzieckosięurodziło,manacelu

zapewnienie drogą mimikry względnie naśladownictwa

prawdziwychnarodzindziecka,próbującjednakuczynićrytuał

bardziejskutecznymdodanoelementmodlitwyiofiary.Inaczej

mówiąc,mamytuwypadekpołączeniamagiizreligiądlaspo

tęgowaniajejskuteczności.UniektórychDajakównaBorneo

wzywa się w wypadku cięŜkiego porodu czarownika, który

próbuje ułatwić poród w sposób racjonalny, manipulując

odpowiedniociałemcierpiącej.Równocześnieinnyczarownik,

znajdujący się na zewnątrz pomieszczenia, wysila się, by

osiągnąć ten sam cel środkami, które my uwaŜalibyśmy za

zupełnieirracjonalne.Udajemianowicie,ŜesamjestcięŜarną

kobietą.DuŜykamień,przytroczonydojegobrzuchachustką

owiniętąwokółciała,przedstawiadzieckowłoniematki,po

czymzgodniezwskazówkami,którewykrzykujejegokolega

asystujący prawdziwemu zabiegowi, przesuwa pozorne

dziecko,naśladującdokładnieruchydzieckaprawdziwegoaŜ

dochwilipojawieniasiędzieckanaświecie.

Tasamazasadaudawania,takulubionaprzezdzieci,skłoniła

inneludydozastosowaniazabiegusymulowanegoporodujako

formyadoptacji,anawetjakosposobuprzywróceniadoŜycia

osoby pozornie zmarłej. Jeśli jakaś osoba udaje, Ŝe rodzi

chłopca czy nawet dorosłego brodatego męŜczyznę, nie

posiadającegokroplijejkrwiwswoichŜyłach,wówczasw

oczachprymitywnegoprawaiprymitywnejfilozofiichłopak

ówczymęŜczyznastajesiępodkaŜdymwzględemsynemtej

osoby. Opowiada Diodorus, Ŝe gdy Zeus namówił swą

zazdrosnąŜonę,byadoptowałaHeraklesa,boginipołoŜyłasię

do łóŜka i przyciskając krzepkiego herosa do swego łona

przesunęła go pod swoimi szatami i zrzuciła na ziemie

naśladującprawdziwyporód;jeszczewjegoczasach,dodaje

historyk, ten sposób adoptowania dzieci praktykowany był

przez barbarzyńców. Podobno jest on nadal stosowany w

Bułgarii i u Turków bośniackich. Kobieta bierze chłopca,

którego zamierza adoptować, i przepycha go względnie

przeciągaprzezswąsuknię;odtejchwiliuwaŜanyonjestza

jej syna i dziedziczy cały majątek swych przybranych

rodziców.UBerawanówzSarawaku,gdykobietazamierza

adoptowaćdorosłegomęŜczyznęlubdorosłąkobietę,sprasza

znacznąilośćgościnaucztę.Adoptującamatkasiedzącana

nakrytym materią podwyŜszeniu, by ją wszyscy widzieli,

pozwalaadoptowanejosobieprzeczołgaćsięodtyłupomiędzy

jejnogami.Gdytylkoosobatazjawiasięzprzodu,uderzasię

ją pachnącym kwiatem palmowym i przywiązuje do kobiety.

Związaniwtensposóbadoptowanamatkaidzieckoztrudem

przechodządokońcadomuizpowrotemnaoczachwszystkich

widzów.Związekpowstającywtensposóbmiędzytymiosobami

w wyniku plastycznego naśladowania narodzin dziecka jest

bardzo silny. Wszelkie wykroczenie przeciwko dziecku

adoptowanemu jest uwaŜane za bardziej karygodne aniŜeli

przeciwkodzieckuprawdziwemu.WGrecjistaroŜytnejczłowiek,

którego przez pomyłkę uwaŜano za zmarłego i po którym

odprawionojuŜpośmiertneobrządki,takdługouchodziłwoczach

społeczeństwa za zmarłego, dopóki nie przeszedł przez

formalności ponownych narodzin. Przesuwano go po łonie

kobiety,myto,zawijanowpieluszkiioddawanoniańce.Jedynie

podokładnymdokonaniuobrządkumógłswobodnieporuszaćsię

miedzy Ŝywymi. W staroŜytnych Indiach w podobnych

okolicznościach człowiek, który uchodził za umarłego, musiał

pierwsząnocposwympowrociespędzićwwanniewypełnionej

mieszaniną tłuszczu i wody. Siedział w niej z zaciśniętymi

pięściaminiewydajączsiebiedźwięku,jakpłódwłoniematki,a

wtymczasieodprawianonadnimtewszystkieobrządki,jakie

zazwyczaj przysługują cięŜarnej kobiecie. Następnego ranka

wychodziłzwannyirazjeszczepowtarzałwszystkierytualne

ceremonie, w których juŜ raz brał udział od najwcześniejszej

młodości,waŜnezwłaszczabyłopojąćŜonęlubzawrzećponowny

ślubzdawnąŜoną,zzachowaniempełnegorytuału.

Innym przykładem dobroczynnego zastosowania magii

homeopatycznejjestleczeniewzględniezapobieganiechorobom.

StaroŜytniHindusileczyliŜółtaczkęzapomocąskomplikowanej

ceremonii opartej na magii homeopatycznej. Jej głównym

załoŜeniembyłoprzepędzenieŜółtegokolorunaŜółtezwierzęta

względnieŜółteprzedmioty,naprzykładnasłońce,doktórego

kolor ten właściwie naleŜy, i zdobycie dla pacjenta zdrowego,

czerwonego koloru z Ŝywego, pełnego energii źródła, a

mianowicie z czerwonego byka. W tym celu kapłan recytował

następującezaklęcie:„Dosłońcaniechpójdzietwezmartwieniei

twoja Ŝółtaczka, w kolor czerwonego byka spowijamy ciebie!

Spowijamy ciebie w czerwone barwy na długie Ŝycie. Niech

człowiek ten pójdzie stąd nietknięty i niech wolny będzie od

Ŝółtegokoloru!Krowy,którychpatronkąjestRoniniiktóre

samesączerwone wichkształtiichsiłęspowijamy

ciebie.Wpapugi,wdrozdywkładamytwojąŜółtaczkę,aco

więcej,wŜółtąpliszkęŜółtaczkętwąwkładamy."Wymawiając

tesłowakapłanpodajepoŜółkłemupacjentowidopiciawodę

zmieszanązsierściączerwonegobyka,bywlaćwniegoróŜowy

kolorzdrowia,polewawodągrzbietzwierzęciaikaŜechoremu

potem ją wypić, sadza go na skórze czerwonego byka i

przywiązujedoniegokawałektejskóry.Apotem,bypoprawić

jego kolory przez zupełne usunięcie Ŝółtości, postępuje w

następujący sposób: najpierw zanurza go w Ŝółtej kaszce

zrobionejzturmerykulubkurkumy(Ŝółtaroślina),sadzagona

łóŜkuiŜółtymsznurkiemprzywiązujedonogiłóŜkatrzyŜółte

ptaki, na przykład: papugę, drozda i Ŝółtą pliszkę. Oblewa

potem wodą pacjenta zmywając Ŝółty kolor i niewątpliwie

równocześnieŜółtaczkę,awodataspływazchoregonaptaki.

Po czym, by nadać ostateczne kolory cerze chorego, bierze

trochę sierści czerwonego byka zawiniętej w złoty listek i

przylepiająchoremunatwarzy.StaroŜytniuwaŜali,Ŝejeśli

osoba cierpiąca na Ŝółtaczkę będzie uwaŜnie patrzyła na

bulona,aptaszeknanią,wówczaschoryzostanieuleczony.

„Takajestnatura—mówiPlutarch—itakijesttemperament

ptaka,Ŝewyciągaiprzyjmujenasiebiechorobę,wychodzącą

poprzezoczy,jakstrumień."Takrozpowszechnionabyławśród

miłośnikówptakówwiaraw cennąwłaściwośćkulona,Ŝe

gdymielitakiegoptakanasprzedaŜ,ukrywaligostarannie,by

przypadkowo chora osoba nie spojrzała na niego i nie

wyleczyłasięzadarmo.Zaletąptakaniebyłkolorupierzenia,

aleoczywiściewielkiezłoteoko,któreprzyciągałoŜółtaczkę.

Pliniuszopowiadaoinnym,abyćmoŜeotymsamymptaku,Ŝe

gdy spojrzał nań człowiek chory, choroba opuszczała go i

zabijała ptaka. Wspomina równieŜ o kamieniu, który miał

leczyć Ŝółtaczkę, poniewaŜ kolorem przypominał skórę

chorego.

Jedną z wielkich zalet magii homeopatycznej jest to, Ŝe

pozwalaonanaprzeprowadzenieleczenianaosobielekarza

miastnaosobiejegoofiary,któradziękitemuwolnajestod

wszelkich kłopotów i niewygód, ma natomiast okazję

oglądaniaswegoznachorawijącegosięprzedniąwbólu.Takna

przykładchłopizPercheweFrancjisąprzekonani,Ŝedługiatak

wymiotówpowstajenaskutektego,ŜeŜołądekpacjentazostaje,

jaktomówią,odczepionyiwobectegoopuszczasię.Wtakiej

sytuacjiwzywasięlekarza,byprzywróciłorganciałanawłaściwe

miejsce.Pozapoznaniusięzsymptomamichorobyznachorpada

natychmiastnaziemięwijącsięwnajstraszliwszychboleściach,

potobyodczepićwłasnyŜołądek.Gdymusiętowreszcieudaje,

przyczepiaŜołądeknamiejsce,czemutowarzyszykolejnaseria

straszliwych grymasów i wykrzywień, a w tym samym czasie

pacjent zaczyna odczuwać ulgę. Honorarium wynosi pięć

franków.ZupełniepodobnieuDajakówznachorwezwanyw

przypadku choroby zaczyna od tego, Ŝe kładzie się i udaje

nieboszczyka. Tak teŜ jest potraktowany. Rzekome zwłoki

obwiązuje się matami, wynosi z domu i kładzie na ziemi. Po

jakiejś godzinie inni znachorzy wyzwalają rzekomego

nieboszczyka z mat i wskrzeszają go. UwaŜa się, Ŝe

równocześnieztympowrotemdoŜyciaczłowiekchorypowraca

dozdrowia.MarcelluszBordeaux,medyknadwornyTeodozjusza

I,wswymciekawymtraktaciemedycznympodajenastępujący

sposób leczenia tumoru, oparty na zasadzie magii

homeopatycznej.„NaleŜywziąćkorzeń(werbeny,przeciąćgow

poprzek, jeden koniec zawiesić na szyi pacjenta, drugi zaś w

dymienadogniem.Takjakwerbenabędziewysychaławdymie,

tak samo tumor przyschnie i zniknie Jeśli pacjent nie okaŜe

późniejwdzięcznościdobremulekarzowi,człowiekwprawny

łatwo moŜe się zemścić rzucając werbenę do wody, w miarę

bowiemtego,jakkorzeńbędziewchłaniałciecznanowo,powróci

takŜetumor."TenŜesamprzemądryautorzalecawprzypadku

pryszczywypatrywaniespadającejgwiazdy.Wtejsamejchwili,

gdy gwiazda zlatuje z firmamentu, naleŜy szybko przetrzeć

pryszczeszmatkąlubczymkolwiek,cojestpodręką.Podobniejak

gwiazdaspadnieznieba,takzciałaczłowiekaspadnąpryszcze,

naleŜyjedyniewystrzegaćsiępocieraniapryszczygołąręką,bo

wtedyprzejdąonenanią.

Homeopatycznaiwogólesympatycznamagiaodgrywająwielką

rolęwzabiegachpierwotnychmyśliwychirybaków,któremająna

celuzapewnienieobfitegozasobuŜywnościWychodzączzasady,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: