5

Maria Halina Michnicka

Model żywienia dzieci i młodzieży

na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w wybranych szkołach powiatu konińskiego

Konin,  maj 2001

P l a n   p r a c y

       Wprowadzenie

       1.Główne wytyczne do realizacji żywienia dzieci i młodzieży.

         1.1. Zalecania w zakresie pokrycia potrzeb energetycznych.

         1.2. Zalecenia dotyczące spożycia białka.

         1.3. Zalecenia dotyczące podaży składników mineralnych i witamin.

         1.4. Racje pokarmowe.

         1.5. Planowanie posiłków dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

               1.5.1.Rozkład posiłków w ciągu dnia.

               1.5.2.Zalecenia dotyczące planowania poszczególnych posiłków.

       2.Analiza badań ankietowych modelu żywienia dzieci i młodzieży w       

         wybranych szkołach w powiecie konińskim.

         2.1. Charakterystyka badanej grupy.

         2.2. Wyniki badań.

         2.3. Analiza wyników.

       3.Wnioski.

       4.Wykaz literatury.

Wprowadzenie

     Prawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych warunkujących dobry stan zdrowia dziecka, jego zdolność uczenia się aktywność ruchową

psychiczną oraz zachowania emocjonalne

Przez prawidłowe żywienie należy rozumieć dostarczenie dziecku w codziennych posiłkach odpowiedniej ilości energii, składników pokarmowych i regulujących oraz prawidłowe rozłożenie posiłków w ciągu dnia.

Populacja dzieci i młodzieży stanowi blisko 20% społeczeństwa w Polsce. Jest to grupa   ludności  najbardziej narażona na skutki nieprawidłowego żywienia. Szczególnie silnie ujawniają się niekorzystne zmiany w rozwoju somatycznym, spowodowane niedoborem lub wadliwie zbilansowanym żywieniem. Najnowsze badania wykazują niezbicie ścisły związek między stanem odżywiania dziecka a jego kondycją fizyczną i psychiczną w szkole. Zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami powodują uczucie głodu, które:

·        obniża zdolność do koncentracji uwagi,

·        ogranicza aktywność,

·        pogarsza nastrój i samopoczucie.

Głód i niedobór płynów zwiększają drażliwość uczniów, sprzyjając często powstawaniu konfliktów z rówieśnikami i nauczycielami. Uczniowie nie spożywający regularnie posiłków, częściej niż inni odczuwają osłabienie skarżą się na bóle głowy i inne niedyspozycje, zwykle wykazują gorsze wyniki w nauce i w sprawdzianach sprawności fizycznej.

Badania nad samooceną stanu zdrowia dzieci w wieku szkolnym do 14 r. życia, wykazały, że około 3% badanych ocenia swoje zdrowie jako złe lub bardzo złe, około 13% jako słabe; około 66% jako dobre i tylko 23% jako bardzo dobre.

Wynika z nich, że ponad 600 tysięcy dziewcząt i chłopców w wieku od 7 do14 lat ocenia swój stan zdrowia jako słaby lub zły.

Pobyt większości uczniów poza domem, w szkole lub w drodze do szkoły wynosi ok.5-6 godzin, a u uczniów dojeżdżających nawet 8-10 godzin. Bardzo ważne jest zapewnienie w tym czasie przynajmniej jednego racjonalnego posiłku.

Problematyka żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym była przedmiotem badań przeprowadzonych przez p. dr Annę Kołłajtis –Dołowy z Zakładu Podstaw Żywienia Szkoły  Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe polskiego społeczeństwa,  w tym również te dotyczące żywienia dzieci i młodzieży wyszczególnione są w Narodowym Programie Zdrowia na lata 1996-2005 opracowanym pod kierunkiem Ministerstwa Zdrowia i Opieki i Społecznej.

Z powyższego programu oraz w/w badań wynika, że najczęściej popełniane błędy żywieniowe to:

1.      nadmierne spożywanie tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych,

2.      zbyt małe spożycie ryb

3.      nadmiar soli kuchennej w pożywieniu ( 15g. zamiast 5-6g. dziennie),

4.      zbyt niskie spożycie mleka i jego przetworów,

5.      --          | |        --     warzyw i owoców,

6.      --          | |        --     ciemnego pieczywa,

7.      za mała liczba posiłków spożywanych w ciągu dnia, w tym nie spożywanie I śniadania – szczególnie groźne dla zdrowia dzieci i młodzieży,

8.      częste nie karmienie niemowląt piersią zwłaszcza w pierwszych 6 miesiącach życia.

Większość badanych dzieci w wieku szkolnym spożywa 3 lub 4 posiłki dziennie. Najczęściej  jedzą I śniadania, obiady i kolacje. Opuszczają zwykle II śniadania i podwieczorki, piją za mało mleka lub spożywają je zbyt rzadko. Mały jest udział w pożywieniu ziemniaków i roślin strączkowych oraz produktów zbożowych pochodzących z grubego przemiału. U dzieci mieszkających w miastach notuje się nadmierne spożywanie tłuszczów, mięsa i przetworów  mięsnych oraz cukru i słodyczy; chłopcy starsi spożywają za dużo jaj i masła ( prawdopodobnie wynika to z naśladownictwa mężczyzn dorosłych, którzy preferują te produkty).

Konsekwencją tego jest spożywanie nadmiernej ilości energii a także żelaza i fosforu (mięso, wędliny, jaja. Jednocześnie notowano  niedobory witamin A, C, E, kwasu foliowego, wapnia i magnezu, a u niektórych dzieci również białka.

Spory odsetek dzieci  na wsi miał wzrost i masę ciała poniżej przyjętych norm dla wieku natomiast, aż u 25% dzieci ( zwłaszcza miejskich) stwierdzono tendencje do otyłości. Niepokojącym doniesieniem jest stwierdzenie u około 25% badanych dzieci znacznie podwyższonego poziomu cholesterolu.

Często popełnianym błędem było nieregularne spożywanie  lub nie spożywanie  w ogóle kolacji. Notowano również kolacje zbyt obfite lub spożywane tuż przed snem.

Rozpowszechnionym zjawiskiem jest dojadanie – o tyle niebezpieczne, że przekąskami są przeważnie  mało wartościowe i jednocześnie wysoko kaloryczne produkty  takie, jak: chipsy, chrupki, frytki, pizza, zapiekanki, ciastka i słodycze. Większość badanej młodzieży (90%)  potwierdziła „dojadanie”, aż 85% z nich stwierdziła u siebie wzrost masy ciała.

Młodzież ta preferuje również najmniej pożądaną (ze względu na promiażdżycowe działanie) technikę kulinarną, jaką jest smażenie.

30% badanej młodzieży przyznało, że stosowało diety specjalne, w tym aż 2/3 diety odchudzające. Problem ten dotyczy w większości dziewcząt 14-15letnich i starszych, które pokrywały 75% lub mniej dziennego zapotrzebowania  na energię i pozostałe składniki pokarmowe. Jest to wynik przesadnej i nierozsądnej dbałości o „linię” i szczupłą sylwetkę.

Stanowi to problem o tyle poważny, że stosowanym dietom na ogół nie towarzyszy wiedza na temat zasad racjonalnego żywienia.

Zjawiskiem bardzo niekorzystnym jest malejąca liczba szkół organizujących dożywianie. Jest to szczególnie niepokojące, że nie maleje, lecz wzrasta  liczba dzieci i młodzieży przychodzącej do szkoły na czczo i nie spożywających potem żadnego posiłku.

Pełny obiad w szkole jadło tylko 15% uczniów miejskich i zaledwie nieco ponad  5% dzieci wiejskich. Badane posiłki szkolne były na ogół znacznie niższe od norm, zarówno w odniesieniu do energii jak i białka, witamin A,C,B2 oraz składników mineralnych—żelaza i wapnia.

1.Główne wytyczne do realizacji żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

              Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, posiłki dla dzieci i młodzieży powinny być urozmaicone, niezbyt obfite, o wysokiej wartości odżywczej, podawane regularnie i atrakcyjne pod względem organoleptycznym. Ważna jest również estetyka podawania posiłków oraz komfort psychiczny przy ich spożywaniu.

              Potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym nie są jednoznacznie określone. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe zależą od rozwoju osobniczego i tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała  są w dużej mierze odbiciem pokrycia tego zapotrzebowania.

Przy planowaniu żywienia dla tej grupy wiekowej należy brać pod uwagę tzw. „młodzieńczy skok wzrostowy”.

U dziewcząt „skok wzrostowy” obserwuje się między 10 – 12 rokiem życia, u chłopców około 12- 14 roku życia. U dziewcząt największy przyrost wysokości i wagi ciała obserwuje się około 1 roku przed pierwszą miesiączką. Przyrost wagi ciała trwa u nich do około 20 roku życia. Przyrost wysokości między 7, a 10 rokiem życia wynosi około 5cm/rok, gwałtownie wzrasta na początku okresu młodzieńczego tj. między 10 –12 roku życia.

Stopniowy wzrost wysokości ciała obserwuje się u dziewcząt jeszcze do około 17 roku życia.

              U chłopców przyrost wysokości ciała w okresie 7 – 12 lat, wynosi podobnie jak u dziewcząt około 5cm/rok, gwałtowny skok wysokości obserwuje się zwykle dwa lata później, tj. między 12 – 14 rokiem życia, dalsze, stopniowe przyrosty wysokości notuje się u nich do 18 – 19 roku życia.

              Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców,  w omawianym okresie życia najbardziej wzrasta waga ciała i może ona ulec podwojeniu. Daje to wyobrażenie o zapotrzebowaniu na energię i składniki pokarmowe, oraz o negatywnych skutkach niedoboru lub niewłaściwych proporcji, czyli głodu ilościowego lub jakościowego.

              Minimalne zapotrzebowanie w okresie rozwoju nie jest znane. Nie prowadzono takich badań ze względów humanitarnych. Zalecenia żywieniowe wynikają z obserwacji codziennego spożycia przez dzieci i młodzież zdrową i prawidłowo rozwijającą się.

              Maksymalne zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe odpowiada maksymalnym przyrostom wzrostu i wagi ciała. Należy pamiętać, że zwiększone zapotrzebowanie na pożywienie jest związanie przede wszystkim  z wiekiem b i o l o g i c z n y m, i koniecznie uwzględniać je w planowaniu żywienia dzieci i młodzieży.

              Tak więc kilkoro dziewcząt lub chłopców – równolatków, może mieć zupełnie różne   potrzeby pokarmowe, ponieważ każde z nich może, - mimo równego wieku kalendarzowego,- mieć zupełnie inny wiek biologiczny.

              Prawidłowe żywienie dzieci i młodzieży w wieku szkolnym sprowadza się do dwóch podstawowych zagadnień:

           1) pokrycia zapotrzebowania rosnącego organizmu na energię i

              składniki pokarmowe z  uwzględnieniem nasilonego tempa wzrostu na początku                  

             okresu szkolnego (7 –12 lat)  oraz indywidualnego tempa rozwoju w okresie pokwi-   

             tania.

           2) właściwego rozłożenia poszczególnych  posiłków w ciągu dnia, w tym

              uwzględnienia problemu dożywiania w szkołach.

1.1 Zalecenia w zakresie pokrycia potrzeb energetycznych

         1) Zalecana ilość energii dla dzieci w wieku 7 – 9 lat wynosi 74 kcal/kg m.c., co przy

                masie od 23 do 50 kg stanowi ogółem 1900 – 2100 kcal.

              Dziewczęta w wieku 10 – 12 lat powinny otrzymywać 51 – 60 kcal/kg m.c., starsze w    

              wieku 13 – 15 lat 42 – 47 kcal/kg m.c. (ogółem 2100 – 2300 kcal).

              Chłopcy w wieku 10 – 12 lat, przy podobnej masie ciała jak dziewczęta – 35 – 42 kg wymagają wyższej podaży energii i wynosi ona  62 – 71 kcal/kg m.c., co stanowi razem około 2500 – 2600 kcal.

Chłopcy starsi w wieku 13 – 15 lat wymagają podaży energii około 51 – 57 kcal/kg m.c., co przy masie ciała w granicach 47 – 59 kg stanowi od 2700 do 3000 kcal na dobę.

Dziewczęta dorastające w wieku 16 – 20 lat potrzebują około 2700 kcal/dobę, chłopcy w tym samym wieku 3700 kcal.

              Istnieją duże różnice osobnicze dotyczące zapotrzebowania energetycznego, nie zawsze dające wytłumaczyć się różną aktywnością fizyczną. Trzeba o tych różnicach pamiętać przy planowaniu posiłków i dopasowywać podaż energii do potrzeb ujawnianych przez dziecko, przy równoczesnej kontroli masy ciała.

    / Tabela nr.1 /