Choroba Alzheimera - postępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się występowaniem otępienia. Nazwa choroby pochodzi od nazwiska niemieckiego psychiatry i neuropatologa Aloisa Alzheimera, który opisał tę chorobę w 1906 roku.
Epidemiologia
Jest to najczęstsza przyczyna występowania otępienia u osób powyżej 65 roku życia. Ocenia się, że na świecie choruje na chorobę Alzheimera ok. 30 mln osób, w Polsce ok. 200 tys. Ze względu na starzenie się społeczeństw w krajach uprzemysłowionych zakłada się, że ilość chorych do roku 2050 potroi się.
Początek choroby występuje zwykle po 65 roku życia, jednak może występować też wcześniej. Badania epidemiologiczne stwierdzają, że zapadalność na chorobę Alzheimera wzrasta z wiekiem - u osób po 65 roku życia, stwierdza się ją u ok. 14%, a po 80 roku życia w ok. 40%.
Etiopatogeneza
Przyczyna choroby nie jest znana i obecnie (2007) nie istnieją metody pozwalające na jej wyleczenie.
Istnieje postać choroby Alzheimera (ok. 10% przypadków), która występuje rodzinnie (z początkiem choroby przed 60 rokiem życia) i jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. W toku badań wykryto przynajmniej 4 geny implikowane w etiopatogenezie tej choroby (βAPP, PS1, PS2, APOE), zlokalizowane na chromosomach 21 (βAPP), 14 (PS1), 1 (PS2) i 19 (APOE).
Choroba Alzheimera ma złożoną etiopatogenezę, gdzie rolę odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe, a penetracja czynników genetycznych jest zależna od wieku osoby obciążonej.
Na początek wystąpienia objawów i przebieg choroby mają wpływ również czynniki środowiskowe i choroby współistniejące (np. choroby układu krążenia).
Zmiany anatomopatologiczne
Porównanie w MRI mózgu osoby zdrowej (po prawej) i chorej na chorobę Alzheimera (po lewej)
Dochodzi do zaniku kory mózgowej. Na poziomie mikroskopowym stwierdza się występowanie blaszek amyloidowych zbudowanych z beta-amyloidu (zwanych też blaszkami starczymi lub płytkami starczymi), które odkładają się w ścianach naczyń krwionośnych.
Obserwuje się także nadmierną agregację białka tau wewnątrz komórek nerwowych mózgu, w postaci splątków neurofibrylarnych (NFT).
Zapobieganie
Procesowi starzenia nie można zapobiec, ale można go spowolnić. Dowody dotyczące prawdopodobieństwa rozwoju choroby Alzheimera w związku z pewnymi zachowaniami, zwyczajami żywieniowymi, ekspozycją środowiskową oraz chorobami mają różną akceptację w środowisku naukowym
Czynniki obniżające ryzyko choroby
Ø Podejmowanie czynności intelektualnych (np. gra w szachy lub rozwiązywanie krzyżówek)
Ø Regularne ćwiczenia fizyczne
Ø Utrzymywanie regularnych relacji społecznych . Osoby samotne mają dwu-krotnie zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju demencji związanej z chorobą Alzheimera w późniejszym wieku niż osoby, które nie były samotne.
Ø Dieta śródziemnomorska bogata w warzywa, owoce i z niską zawartością nasyconych tłuszczów uzupełniona w szczególności o:
o Witaminy z grupy B, a zwłaszcza w kwas foliowy
o Curry
o Kwasy tłuszczowe omega-3, a w szczególności kwasy dokozaheksaenowe
o Warzywne i owocowe soki
o Wysokie dawki witaminy E działającej antyoksydacyjnie (w połączeniu z witaminą C). W przeprowadzonych badaniach przekrojowych wydają się zmniejszać ryzyko choroby Alzheimera, ale nie zmniejszają go w badaniach randomizowanych i obecnie nie są zalecane jako leki zapobiegające, gdyż zaobserwowano, że zwiększają ogólną śmiertelność
Ø Umiarkowane spożycie alkoholu (piwo, wino, wódki)
Ø Leki obniżające poziom cholesterolu (statyny) zmniejszają ryzyko choroby Alzheimera w badaniach opisowych, ale jak do tej pory nie w badaniach kontrolowanych z randomizacją
Ø Według danych Women’s Health Initiative hormonalna terapia zastępcza nie jest już uważana za czynnik zapobiegający demencji.
Ø Długie stosowanie niesterydowych leków przeciw zapalnych (NLPZ) w zmniejszeniu objawów zapalenia stawów i bólu jest związane z obniżeniem prawdopodobieństwa wystąpienia choroby Alzheimera, jak wskazują przeprowadzone badania opisowe. Ryzyko związane ze stosowaniem leków zdaje się przeważać korzyści związane ze stosowaniem ich jako pierwotnego środka prewencyjnego
Czynniki ryzyka
- zaawansowany wiek
- genotyp ApoEε4 (w niektórych populacjach)
- genotyp Relina
- urazy głowy
- problemy zdrowotne ze strony układu sercowo-naczyniowego (z powodu cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, wysokiego poziomu cholesterolu oraz udarów)
- palenie tytoniu
Objawy i przebieg choroby
W przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia następujących objawów:
§ zaburzenia pamięci
§ zmiany nastroju
§ zaburzenia funkcji poznawczych
§ zaburzenia osobowości i zachowania
Charakterystyczne dla demencji (i w tym choroby Alzheimera) objawy to:
ü agnozja - nieumiejętność rozpoznawania przedmiotów, szczególnie jeżeli pytamy o to chorego "na gorąco" np. co to jest? albo podaj mi...
ü afazja - zaburzenia mowy, jej spowolnienie
ü apraksja - zaburzenia czynności ruchowych, od prostych do złożonych, np. ubieranie, kąpanie
W zaawansowanym stadium choroba uniemożliwia samodzielne wykonywanie nawet codziennych prostych czynności i osoba chorująca na chorobę Alzheimera wymaga stałej opieki.
Czas trwania choroby 6-12 lat, kończy się śmiercią.
Rozpoznanie różnicowe
W rozpoznaniu różnicowym choroby Alzheimera należy wziąć pod uwagę szereg chorób, zespołów chorobowych i stanów chorobowych w przebiegu których zasadniczym objawem jest otępienie. Szczególnie trzeba poszukiwać i wykluczyć obecność stanów potencjalnie poddających się leczeniu (i często wyleczeniu) takich jak: depresja, przewlekłe zatrucia (np. lekowe), uszkodzenia OUN w przebiegu zakażeń, choroby tarczycy (niedoczynność), niedobory witaminowe (głównie witaminy B12 i tiaminy), stany zapalne naczyń OUN i normotensyjne wodogłowie.
Chorobę Alzheimera można też łatwo błędnie rozpoznać u chorujących na inne choroby neurodegeneracyjne z demencją: choroba Picka, choroba Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe, otępienie z ciałami Lewy'ego, choroba Creutzfeldta-Jakoba i CADASIL.
Leczenie
Dotychczas nie znaleziono leku, cofającego, lub chociaż zatrzymującego postęp choroby. Leczenie farmakologiczne koncentruje się na objawowym leczeniu zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych.
Leki podnoszące poziom acetylocholiny
ü Trójwymiarowy model donepezilu
ü Inhibitory acetylocholinoesterazy (AchE) - zwiększają poziom ACh poprzez hamowanie jej metabolizmu. Nie wpływają na receptory cholinergiczne.
ü Odwracalne: donepezil (preparaty zarejestrowane w Polsce: Aricept, Donepex); galantamina (preparaty zarejestrowane w Polsce: Reminyl). Leki te blokują centrum aktywne enzymu - cholinoesterazy- odpowiedzialnego za rozkład acetylocholiny.
ü Pseudonieodwracalne: riwastigmina (preparaty zarejestrowane w Polsce: Exelon) - blokuje cholinoesterazę niekompetetywnie.
Leki zmniejszające pobudzenie układu glutaminergicznego
Struktura memantyny
Antagoniści receptora NMDA.
W chorobach przebiegających z degeneracją neuronów (do których należy choroba Alzheimera) obserwuje się nadmierne pobudzenie neuronów glutaminergicznych. Prowadzi to do przeładowania neuronów jonami Ca2+ i ich uszkodzenia. Z tego względu stosuje się leki blokujące receptory NMDA np. memantynę (preparaty zarejestrowane w Polsce: Ebixa i Axura)
Leki poprawiające myślenie i wpływające na psychikę
W leczeniu zaburzeń funkcji poznawczych stosuje się leki nootropowe i poprawiające ukrwienie mózgu, np. piracetam.
W celu leczenia objawów psychopatologicznych takich jak depresja, omamy i urojenia stosuje się leki psychotropowe.
Ostatnio pojawiła się nowa substancja wyodrębniona z mleka owcy, w tej chwili dostępna w Australii i Nowej Zelandii jako suplement diety pod nazwą COLOSTRIN.
Leki opóźniające postęp choroby
ü Antyoksydanty. Ich działanie polega na ochronie błon neuronów przed oksydacją powodowaną wolnymi rodnikami W tym celu stosuje się systemy przeciwutleniaczy.
ü Propentofilina - stymuluje syntezę i uwalnianie czynnika wzrostu neuronów, wspomagając odnowę utraconych komórek nerwowych.
ü karnityna - działa dwukierunkowo. Z jednej strony jest przeciwutleniaczem chroniącym neurony przed szkodliwymi wolnymi rodnikami, a z drugiej strony zwiększa produkcję i uwalnianie acetylocholiny.
Duże znaczenie ma też leczenie niefarmakologiczne i właściwa pielęgnacja chorych.
fizjo.awf