Złudzenia optyczne w ogrodzie

Aranżacja każdej przestrzeni wymaga umiejętnego stosowania zasad kompozycji, wykorzystywania optycznych sztuczek, manipulowania wzrokiem obserwatora i postrzeganiem przez niego walorów otoczenia.

·                     

Posiadanie do dyspozycji pustej dużej przestrzeni, o regularnym kształcie, położonej w pięknej okolicy, ograniczonej jedynie linią horyzontu, gdy liczba rozwiązań zależy wyłącznie od naszej wyobraźni, jest sytuacją idealną, ale spotykaną niezwykle rzadko. Dużym sukcesem jest posiadanie terenu o kształcie, który nie przypomina pasa startowego i jest okolony ładnymi widokami. Jeśli dodatkowo działka jest dość duża, można rozwinąć skrzydła, nie przejmując się maskowaniem mankamentów lub wydobywaniem pozytywnych walorów. Częsty problem dla architekta krajobrazu stanowi zbyt mała i wąska działka i jej niesymetryczny kształt, a także budynki i obiekty zaburzające proporcje działki. Na szczęście te mankamenty można wyeliminować dzięki zastosowaniu kilku zabiegów. Nie przyczynią się one do fizycznego powiększenia działki i zmiany jej kształtu bądź usunięcia niekorzystnych obiektów, ale spowodują, że coś powiększymy nie powiększając, oddalimy nie oddalając, poszerzymy nie poszerzając.

Każdy element w przestrzeni zmienia w szczególny sposób to, jak ją odbieramy. Często to, czy określamy coś jako długie lub krótkie nie zależy od faktycznego wymiaru, tylko od jego kształtu, barwy, otoczenia i oświetlenia. Projektując ogród organizujemy go tworząc podziały za pomocą linii. To, czy wnętrze ogrodu będzie wydawało się rozległe i przestronne, czy wąskie i ciasne, zależy w dużej mierze od tego, jak podzieliliśmy przestrzeń, a więc jakich użyliśmy linii. Przewaga pionowych sprawi, że teren wyda się mniejszy niż obszar o tej samej powierzchni, w którym przeważają układy poziome. Pojęcie „linii” określa zarysy elementów wnętrza, czyli linie tworzące krawędzie (te najbardziej widoczne dla obserwatora). W ogrodach będą to różne konstrukcje budowlane oraz roślinność.

Specjalnym cięciem żywopłotu możemy spowodować

wizualne wydłużenie się działki. Umiejscowiony wzdłuż krótszego jej boku i uformowany tak, aby stopniowo zniżał się wraz z odległością od punktu, w którym patrzymy na ogród, spowoduje, że będzie się wydawał dłuższy niż w rzeczywistości (rys.1). W ten sam sposób możemy zbudować ogrodzenie.

Wysoki żywopłot, szpaler lub ogrodzenie usytuowane przy dłuższych brzegach prostokątnej działki spowodują, że będzie się wydawać jeszcze dłuższa i straci ładne proporcje (rys.2). Jeśli ogród jest długi i wąski, należy wprowadzić elementy poprzeczne, kręta ścieżka powiększy przestrzeń i doda dynamiki. Najlepiej nie ogradzać takiego terenu, ale jeśli jest to konieczne, ogrodzenie powinno być jak najniższe i ażurowe. Możliwe jest (w zależności od stylu ogrodu i otoczenia) użycie elementów przezroczystych (np. plexiglas), które zabezpieczą teren, ale nie będą „zamykać” widoku, dzięki czemu ogród zintegruje się z okolicą i poszerzy.

Wszelkie przegrody, mury, parkany, żywopłoty wpływają na odbieranie przez nas wymiarów przestrzeni. Teren otoczony wysokim murem zawsze będzie wydawał się mniejszy (rys.3) niż obszar z niskim, transparentnym ogrodzeniem (rys.4). Kształtem często spotykanym w obrysie działek są kąty ostre, które mocno przyciągają uwagę i „drażnią” oko (rys. 5). Aby kompozycja była przyjemna, trzeba je łagodzić lub maskować. Może temu służyć zieleń lub elementy konstrukcyjne.

Wszechobecną zasadą, zarówno w niewielkich, jak i dużych przestrzeniach, jest stopniowanie wielkości: mniejsze elementy bliżej, większe dalej. Posadzenie dużej i wysokiej roślinności w centralnej części działki spowoduje, że będzie wydawać się dużo mniejsza. Wysokie rośliny należy sadzić na obrzeżach. Często buduje się na obwodzie ogrodu stopnie i podwyższenia dla bylin i niewielkich krzewów, co optycznie powiększa teren.

Dobrym sposobem może też być zagłębienie trawnika (by był lekko wklęsły); dodatkowo poprawi to warunki wodne. Umiejętnie zaplanowany i zadbany staw bądź sadzawka dodają ogrodowi głębi i ruchu. Istotne znaczenie ma także światło.
W małych założeniach czasem stosuje się lustra, które podobnie jak woda odbijają i „mnożą” przestrzeń. Bryły o oryginalnej, odmiennej od otoczenia formie są w kompozycjach zazwyczaj formami dominującymi. Duża bryła w małym ogrodzie spowoduje, że uwaga obserwatora skupia się właśnie na niej – może to być efekt pożądany, ale może też zaburzyć równowagę kompozycji.
Zdarza się, że taka bryła już istnieje i nie możemy jej usunąć, np. zbyt wysoki dom, który „psuje” ogólne proporcje założenia. Możliwe jest manipulowanie wysokością obiektów. Budynek można optycznie obniżyć stosując tą samą zasadę, co w zbyt długich ogrodach, a więc zastosowanie linii poprzecznych. Nie chodzi oczywiście o pomalowanie fasady budynku w pasy, ale o dodanie elementów, które sprawiają wrażenie takich linii (np. murków, altan, żywopłotów, drzew – te ostatnie w najbliższym otoczeniu powinny być nieco mniejsze i rozłożyste, rys.6). Elementy te działają na zasadzie kontrastu. Pamiętajmy, że umiejscowienie wokół wysokiego budynku pionowych, strzelistych form doda mu wysokości (rys.7), a tego chcemy uniknąć.

Typ nasadzeń jako elementów kontrastujących można wykorzystać również w przypadku wzniesień terenu. Sadząc niską roślinność na szczycie a wyższą u podstawy wizualnie obniżymy pagórek. Będzie się on natomiast wydawał większy, gdy na jego wierzchołku posadzimy wysokie, a u podstawy mniejsze drzewa.
W tworzeniu krajobrazu dużą rolę ogrywają połączone ze sobą nierozerwalnie światło, cień i barwa. Na pierwszy plan zawsze wysuwają się obiekty mocno oświetlone, im większe natężenia światła, tym mniejszy wydaje się dystans między obiektem a obserwatorem. Analogicznie, przedmioty znajdujące się w cieniu mniej rzucają w oczy, schodzą na dalszy plan i wydają się bardziej odległe. Należy o tym pamiętać włączając do projektu wysokie rośliny lub inne elementy oraz planując w obrębie obiektów już istniejących, zacieniających daną powierzchnię. Pod uwagę trzeba wziąć ich wysokość, usytuowanie względem słońca i ilość cienia, jaką dają. Dzięki grze światła i cieni można zamaskować nieestetyczne elementy, a wyeksponować te o walorach dekoracyjnych.
O tym czy jakiś element wydaje się nam bliski czy daleki decyduje także kolor. Barwy ciepłe, jaskrawe, wydają się być bliżej niż chłodne, stłumione. Znajduje to zastosowanie np. przy projektowaniu rabat bylinowych. Jeśli chcemy przybliżyć jakąś część ogrodu, możemy umiejscowić na niej rośliny o intensywnie czerwonej barwie lub jasnej, lecz ciepłej (np. żółtej). Gdy natomiast zależy nam na zwiększeniu dystansu, możemy użyć roślin o białych bądź niebieskich kwiatach, albo o barwach ciemnych, stłumionych (daje to efekt podobny jak przy zacienieniach).
Opisane zabiegi należą do podstawowych zasad projektowania przestrzeni ogrodowych. Z ich pomocą można stworzyć wiele ciekawych aranżacji lub naprawić te nieudane, dzięki czemu nietypowy, nieproporcjonalny kształt po odpowiedniej „manipulacji” może stać się atutem ogrodu.