W 1944 roku Armia Radziecka zacz�a wkracza� na dawne tereny Polski. Pocz�tkowo by�y to ziemie zaj�te przez Rosjan we wrze�niu 1939 roku i nast�pnie wcielone do ZSRR. Tam do obiegu przywracano ruble radzieckie. W lipcu i w sierpniu 1944 roku wyzwolone pierwsze tereny po lewej stronie Bugu, o kt�rych by�o wiadomo, �e wejd� w sk�ad powojennej Polski. W�adz� z nadania ZSRR obj�� tam Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. W sierpniu 1944 w Lublinie powo�ano do �ycia Kas� Resort�w, przekszta�con� wkr�tce w Centraln� Kas� Skarbow�, kt�ra mia�a zaj�� si� porz�dkowaniem obiegu pieni�nego. Dekretem PKWN z 27 sierpnia 1944 wprowadzono do obiegu pierwsze powojenne banknoty, wydrukowane w wytw�rni Goznak w Moskwie. Na banknotach jako emitent figurowa� Narodowy Bank Polski, kt�ry w�wczas jeszcze nie istnia�. Jako dat� emisji podano jedynie rok 1944, banknoty te nie mia�y �adnych podpis�w. Pierwsza seria banknot�w, przywieziona z ZSRR obejmowa�a nomina�y 50 groszy oraz 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 z�. Klauzula prawna g�osi�a: �Przyjmowanie we wszystkich wyp�atach jest obowi�zkowym, fa�szowanie b�dzie karane zgodnie z prawem�. Klauzula ta zawiera�a b��d gramatyczny, wynikaj�cy z niefachowego t�umaczenia tekstu rosyjskiego. Zamiast �obowi�zkowym�, w tek�cie powinno by� �obowi�zkowe�. Jedynie banknot 50-groszowy nie mia� �adnej klauzuli. Banknot�w pierwszej serii wprowadzono do obiegu ponad 408 milion�w sztuk na ��czn� kwot� 21.341.934.000 z�otych. Poniewa� w miar� post�puj�cej ofensywy i wyzwalania nowych teren�w, zapotrzebowanie na pieni�dz ros�o, wkr�tce wydrukowano now� emisj�. Do �odzi i Krakowa sprowadzono z Moskwy farby i papier banknotowy oraz poprawione klisze. Banknoty drugiej serii datowanej na 1944 rok mia�y niemal identyczne rysunki jak poprzednie, jednak b��dn� klauzul� poprawiono na �Przyjmowanie we wszystkich wyp�atach jest obowi�zkowe, fa�szowanie b�dzie karane zgodnie z prawem�. R�ni�y si� one wi�c tylko jednym s�owem, a w�a�ciwie ko�c�wk�: �-owe�. St�d w polskiej i �wiatowej literaturze numizmatycznej pierwsza seria bywa nazywana �obowi�zkowym�, za� druga �obowi�zkowe�. Druga seria obejmowa�a nomina�y 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 z�. Nie by�o w niej banknotu 1-z�otowego, natomiast 50 groszy � ze wzgl�du na brak klauzuli i numeracji � z obu emisji s� nie do odr�nienia. Poza poprawion� klauzul�, druga seria ma nieco inne oznaczenia serii i numeracji. Do pocz�tku 1945 roku nowe banknoty by�y w obiegu r�wnolegle z radzieckimi rublami oraz pieni�dzmi okupacyjnymi Banku Emisyjnego w Polsce � w obu wypadkach w stosunku warto�ciowym 1:1. Dekret PKWN z 6 stycznia nakaza� deponowanie i wymian� pieni�dzy okupacyjnych (wymieniano jedynie 500 z�otych na osob�), kt�re 10 stycznia straci�y wa�no��. Z dniem 15 stycznia kolejnym dekretem PKWN powo�ano do �ycia Narodowy Bank Polski, wyposa�aj�c go w wy��czny przywilej emisji banknot�w. Wkr�tce potem z biegu wycofano wszelkie obce monety i banknoty, w tym ruble i marki niemieckie. Pierwszym banknotem emitowanym faktycznie przez NBP by�o 1000 z�otych emisji 1945. Banknot ten wydrukowano w Polskiej Wytw�rni Papier�w Warto�ciowych w �odzi na papierze pochodz�cym z fabryki w Kluczach ko�o Olkusza. Wkr�tce potem potrzebne okaza�y si� kolejne emisje, gdy� banknoty przywiezione z ZSRR oraz wykonane z radzieckich klisz w Polsce okaza�y si� kiepskiej jako�ci oraz �atwe do podrobienia. Szczeg�lnie cz�sto fa�szowano 500-z�ot�wki obu serii, kt�re wycofano ostatecznie 16.09.1946 roku (wymiana w bankach trwa�a do 17.12.1946). 15 stycznia 1946 do obiegu wprowadzono nowe banknoty 500 i 1000 z�otych, za� z dat� 15 maja 1946 seri� sk�adaj�c� si� z 1, 2, 5, 10, 20, 50 i 100 z�otych. Ponad rok p�niej, 15 lipca 1947 roku, wesz�y do obiegu kolejne banknoty o nowych rysunkach: 20, 100, 500 i 1000 z�otych. Wy�sze warto�ci obu serii (od 20 z�otych wzwy�) zdobi�y motywy o socrealistyczne, o tematyce robotniczo-ch�opskiej. Wszystkie pieni�dze emisji z lat 1944-47 by�y o obiegu a� do s�awetnej �reformy walutowej� w 1950 roku � z wyj�tkiem wspomnianych wcze�niej 500 z� 1944, wycofanych ze wzgl�du na liczne fa�szerstwa. 28 pa�dziernika 1950 roku og�oszono zmian� systemu pieni�nego z dniem 30 pa�dziernika. Wprowadzony zosta� nowy z�oty, teoretycznie r�wny 0,222168 grama czystego z�ota. Dotychczasowe banknoty NBP (z lat 1944-47) przesta�y by� prawnym �rodkiem p�atniczym 29 pa�dziernika, jedynie w p�atno�ci za niekt�re towary i us�ugi mo�na ich by�o u�ywa� jeszcze do 8 listopada 1950 roku. Tak�e tylko do 8 listopada banki wymienia�y dotychczasowe banknoty na nowe, w stosunku 100 z� starych na z 1z� nowy. Wi�kszo�� pozosta�ych sum i cen (poza got�wk�) przeliczono natomiast w proporcji 100 z� starych za 3 z� nowe. W ten spos�b na socjalistycznej �reformie� stracili g��wnie posiadacze wi�kszej got�wki, zw�aszcza i� ze wzgl�du na kr�tki okres wymiany nie wszystkim uda�o si� zamieni� dotychczasowe pieni�dze na nowe. Zreszt� �wczesne w�adze PRL nie ukrywa�y, �e reforma jest m.in. wymierzona w spekulant�w i inny prokapitalistyczny element. Nie dziwi wi�c typowy dla p�niejszego PRL brak zaufania do rodzimej waluty oraz ci�g�a obawa ludno�ci przed wymian� pieni�dzy. Po reformie 1950 roku do obiegu wprowadzono banknoty datowane na 1 lipca 1948. �wiadczy to o tym, �e wymiana pieni�dzy by�a planowana wcze�niej, a w�adze tylko czeka�y na odpowiedni moment. Banknoty nowej emisji, opiewaj�ce na 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 z�otych drukowano w tajemnicy w wytw�rniach zagranicznych, m.in. w Szwecji, Czechos�owacji i na W�grzech. Jednocze�nie pierwszy raz po wojnie wprowadzono do obiegu monety. Seria datowana na 1 lipca 1948 by�a w obiegu przez blisko trzydzie�ci lat, do 1977-78. Pieni�dze te p�niej by�y drukowane w PWPW w Warszawie, ale nosi�y ca�y czas t� sam� dat�, od starszych emisji mo�na je odr�ni� jedynie po oznaczeniach serii i numeracji. Banknoty 2, 5 i 10 z� wycofano w latach sze��dziesi�tych i zast�piono monetami, natomiast w roku 1965 seri� obiegow� uzupe�ni� nowy banknot o nominale 1000 z�, z wizerunkiem Miko�aja Kopernika, znacznie nowocze�niejszy ni� dotychczasowe. Dopiero od 1975 roku NBP zacz�� systematycznie wprowadza� nowe wzory banknot�w. Tzw. seria �Wielcy Polacy� odznacza�a si� nowocze�niejsz� szat� graficzn� oraz mniejszymi rozmiarami ni� pieni�dze poprzednie; wszystkie nomina�y by�y tego samego rozmiaru. Pierwszym banknotem z nowej serii by�o 500 z�otych z wizerunkiem Tadeusza Ko�ciuszki, datowane na 16 grudnia 1974. Po nim przysz�a kolej na 100 z� z Ludwikiem Wary�skim, 50 z� z portretem genera�a Karola �wierczewskiego oraz nowe 1000 z� z Miko�ajem Kopernikiem, kt�re wprowadzono w ci�gu 1975 roku. Banknoty te kursowa�y r�wnolegle z dotychczasowymi, kt�re by�y stopniowo wycofywane; jedynie 20-z�ot�wki zast�piono monetami. Seri� �Wielcy Polacy� uzupe�ni�y potem nowe nomina�y, nie spotykane dot�d w polskiej tradycji: 200 z� z Jaros�awem D�browskim (1976) oraz 2000 z� z portretami Mieszka I i Boles�awa Chrobrego (1977). Ponadto pojawia�y si� nowe emisje, z takimi samymi rysunkami jak dot�d lecz opatrzone now� dat� i podpisami. Z regu�y nast�powa�o to po zmianie w�adz NBP (m.in. w latach 1976, 1979 i 1982). Po roku 1980 i wprowadzeniu stanu wojennego 13.12.1981 inflacja zacz�a przybiera� na sile i pojawi�a si� potrzeba wprowadzania nowych nomina��w. W 1982 do obiegu wesz�o 5000 z� z podobizn� Fryderyka Chopina, jednocze�nie ze wzgl�du na brak monet wprowadzono banknoty 10 z� (gen. J�zef Bem) oraz 20 z� (Romuald Traugutt). Kolejne nomina�y u schy�ku PRL to 10.000 z� ze Stanis�awem Wyspia�skim (1987) oraz 20.000 z� z Mari� Sk�odowsk�-Curie i 50.000 z� z portretem Stanis�awa Staszica (oba 1989). Ostatnim banknotem PRL by�o prowizoryczne 200.000 z�otych z widokiem Warszawy, wprowadzone do obiegu w grudniu 1989 roku. Banknot ten zosta� przygotowany napr�dce w obliczu braku got�wki w obiegu i odbiega� szat� graficzn� od tych z serii �Wielcy Polacy�. Wycofano go zreszt� do�� szybko ze wzgl�du na niska jako��, u�atwiaj�c� fa�szerstwa. Napis �Polska Rzeczpospolita Ludowa� nosi� te� jeszcze banknot o nominale 100.000 z� (Stanis�aw Moniuszko), wydany na pocz�tku 1990 roku, a wi�c ju� po zmianie nazwy pa�stwa na �Rzeczpospolita Polska�, co nast�pi�o 29 grudnia 1989 roku.
jacun9