Leśmian Bolesław - Klechdy polskie - Wiedźma.pdf - Leśmian Bolesław - Biblioteki_Cyfrowe

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BOLESŁAW LEŚMIAN

 

Wiedźma

W noc grudniową, po sutej wieczerzy, wójt zbliżył się do okna i zasunąwszy dłonie w kie-

szenie, gapił się przez chwilę na śnieg, który za oknem uzbierał się we wzgórze puszyste

i to błękitniał, to skrzył się znikliwie i niepochwytnie odskakującymi od jego powierzchni

gwiazdami zaostrzonych w ciemności brylantów.

Światło z izby na świat Boży wybiegłe rozwidniało część wzgórza śniegowego swym

sztucznym, do zaduchu izdebnego nawykłym poblaskiem, ukazując w tym miejscu płytki¹

i samotny ślad obutej stopy męskiej z głębszym nieco wydrążeniem od obcasa, w któ-

rym ktoś ciekawy czy też nic pilniejszego do roboty nie mający zatkwił starannie patyk,

zawierzywszy go czapką ǳiurawą i niecałą.

Wójt z brylantów gwiaźǳistych przeniósł wzrok na czapkę, jako na przedmiot wybit-

niejszy, który samotniał na tle śniegu tak, jakby dla braku głowy luǳkiej pod sobą czuł

się bezradnie i nie mógł się do nie znanych mu potrzeb przygodnego patyka zastosować.

Wójt, patrząc na czapkę, myślał właściwie o tym, że but, który w śniegu ślad wyżłobił,

był zapewne i nowy jeszcze, i mocny, a przy tym od czasu do czasu zdawało mu się, że

ot — za chwilę, ni stąd ni zowąd — ów patyk samotny zdejmie nagle ǳiurawą czapkę

i ukłoni mu się przyjaźnie, a nawet po imieniu go zawoła.

Tak czy owak — wójt gapił się i trawił wieczerzę, rozprowaǳając językiem po podnie-

Jeǳenie

bieniu pozostały kędyś w chwilowym zaniedbaniu smak spożytej bezpowrotnie kiełbasy

z czosnkiem, która mu zawsze i niezmiennie dostarczała tej samej, a nigdy nie wyczerpa-

nej i nigdy dość nie wyzyskanej przyjemności.

Nagle przypadkowym spojrzeniem zawałęsawszy się ku niebu, wójt zauważył uko-

Lot

sem na niebie jakiś ruch pośpieszny i celowy, ani z miejscem niezgodny, ani w rozsądku

luǳkim nie mający żadnego uzasadnienia.

Bacznie tedy skierował wzrok bystry w stronę przyłapanego na niebie ruchu i dla tym

ściślejszego wiǳenia uczynił z obydwu dłoni nad oczyma roǳaj strzechy czy też okapu,

aby wszystką siłę wzroku na tym jednym punkcie skupić.

Wówczas stwierǳił wyraźnie, że znana we wsi baba — Bartłomiejowa, okraczywszy

Czarownica

łopatę, harcuje po niebiosach z rozpuszczonymi na wiatr włosami i powiewa białą koszulą,

która na bezbronnym tle szaﬁrów wichrzy się ogoniasto, niby jakaś śnieżyca, furkotem

własnych fałd spłoszona, jakby właśnie tym szaﬁrom takiej tylko śnieżycy w grudniu dla

zupełnego zadowolenia zbrakło.

Na twarzy wójta zjawił się wyraz zgrozy urzędowej i nieluǳkiego zastanowienia, które

ją w końcu wykrzywiło w sposób samemu wójtowi dotąd nieznany i w innych okolicz-

nościach zgoła niedostępny. Zdawało się, że ta twarz piegowata, rudymi wąsami z rzadka

pod nosem potrząśnięta i płowym ślepiem zaledwo rozwidniona, w poczuciu własnej bez-

siły oraz oburzenia pokurczy się nagle w pięść bezmyślną i raz na zawsze w sobie zamilkłą,

aby nigdy już nie oǳyskać dawnego kształtu.

Wójt był człowiekiem wyrozumiałym.

Urzędnik

Wobec najmniej nawet spoǳiewanych wypadków zachowywał spokój niewzruszony

i przybierał wyraz służbistej, rzeczoznawczej zadumy, jakby wszystko z góry przewiǳiał

i jeno zastanawiał się nad wyborem odpowiednich, a jemu jedynie znanych środków

¹ i — w pierwodruku: płatki.

przywrócenia ładu i porządku. Wyraz ten oǳnaczał się właściwie zupełnym brakiem ja-

kiegokolwiek wyrazu, a brak ów nadawał twarz wójta powagę, zabezpieczał od wszelkich

możliwych a nieobliczalnych ze strony zwierzchności zarzutów oraz wyosabniał ją wśród

reszty twarzy luǳkich, jak wyspę jałową, na której wszystko posiać można, ale nie z jed-

nakim skutkiem.

Gdy inni, słuchając zbyt uczonej przemowy jakiegoś uspołecznionego obywatela z oko-

Śmiech

licy, poparskiwali nie dotłumionym a pilnie na pogotowiu w gębie trzymanym śmiechem,

aby podkreślić i wyróżnić w ten sposób słowa i zdania, najmniej, zda się, owego śmiechu

żądne, wójt przez cały czas nieproszonej zresztą przemowy trwał bez ruchu i zupełnym

brakiem wyrazu na skamieniałej twarzy tak przykuł do siebie bezdomną nieco uwagę

stropionego obywatela, że ten ostatni do końca nie mógł oczu od twarzy wójta ode-

rwać, jakby się bał, że poza granicami tej twarzy, jako bezimienny przytułek oczom jego

usłużnie nastawionej, znajǳie jeno otchłań, która go o zawrót głowy przyprawi.

Po wyjściu obywatela zaśmiano się głośniej i zaszurano butami po podłoǳe. Wójt

wszakże powagi swej nie poniechał. Dopiero wówczas, gdy wszystko naokół ucichło,

wybuchnął nagle krótkim i gwałtownym, jak wystrzał armatni, śmiechem i natychmiast

śmiech urwał, skinieniem dłoni powstrzymując innych od spoǳiewanego wtóru.

Wyrozumiałość wójta poǳiwiano powszechnie.

Wyrozumiałość ta jednak pierzchła wobec zjawiska, które przed chwilą zobaczył.

Otrząsnąwszy się z pierwszego wrażenia, przetarł oczy i zawołał do żony, która z izby

przyległej na wołanie przyszła.

— Spójrz no przez okno w samą otworzystość nieba — rzekł głosem zmartwiałym

i na wpół jeno z gardła dobytym. — Spójrz i powieǳ, co wiǳisz. To samo, co ja, czy nie

to samo?

Wójtowa wyjrzała przez okno i klasnęła w dłonie.

— Bartłomiejowa! — szepnęła, tłumiąc w piersi okrzyk zdumienia.

Czarownica

— Trudno się pomylić — potwierǳił wójt, smętnie kiwając głową. — I trudno baby

wśród gwiazd nie wyróżnić. Znam ją nie od ǳisiaj i gdybym nawet jeno koszulę pustą

w niebiosach zoczył, też bym po samym kształcie, oglądania niegodnym, Bartłomiejo-

wą poznał. Zamiast łopatą śnieg od progu chałupy odgarniać, do powietrznego truchta²

czarami ów sprzęt zniewala, aby oczy luǳkie niepokoić i niebu swą obecnością nieczystą

bruźǳić.

Bartłomiejowa właśnie uderzeniem pięty łopatę do biegu znagliła. Włos jej szpako-

waty rozpierzył się na tle nieba i wił się wzwyż ku gwiazdom, na kształt dymu bujnie

uchoǳącego z komina. Sztywność łopaty kłóciła się nieco ze zmiennym jej kłusem po

niebie, a biała koszula spiętrzyła się teraz wezbranymi fałdami, jak mleko, gdy kipiąc,

przez brzegi naczynia przelewa się obﬁcie i puszyście.

— Nie darmo ją na wsi wiedźmą przezywają — szepnęła wójtowa do ucha mężow-

skiego, które słuchało jej szeptów, podczas gdy oczy śleǳiły uważnie polot baby w nie-

biosach.

— Kilka dni temu Galas bednarz do chaty wraca — szeptała dalej wójtowa. — Wraca

Czary

do chaty po nocy. Ogląda się na drogę, a droga pusta. „Pies kulawy nigdy tej drogi nie

przebiegnie” — powiada Galas do siebie. Bez żadnej myśli powieǳiał, aby powieǳieć

cokolwiek i głosu własnego w ciszy nocnej dla ciekawości posłuchać. Powieǳiał i za siebie

się obejrzał, jakby go coś tknęło. Patrzy, a po droǳe suka biegnie raba³ i wprost ku niemu

się zbliża, w oczy zagląda, do nóg się łasi. Poznał zaraz, że to Bartłomiejowa. Splunął na

nią, a ona ogon pod siebie — i uciekła.

— Po czymże ją poznał? — spytał się wójt, wzroku od nieba nie odrywając.

— Po ślepiach! — szepnęła domyślnie wójtowa. — Cała się odmieniła, a ślepi w po-

śpiechu odmienić zapomniała. Po tych ślepiach poznał ją Galas od razu. A gorzej jeszcze

sąsiadce się naszej zdarzyło. Bartłomiejowa płaksy na jej ǳieci nasłała. Rozpłakały się

tak, że rozum na ǳień cały utraciły. Na próżno im gęby chlebem pozatykała. Płakały

z chlebem w gębie, a w nocy jeszcze i przez sen ryczały. Nad ranem dopiero nacichły.

² a — ǳiś popr. forma D. lp: truchtu.

³ a — pstrokaty.

  Wiedźma



— I chce się babie czarami duszę paskuǳić i zaprzątać, jakby innej pracy na tej ziemi

znaleźć nie mogła! — rzekł wójt, z obrzyǳeniem wzruszając ramionami i w dalszym ciągu

śleǳąc uważnie zmieniony nieco kierunek zuchwałego lotu opętanej wiedźmy.

— Pewno z tym chceniem na świat przyszła albo je po nocy od jakiej zmory nabyła

— szepnęła znowu wójtowa. — Zeszłego roku na wiosnę deszczu luǳie wyczekiwali na

próżno. Nie ma deszczu i nie ma. Cóż się okazało? Bartłomiejowa deszcz w nowym garnku

glinianym uwięziła i płachtą owinąwszy, na piecu garnek ukryła. Zwąchał to kowal, który

w pobliżu mieszka. Zakradł się do chaty, gdy baba się kędyś zapóźniła, garnek z płachty

odwinął i na własne oczy wiǳiał, jak się deszcz z garnka wprost ku niebu uniósł i z nieba

po krótkim namyśle na ziemię lunął.

— Lunął? — spytał wójt z goryczą w głosie.

— Lunął! Wszyscy luǳie w polu wiǳieli, jak lunął.

— Trudna z nią bęǳie rada — zauważył wójt z westchnieniem. — Cóż jednak robić?

Nie mogę pozwolić na to, aby pierwsza lepsza baba swym cielskiem byle jakim zaśmiecała

powietrze, luǳiom uczciwym przynależne. Muszę ją porządku nauczyć i do opamiętania

się powołać!

Wójt wyprostował się, stanowczym ruchem dłoni wǳiał czapkę, narzucił kożuch na

plecy i wyszedł z chaty.

Noc mroźna iskrzyła się w powietrzu, szronem sztywniejąc rzęsy i zapachem śniegu

rzeźwiąc nozdrza, oddechem parujące.

Księżyc spełnił się w niebiosach.

Drzewa nagie, pustką przeświecając, zdawały się stać otworem na mróz i blask księ-

życa, jakby je pozbawiono tysiąca furt, których nagły brak narzucał się oku usilnie, niby

wielka nieograniczona i nieluǳka bezdomność.

Palczaste i migotliwe po wierzchu cienie padały od nich na chropawe płaszczyzny

i opuchłe garby wezbranego śniegu, który z chrzęstem, do zgrzytu zębów podobnym,

lgnął chciwie do podeszew, aby je zaokrąglić i wywrotnymi uczynić.

Wójt, z głową ku niebu zadartą i z oczyma wpatrzonymi w babę upowietrzoną, kroczył

Lot

bacznie w kierunku jej lotu.

Niosło ją kędyś poza obręb wsi, ku polom dalekim. Chyża łopata kłusowała nie-

struǳenie, od czasu do czasu nagłym galopem przesaǳając niewiǳialne i niezgadnione

przeszkody, które, sąǳąc po gwałtownych skokach, były zapewne jarami, zaczajonymi

w niebiosach.

Że też dotąd jeszcze babie opętanej żmudne cielsko na mrozie od kości starych, jak

Starość, Kobieta, Uroda

tynk od ściany, nie poodpadało! — pomyślał wójt, kożuch na plecach odruchem ra-

mion poprawiając. — Wściubiła się do nieba bez pytania, jak, nie przymierzając, świnia

do rozwartego na oścież kościoła. Tak jej z tym niebem do twarzy, jak diabłu z różań-

cem na szyi. I gdyby przynajmniej krasą ǳiewiczą mogła się na wysokościach poszczycić,

ale zgrzybiałe to i już po brzegach murszy⁴, a jeszcze chce się oczom luǳkim z takiego

posterunku po nocy ukazywać!

Wójt niemal z żalem i wyrzutem głębszym zwracał się w myślach do baby, której nie

chciał przed czasem wołaniem od dołu spłoszyć.

Szedł oględnie, oddychając powietrzem, które w pobliżu warg twardniało mu i opór

Zima

mroźny stawiło, ilekroć chciał go zaczerpnąć.

Cichy, do najścia snu białego podobny śnieg jął nagle opadać zwiewnymi ochłapami,

których jasne powierzchnie, powoli ważąc się w ciemności, olbrzymiały w oku, jeśli jedną

z nich upatrzyło sobie trafem dla dłuższego oglądania.

Śnieg łechtliwie osiadał wójtowi na wąsach, niepokoił nozdrza, a czarne gałęzie na-

gich drzew podsnuwał od jednej strony jakby samą tylko, nic w sobie, prócz własnej

białości, nie mającą barwą, która swą obecność ujawniała dopiero w chwili zetknięcia się

z drzewami.

Trwał wszakże niedługo. Przyszedł nagle i tak samo ustał. Powietrze, wszelkiego wia-

tru wyzbyte, ociepliło się w swym znieruchomieniu.

Wójt, nie tracąc z oczu zacietrzewionej w swym locie baby, wyszedł już hen za koło-

Przestrzeń

wrót i zabrnął w pola, śniegiem bezbrzeżnie ku krańcom świata bielejące.

⁴ me — pruchnieć, psuć się, sypać się; m — ǳiś popr. forma: murszeje.

  Wiedźma



Po ich równi nieograniczonej ścigały się wzajem olbrzymie, ale niewyraźne cienie,

których przyczyny nie można było dostrzec ani w niebie, ani na ziemi.

Śnieg to świtał, to dniał od księżyca i zdawało się, że w nim co chwila migają całe

tygodnie, obszarem pól pochłaniane i do reszty świata nie docierające.

Nie było naokół żadnej przegrody oczom, prócz chyba w oddali samotnego pnia przy-

godnej brzozy, która sterczała nad brzegiem zaśnieżonego strumienia.

Ku tej brzozie wiedźma lot swój nagle skierowała, i wójt w tę samą stronę natychmiast

podążył.

Idąc zapadał się w śniegu i musiał kożucha, jak spódnicy, unieść, aż wreszcie dobrnął

do wspólnego z wiedźmą celu.

Stanął pod brzozą, nad brzegiem wartkiego jeszcze od spodu strumienia, na którym

cienkie skrzepy lodu, podważanego zgłuchłym chlupotem usilnych fal, to czerniały, to

srebrniały w księżycu.

Sękaty cień pnia brzozowego wkroczył mu na piersi i na twarz, przekreślając jedno

oko przyjemnym pasmem niedokuczliwego mroku.

Wiedźma, czy to swym polotem zbytnio zajęta, czy też w otchłanie ponad sobą wpa-

trzona, nie dostrzegła go dotąd, a może dostrzec nie chciała.

Krążyła teraz ponad nim — dookoła strumienia, niby jastrząb żeru szukający.

Warkocz jej furkotał w powietrzu, niby tkanica żywa, która nie może swych włókien

rozwianych pozbierać i w kształt jeden zgromaǳić.

Krążąc nieustannie, utkwiła nagle w miejscu i na oślep spadając ku strumieniowi,

Grzech

osiadła w oka mgnieniu na śniegu, niby polatucha⁵ nocna, własnej potworności nieświa-

doma.

Jej zesztywniała koszula skrzyła się wzorzyście diamentowymi pstrocinami czepliwego

szronu, a łopata, zgęstniałym mrozem suto omszona, jaśniała niby berło z matowego

srebra wykute i zgoła nierzeczywiste…

Wójt poczuł z bliska to zakazane a niechlujne życie, które w zdyszanej wiedźmie za-

trzepotało się nagle, jak kokosza w ciemnym kurniku.

Podskoczył ku niej skwapliwie i dłonią wprawną ułapił co pręǳej za gardło, które mu

w rękach zwęziło się i wydłużyło jednocześnie.

— Poczekaj no, psiawełno! — zawołał, do oczu jej zazierając. — Wytataruję ci skórę

za tę twoją jazdę bezwstydną po niebie!

Wiedźma nic na to nie odrzekła, jeno schwytane gardło w rękach mu nieco dla własnej

wygody poprawiła.

— Czyś wody święconej w gębę nabrała, że milczysz jak niemowa przed trybunałem?

— zawołał znowu wójt, wypuszczając gardło i przenosząc dłoń bezpośrednio na kark

baby. — A może siły w sobie ciułasz, aby znowu upowietrzyć i sprzed nosa mi pierzchnąć

niespoǳianie? Jakem wójt, na tej tu brzozie cię obwieszę, zanim pomyślę, co mam dalej

z tobą czynić!

— Zabĳ mnie — szepnęła wiedźma głosem ochrypłym — ale pozwól pierwej łykiem

Alkohol, Czary, Podstęp

gorzałki śmierć przedwczesną poprzeǳić.

Na wspomnienie gorzałki wójt złagodniał i językiem cmoknął tak, jakby chciał przy

tym korek z odwróconej stosownie butelczyny uderzeniem dłoni wyłuskać.

— Gorzałki nie zabraniam, bo ani to w mojej mocy wójtowskiej, ani w moich za-

miarach luǳkich — rzekł, poważniejąc. — Śmierć bywa przedwczesna, ale gorzałka —

nigdy. ǲiwno mi jeno, że ci się łba upartego takie wybryki czortowskie trzymają, cho-

Starość

ciaż starość już kości twoje pogruchotała, a skórę zwĳać zaczęła, jak płótno, z którym się

w drogę daleką wybiera.

— Choć lat trzysta, ale dusza ognista! — odrzekła przebiegle baba i podała nagle

wójtowi butelczynę najprawǳiwszej gorzałki, która się w jej ręku ni stąd, ni zowąd uka-

zała.

⁵ aa — wiewiórka latająca, ma po bokach mięǳy przenimi a tylnymi łapkami fałd skórny, ułatwiający

skoki ślizgowe. Pokonuje w powietrzu odległość do  m. Występuje w lasach od południowej Finlandii, przez

Rosję, po północną Japonię. Jeszcze w XIX w. występowała również w Polsce, w Puszczy Białowieskiej.

  Wiedźma



Leśmian Bolesław - Klechdy polskie - Wiedźma.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: