Żyjemy w czasach szybkich przemian na świecie. W tempie dotychczas niespotykanym w historii cywilizacji zmienia się poziom wiedzy, technologie produkcji i stosunki społeczne. Zrozumienie otaczającego nas świata wymaga znajomości podstaw ekologii - uniwersalnej nauki zajmującej się relacjami między żywymi organizmami a ich środowiskiem życia, z uwzględnieniem wzajemnych stosunków między tymi organizmami. Nieracjonalne korzystanie przez człowieka z zasobów przyrody coraz częściej powoduje naruszanie równowagi środowiskowej.
Pogłębiająca się degradacja środowiska przyrodniczego wymusiła szybki rozwój nowej dyscypliny, jaką jest ochrona środowiska. W obszarze jej zainteresowań leży zarówno przeciwdziałanie zagrożeniom już istniejącym, jak i zapobieganie powstawaniu zagrożeń związanych z wdrażaniem nowych technik, technologii, odkrywaniem i zastosowaniem nowych związków i substancji.
Podczas zajęć zostaną przedstawione następujące problemy dotyczące ochrony środowiska a w ogólnym zarysie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej.
1. Podstawy ekologii
a. Miejsce ekologii wśród nauk przyrodniczych
b. Zakres badań ekologii
c. Działy ekologii
2. Ekosystem
a. Struktura i funkcjonowanie ekosystemu
b. Produktywność ekosystemów
c. Procesy rozkładu materii organicznej
d. Cykle biogeochemiczne
i. Obieg węgla w przyrodzie
ii. Obieg wody w przyrodzie
e. Sukcesja ekologiczna i jej znaczenie w przyrodzie
3. Środowisko a oddziaływanie człowieka
a. Człowiek a zasoby przyrody
b. Krajobraz jako fizjonomia środowiska
c. Stosunek człowieka do przyrody na różnych etapach jego rozwoju
4. Zanieczyszczenia i ochrona powietrza atmosferycznego
a. Źródła i rodzaje zanieczyszczeń
b. Charakterystyka wybranych zanieczyszczeń powietrza
c. Stan zanieczyszczenia powietrza w Polsce
d. Skutki zanieczyszczenia powietrza
5. Niekorzystne zjawiska związane z zanieczyszczeniem atmosfery
a. Efekt cieplarniany
b. Dziura ozonowa
c. Kwaśne deszcze
d. Smog
6. Zanieczyszczenia i ochrona wód
a. Obieg wody w przyrodzie
b. Zasoby wody i ich eksploatacja
c. Zagrożenia jakości wód powierzchniowych
d. Metody oceny jakości wód
e. Stan czystości wód powierzchniowych w Polsce
f. Skutki zanieczyszczenia wód w Polsce
g. Sposoby ochrony wód przed zanieczyszczeniami
7. Przyczyny degradacji gleby oraz jej ochrona i rekultywacja
a. Znaczenie gleby w przyrodzie i gospodarce człowieka
b. Zagrożenia powierzchni Ziemi i gleb
c. Degradacja gleb w Polsce
d. Wpływ zanieczyszczeń gleb na środowisko i życie człowieka
e. Sposoby ochrony gleb
8. Ochrona środowiska przed odpadami
a. Rodzaje odpadów i ich źródła
b. Wytwarzanie i nagromadzanie odpadów w środowisku
c. Uciążliwość odpadów dla środowiska
d. Kierunki ochrony środowiska przed odpadami
9. Hałas i wibracje w środowisku
a. Główne pojęcia dotyczące hałasu i wibracji
b. Źródła hałasu i wibracji
c. Hałas komunikacyjny, przemysłowy, osiedlowy i mieszkaniowy
d. Wpływ hałasu i wibracji na człowieka i środowisko
e. Zagrożenie hałasem i wibracjami w Polsce
f. Walka z hałasem i wibracjami
10. Zagrożenie promieniowaniem
a. Rodzaje właściwości i źródła promieniowania
b. Nadzieje i zagrożenia związane z promieniotwórczością
c. Negatywne skutki promieniowania
d. Zagrożenie promieniotwórczością w Polsce
e. Ochrona środowiska przed promieniowaniem
11. Środowisko a zdrowie człowieka
a. Chemizacja środowiska przyrodniczego a zdrowie człowieka
b. Zanieczyszczenia i skażenia żywności oraz metody przeciwdziałania
c. Najczęstsze choroby XX wieku
d. Obszary ekologicznego zagrożenia
12. Ochrona przyrody w Polsce
a. Dzieje ochrony przyrody w Polsce
b. Monitoring środowiska i rozwój zrównoważony
c. Formy ochrony przyrody
d. Turystyka i rekreacja a ochrona przyrody
13. System ochrony środowiska w Polsce
a. Instytucje systemu ochrony przyrody i środowiska
b. Organizacje społeczne a ochrona środowiska
c. Polityka ekologiczna Polski
14. Międzynarodowy charakter ochrony środowiska
a. Zagrożenia ekologiczne i ich skutki
b. Ochrona środowiska jako problem międzynarodowy
c. Międzynarodowe organizacje ochrony środowiska i zdrowia człowieka
d. Udział Polski we współpracy międzynarodowej na rzecz ochrony środowiska
e. Polityka ekologiczna Polski w procesie integracji z Unią Europejską
f. Europejskie systemy ochrony różnorodności biologicznej – Natura 2000 i EECONET
PODSTAWY EKOLOGII
1. PODSTAWOWE POJĘCIA I ZAKRES BADAŃ EKOLOGII
Ekologia to nauka o związkach (współzależnościach) między organizmami a otaczającym je środowiskiem. Termin „ekologia" pochodzi od greckich słów: oikos, co oznacza dom, miejsce życia, i logos - słowo, nauka; tak więc dosłownie ekologia oznacza naukę o miejscu życia organizmów (środowisku). Termin ten wprowadził po raz pierwszy niemiecki zoolog Ernst Haeckel w 1869 r.
Ekologia jest dyscypliną młodą i - jakkolwiek współcześnie jest to dziedzina już rozbudowana - dopiero przed stu laty rozpoczynała swoje „podboje". Nie oznacza to jednak, że wcześniejsze badania nie dotyczyły tej dziedziny wiedzy; nawiązania do idei jedności organizmów ze środowiskiem można znaleźć w pracach Antoniego van Leeuwenhoeka już na początku XVIII w., ale i zdecydowanie wcześniej, bo w starożytności, przeprowadzona przez Arystotelesa i jego ucznia Teofrasta klasyfikacja roślin i zwierząt miała charakter ekologiczny.
Obecnie ekologię można określić najogólniej jako naukę o ekonomice przyrody. Szerzej -jest to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, badająca wzajemne zależności pomiędzy organizmami oraz ich zespołami a środowiskiem.
1.1. MIEJSCE EKOLOGII WŚRÓD NAUK PRZYRODNICZYCH
Umiejscowienie ekologii wśród nauk biologicznych jest uzależnione od przyjętego systemu klasyfikacji nauk o żywej przyrodzie. W zrozumieniu tego problemu pomoże tzw. „tort biologiczny" (rys. 1.1). Jeśli poszczególne
warstwy „tortu" określimy jako działy podstawowe biologii (np. ewolucjonizm, fizjologia, embriologia, genetyka), to tu właśnie znajduje się ekologia. W wyniku cięć pionowych „tortu" otrzymujemy działy taksonomiczne: większe -jak zoologia, botanika[1], i mniejsze - np. bakteriologia, briologia, ichtiologia, entomologia, ornitologia[2]. Jak to widać na rysunku, ekologia należy do podstawowych działów biologii i równocześnie jest integralną częścią wszystkich działów taksonomicznych. Wyróżnić można także ekologię:
· opisową - opisuje całe formacje roślinne na kuli ziemskiej,
· funkcjonalną- bada wzajemne zależności i oddziaływania pomiędzy populacjami oraz ich środowiskiem,
· ewolucyjną - rozważa organizmy i relacje istniejące między nimi jako twory procesu ewolucji, skupia się na badaniu zagadnienia adaptacji i doboru naturalnego w populacjach.
Ekologia łączy się także z innymi - wykraczającymi poza obręb biologii - naukami badającymi środowisko, jak np. biogeografia, biofizyka, chemia, klimatologia, gleboznawstwo, hydrografia, sozologia. Jest więc w pewnym sensie nauką interdyscyplinarną, łączącą zarówno dorobek biologii, jak i nauk o środowisku. Mimo tak obszernego zakresu, jakim zajmuje się ta nauka, ekologia jest przypisana naukom biologicznym, gdyż przede wszystkim bada świat żywy, zamieszkujący różnorodne siedliska Ziemi.
1.2. ZAKRES BADAŃ EKOLOGII
Rys. 1.2. Zakres badań ekologii na tle poziomów organizacji żywej materii
Jeżeli poziomy (szczeble) organizacji materii od molekuły po biosferę uszeregujemy w hierarchicznym porządku (rys. 1.2), to współczesna ekologia swym zakresem badań obejmie tę część owego szeregu, która dotyczy biosfery, biomu, ekosystemu, biocenozy, populacji, organizmu. Aby ta informacja była pełna, trzeba objaśnić kilka podstawowych pojęć ekologicznych (rys. 1.3).
W przyrodzie gatunek jest reprezentowany przez populację, zaś osobnik jest reprezentantem populacji. Termin populacja oznacza grupę osobników jednego gatunku, zamieszkujących wspó...
aro33eu