Jean.S.Sartre - Byt i nicość.pdf - teksty różne - ilo11

Jean-Paul Sartre

Byt i nicość

Zarys ontologii fenomenologicznej

Przełożyli:

Jan Kiełbasa

Piotr Mróz

Rafał Abramciów

Remigiusz Ryziński

Paulina Małochleb

Posłowie napisał

Piotr Mróz

Wydawnictwo Zielona Sowa

Kraków

Tytuł oryginału:

L'Etre et le Nćant. Essai d'ontoiogie phenomenologique

Projekt graficzny serii:

Sewer Salamon

Opracowanie graficzne okładki:

jol anta Szczurek

Skład i łamanie:

Józef Paluch

Redakcja:

Tomasz Macios

NouveIle edition corrigee par Arlette Elkaim-Sartre en 1994, suivie d'un index

ISBN 978-83-7435-535^3

Wydawnictwo Zielona Sowa Sp. z o.o.

30-404 Kraków, ul. Cegielniana 4A

tel./fax (012) 266-62-94, tel. (012) 266-62-92

www.zielonasowa.pl

wydawnictwo@zielonasowa.pl

WPROWADZENIE

W poszukiwaniu bytu

I. Idea fenomenu

Myśl współczesna dokonała znaczącego postępu, sprowadzając byt do

serii wyglądów, które go ukazują. Zamierzano w ten sposób usunąć pewną

ilość dręczących filozofię dualizmów i zastąpić je monizmem fenomenu. Czy

to się udało?

Na pewno w pierwszej kolejności pozbyto się tego dualizmu, który

w obrębie bytu przeciwstawia to, co wewnętrzne, temu, co zewnętrzne. Nie

ma już czegoś takiego jak zewnętrzność bytu, jeśli rozumie się przez to jakiś

naskórek, który ukrywałby przed spojrzeniami prawdziwą naturę przedmio

tu. Nie istnieje już także ta „prawdziwa natura”, jeśli miałaby to być ukryta

rzeczywistość rzeczy, którą można przeczuwać bądź zakładać, ale której

nigdy nie można dosięgnąć właśnie dlatego, że jest „wewnątrz” rozważanego

przedmiotu. Wyglądy ukazujące byt nie są ani wewnętrzne, ani zewnętrzne:

wszystkie są równorzędne i odsyłają do innych wyglądów, a żaden z nich nie

jest uprzywilejowany. Na przykład siła to nie jakiś niewiadomego rodzaju

metafizyczny popęd [un conatus], który ukrywałby się za swoimi skutkami

(takimi jak przyspieszenia, odchylenia etc.), ale właśnie zbiór tych skutków.

Podobnie prąd elektryczny nie ma jakiejś ukrytej istoty („drugiej strony”):

jest tylko zbiorem fizykochemicznych oddziaływań, które go ukazują (elek

troliza, żarzenie się węglowego drucika, przemieszczanie się wskazówki gal-

wanometru etc.). Żaden z tych procesów nie wystarczy, aby pokazać, czym

jest prąd. Ale też żaden z nich nie wskazuje na coś ukrytego poza nim samym:

każdy pokazuje tylko siebie i całą serię. Oczywiście wynika z tego, że

w filozofii nie ma już miejsca dla dualizmu tego, co jest, i tego, co się wydaje

[de Uetre et du paraftre]. Dany wygląd odsyła jedynie do całej serii wyglą

dów, a nie do jakiejś ukrytej rzeczywistości, która zawłaszczyłaby dla siebie

całe bycie bytu. Wygląd z kolei nie jest jakimś ulotnym przejawem tego bycia.

W prowadzenie

Dopóki można było wierzyć w rzeczywistość noumenalną, zjawisko przed

stawiano sobie jako czystą negację. Było ono „tym, co nie jest bytem”, nie

miało innego istnienia niż to, które właściwe jest złudzeniu i błędowi. Jednak

samo to istnienie było zapożyczone: samo w sobie było tylko pozorem,

i największa trudność, jaką można było napotkać, polegała na tym, by zjawi

sko zachowało dość istnienia i spójności, aby się nie rozpłynąć w bycie nie-

zjawiskowym. Lecz jeśli już raz rozstaliśmy się z tym, co Nietzsche nazywał

„złudzeniem zaświatów” i jeśli już nie wierzymy w by t-ukryty-za-zjawiskiem,

to właśnie zjawisko staje się czystą pozytywnością, a jego istotą jest „jawie

nie się”, które już nie przeciwstawia się byciu, ale wręcz przeciwnie - jest

jego miarą. Byciem bytu bowiem jest właśnie to, że się jawi. Tak oto docho

dzimy do idei fenomenu - takiej, z jaką można się spotkać, na przykład

w „fenomenologii” Husserla czy Heideggera - idei fenomenu jako czegoś

zarazem względnego i absolutnego [le relatif-absolu]. Fenomen pozostaje

względny, bo , jawienie się” ze swej istoty zakłada kogoś, komu się coś jawi.

Lecz nie ma on już tej podwójnej względności kantowskiego Erscheinung

(zjawiska): nie wskazuje na coś niejako za swoimi plecami - na jakiś praw

dziwy byt, który byłby absolutem. Fenomen jest absolutnie tym, czym jest,

bo odsłania się taki, jaki jest. Może być badany i opisywany jako taki właś

nie, dlatego że w sposób absolutny wskazuje na samego siebie.

Tym samym zniknie dualizm możności i aktu. Wszystko jest w akcie.

Poza aktem nie ma ani możności, ani dyspozycji (ś&ę), ani zdolności. Od

rzucamy, na przykład, takie rozumienie słowa „geniusz” - w tym znaczeniu,

w jakim się mówi o „geniuszu” Prousta albo o tym, że Proust „był geniu

szem” - które oznaczałoby jakąś szczególną możność czy też zdolność two

rzenia pewnych dzieł, niewyczerpującą się jednak w samym ich tworzeniu.

Geniusz Prousta to nie samo rozpatrywane osobno dzieło ani subiektywna

zdolność jego stworzenia; to raczej dzieło rozważane jako cały zbiór przeja

wów osoby twórcy. Dlatego możemy w końcu odrzucić również dualizm

zjawiska i istoty. Zjawisko nie skrywa istoty, ale ją ujawnia: tak naprawdę,

ono samo jest istotą. Istota jakiegoś bytu nie jest już możnością spoczywają

cą w jego głębi; jest widoczną prawidłowością, określającą następstwo jego

wyglądów, jest racją całej serii zjawisk. Nominalizmowi Poincarego, definiu

jącego rzeczywistość fizyczną (na przykład prąd elektryczny) jako sumę jej

różnych przejawów, Duhem słusznie przeciwstawił swoją własną teorię, która

z tego pojęcia czyniła syntetyczną jedność tychże przejawów. Fenomenologia

z pewnością nie jest żadnym nominalizmem. Ostatecznie jednak istota jako

racja serii zjawisk jest jedynie ich związkiem, a zatem sama jest pewnym

zjawiskiem. Właśnie to tłumaczy fakt, iż można mieć intuicję istot (w rodzaju

W poszukiwaniu bytu

Wesenschau Husserla). W ten sposób ukazuje się byt zjawiskowy; ukazuje

zarówno swoją istotę Jak i swoje istnienie i nie jest niczym innym niż dobrze

powiązaną serią tych ujawnień.

Czy oznacza to, że zdołaliśmy usunąć naprawdę wszystkie dualizmy, spro

wadzając byt do jego wyglądów? Raczej wydaje się, że wszystkie przekształ

ciliśmy w jeden, nowy dualizm: dualizm tego, co skończone, i tego, co nie

skończone. Istotnie - bytu nie można by sprowadzić do skończonej serii

wyglądów, ponieważ każdy z nich jest pewnym odniesieniem do ustawicznie

zmieniającego się podmiotu. Naw'et wtedy, gdy przedmiot odsłania się wy

łącznie poprzez jeden jedyny odcień czy też Abschattung (aspekt), sam fakt

istnienia podmiotu zakłada możliwość mnożenia punktów widzenia na ów

Abschattung. To wystarczy, aby rozpatrywany odcień czy aspekt mnożyć

również w nieskończoność. Poza tym, gdyby seria wyglądów była skończo

na, to znaczyłoby, że początkowe przejawy nie mogą pojawić się ponownie,

co jest absurdalne; albo że wszystkie przejawy mogą być dane równocześ

nie, co jest jeszcze bardziej niedorzeczne. Zauważmy, że nasza teoria feno

menu zastąpiła realność rzeczy obiektywnością fenomenu, dla której znalazła

podstawę w odniesieniu do nieskończoności. Realność tej oto filiżanki polega

na tym, że jest właśnie tam i nie jest mną. Wyrazimy to inaczej, mówiąc, że

seria jej wyglądów powiązana jest pewną racją , która nie zależy od moich

życzeń. Lecz zjawisko ograniczone do samego siebie, bez odniesienia do

całej serii, której jest częścią, byłoby dopełnione jedynie z intuicyjnego i su

biektywnego punktu widzenia - jako pewien sposób oddziaływania na pod

miot. Jeśli fenomen ma się okazać transcendentny , to sam podmiot musi

wykraczać poza konkretne zjawisko w stronę całej serii, do której tamto

należy. Poprzez swoje wrażenie czerwiem musi uchwycić czerwień jako taką.

Czerwień jako taką , czyli rację całej serii zjawisk. Poprzez doświadczenie

elektrolizy musi uchwycić inną serię zjawisk - prąd elektryczny jako taki

etc. Lecz jeśli transcendencja przedmiotu opiera się na tym, że zfawsze trzeba

wykraczać poza zjawisko, to z tego wynika, że przedmiot na mocy samej

zasady stanowi nieskończoną serię zjawisk. W ten sposób skończone zjawi

sko wskazuje na siebie w swojej skończoności, a równocześnie domaga się,

by je w nieskończoność przekraczać, jeśli ma być ujęte jako zjawisko-tego-

-co-się jawi. Ta nowa opozycja -„skończone” i „nieskończone”, albo lepiej:

„nieskończone w skończonym” - zastępuje dualizm tego, co jest, i tego, co

się wydaje. To, co się jawi, faktycznie jest tylko pewnym aspektem przed

miotu; z kolei przedmiot cały jest w tym aspekcie, a zarazem cały jest poza

nim. Jest cały wewnątrz przez to, że ukazuje się właśnie w tym aspekcie:

wskazuje na siebie jako na strukturę zjawiska, która jest równocześnie racją

Jean.S.Sartre - Byt i nicość.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: