Plutarch-Żywoty Sławnych Mężów.pdf

PLUTARCH Z CHERONEI

ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW

MMII ®

POSTACIE OBJĘTE TOMEM

SOLON (ok. 640 — 560) — ateński polityk i prawodawca, autor wierszy, w dużej mierze

publicystycznych.

KIMON (ok. 510-450) - ateński polityk i strateg.

NIKIASZ (przed 469 — 413) — ateński strateg, stronnik Peryklesa i kontynuator jego polityki.

ALKIBIADES (ok. 450 — 404) — ateński polityk i strateg, burzliwej działalności wojennej.

KATON STARSZY (Marek Porcjusz Katon, 234—149) — rzymski konsul i cenzor, historyk,

autor dzieła o gospodarstwie rolnym.

LUKULLUS (Lucjusz Licyniusz Lukullus, 117 — 56) — przysłowiowy bogacz rzymski,

konsul i wódz wojenny. KRASSUS (Marek Licyniusz Krassus, 115 — 53) — również bogacz

rzymski, konsul r. 70,

triumwir r. 60.

POMPEJUSZ (Gneusz Pompejusz Magnus, 106 — 48) — wódz rzymski, wielokrotny

triumfator,

triumwir r. 60, rywal Cezara.

KATON MŁODSZY (Marek Porcjusz Katon Utyceński, 95-46) - republikanin, stronnik

Pompejusza w walce z Cezarem.

ANTONIUSZ (Marek Antoniusz, 82 — 30) — triumwir r. 43, znany admirator Kleopatry

egipskiej.

SOLON

1. Uczony Didymos 1 , odpowiadając na pismo Asklepiadesa 2 o tablicach

ustawodawczych Solona, przytacza wypowiedź jakiegoś Filoklesa, gdzie ten

określa Solona jako syna Euforiona, wbrew opinii innych wspominających

Solona. Wszyscy oni mówią zgodnie, że był synem Eksekestidesa. Ten zaś

należał — jak podają — do średniozamożnych i średnio wpływowych

obywateli, ale pochodził z pierwszorzędnego domu, wywodzącego się od

Kodrusa 3 .

Matka Solona — jak pisze historyk Heraklides z Pontu 4 — była kuzynką

matki Pizystrata 5 .

Między tymi dwoma młodzieńcami panowała z początku wielka przyjaźń

przez to pokrewieństwo, ale — jak twierdzą niektórzy — Solon kochał się w

Pizystracie także dla jego zdolności i piękności. Dlatego później, jak się

okazało, kiedy między nimi zaszły różnice poglądów w polityce,

przeciwieństwo to nie spowodowało żadnego między nimi uczucia surowości

czy zawziętości, ale przetrwała w ich sercach tamta prawość, zachowując

„dymiący, ale żywy jeszcze płomień 6 boskiego ognia", pamięć i wdzięczność

miłości.

A że Solon wobec pięknych chłopców nie był wstrzemięźliwy ani dość

silny, by się oprzeć miłości „jak ten bokser w walce na pięści" 7 , to można

wnioskować z jego poematów. I z tego, że w prawach zakazywał

niewolnikom namaszczania się oliwą i miłości z chłopcami, zaliczając to do

praw ludzi szlachetnych i dostojnych obyczajów: w ten sposób jakoś uważał

ich za godnych tego, od czego odpędzał niegodnych.

A mówią, że i Pizystrat kochał się w Charmosie i poświęcił posąg Erosa

w Akademii, gdzie zapalają świętą pochodnię przy biegach kultowych 8 .

2. Ojciec Solona uszczuplił swe mienie — tak pisze Hermippos 9 — przez

działalność dobroczynną i filantropijną i on sam 10 , jeszcze jako młody, zajął

się kupiectwem, nie tyle z braku dostatku na własne potrzeby, ile wstydząc

się przyjmować coś od innych, jako pochodzący z domu przywykłego do

wspomagania innych. Ale niektórzy twierdzą, że wędrował po świecie raczej

dla wielostronnego doświadczenia i poznania niż dla korzyści materialnych.

1 Didymos — z przydomkiem Chalkenteros, grecki filolog z I wieku p.n.e.

2 Asklepiades — trudny do zidentyfikowania wśród innych tego imienia postaci.

3 Kodrus — ostatni król ateński, zresztą legendarny.

4 Heraklides z Pontu — z IV wieku p.n.e., uczeń Platona, autor wielu pism, pisanych

przeważnie w formie dialogów.

5 Pizystrat — znany władca ateński z VI wieku p.n.e.

6 „dymiący ... plomień" — por. Eurypidesa Bakchantki, w. 8.

7 „bokser w walce" — por. Sofoklesa Trachinki 441 i n.

8 przy biegach kultowych — ku czci bóstw ognia, tak by w biegu żagiew nie zgasła.

9 Hermippos — grecki filolog i biograf z III wieku p.n.e.

10 on sam — Solon.

Wszyscy bowiem są zgodni co do tego, że był żądny wiedzy — jak to jako

starszy sam mówił, że „starzeje się ucząc się dużo rzeczy". A bogactwa nie

podziwiał. Pisał, że jak bogaty ten, który

dużo ma srebra 11 ,

Dużo złota i ziemi pszenicę rodzący mu łan, Konie i

muły, tak i ten, który tylko posiada

Zdrowy żołądek i nogi, i piersi swej stan, Ciesząc

się dzieckiem i żoną, jeśli i to mu przypada,

Młodość i zgodny z młodością sił kwiat.

Ale gdzie indziej mówi:

Bogactwo pragnę ja mieć, lecz niesprawiedliwie Nie

chcę ja tyć; bo za tym idzie kara wżdy.

Nic przecież nie stoi na przeszkodzie, by człowiek uczciwy i obywatel ani

nie dokładał starania o zdobycie nadmiernych bogactw, ani też nie wyrzekał

się korzystania z dostatecznych dóbr koniecznych. W tamtych czasach — jak

mówi Hezjod 12 — „żadna nie hańbiła praca". Rzemiosło nie przynosiło

wstydu, kupiectwo było nawet zaszczytne, jako pozyskujące obce kraje i

przymierza królów, przynoszące znajomość wielu rzeczy. Niektórzy nawet

zakładali wielkie miasta, jak Protis 13 , założyciel Massylii 14 , czczony przez

Keltów nad Rodanem. Podobnie Tales 15 miał się trudnić handlem, i Hipo-

krates 16 , ten matematyk; i Platonowi z podróży do Egiptu miała przynieść

zysk sprzedaż jakiejś ilości oliwy.

3. Występującą u Solona wystawność i skłonność do przyjemności

życiowych, jak również jego myśli w poematach na temat tych przyjemności,

wyrażane w stylu raczej pospolitego niż wykształconego człowieka, uważa

się za skutek jego kupieckiego życia: po wielu i wielkich

niebezpieczeństwach pragnął na odmianę miłych doznań i użycia. Ale sam

uważał siebie za przynależnego do ubogiej warstwy ludności, nie bogatej.

Widać to z tych jego słów:

Wielu bogaczy jest złych, a dobrzy biedują:

Lecz kto z nas tamtym w zamian da Cnotę

za pieniądz? Bo cnota jest trwała,

A pieniądz to ten posiada, to inny go ma.

Poezję uprawiał z początku, jak się zdaje, nie dla poważnych celów, lecz

dla żartu i zabawy, w chwilach wolnych od zajęć. Potem jednak zamieszczał

w niej także myśli filozoficzne; podobnie wiele treści politycznych wplatał w

wiersze, nie dla historii i pamięci, ale dla uzasadnienia swoich poczynań,

jako zachęty,

11 dużo ma srebra... — cytaty z elegii Solona.

12 Hezjod — Prace i dnie, w. 311.

13 Protis — „pierwszy", tj. założyciel.

14 Massylia — dziś. Marsylia w Prowansji.

15 Tales — wczesny filozof grecki.

16 Hipokrates — astronom i matematyk z V wieku p.n.e.

przestrogi czy nagany Ateńczyków. A niektórzy twierdzą, że i prawa zamierzał

opublikować w formie wierszy i przytaczają tu taki ich początek:

Wpierw króla Zeusa Kronidę wypada mi prosić,

Aby tym prawom szczęścia użyczył w rozgłosie.

Z filozofii etyki najwięcej uprawiał — jak większość ówczesnych mędrców

— myśl polityczną. Natomiast w filozofii przyrody był zbyt prosty i zapóź-

niony. Widać to z tych słów jego:

Z chmury powstaje moc śniegu i gradu,

Z błyskawicy ognistej dobywa się grzmot, Morze od

wiatru się burzy; lecz jeśli go żadna Siła nie rusza,

to ono najrówniejsze z wód.

I w ogóle zdaje się, że wtedy tylko mądrość Talesa badawczo posunęła się

dalej poza praktyczną wiedzę. Innym 17 przypadł tytuł filozofów z biegłości w

sprawach polityki.

4. Zeszli się oni 18 razem podobno w Delfach, a powtórnie w Koryncie, gdzie

Periander 19 urządził ich spotkanie i zaszczycił ucztą. Ale jeszcze większe

poważanie i rozgłos zyskało im zbiorowe obchodzenie wokoło trójnogu i

wzajemne ich przy tym ustępowanie sobie pierwszeństwa z przyjazną

uprzejmością.

Opowiadają, że gdy Kojczycy 20 zarzucili w morze sieci, przybysze z Mile-

tu 21 zakupili u nich cały ich ułów, zanim był znany. I okazało się, że wydobyto

złoty trójnóg; rzuciła go tam w morze, jak mówią, Helena 22 płynąca do Troi,

przypomniawszy sobie pewną dawną przepowiednię. Najpierw powstała

sprzeczka o trójnóg między przybyszami i rybakami, po czym kłótnię przejęły

miasta, a w końcu doszło do wojny. Wtedy jednak trójnóg obu stronom odebrała

Pytia, „by go dać najmądrzejszemu". Tak więc wysłano trójnóg do Talesa w

Milecie; i Kojczycy z ochotą jemu jednemu dali to, o co walczyli z wszystkimi

naraz Milezyjczykami. Lecz Tales oświadczył, że mądrzejszy od niego jest

Bias 23 . Trójnóg powędrował do Biasa. Ten odesłał go dalej, do innego

mądrzejszego. I tak odsyłany obszedłszy wkoło wrócił powtórnie do Talesa. W

końcu z Miletu posłano go do Teb i poświęcono Apollinowi Ismenijskiemu 24 .

Teofrast pisze, że najpierw odesłano trójnóg do Biasa w Prienie. Ten z kolei

posłał go do Talesa w Milecie. I tak poprzez wszystkich znów wrócił do Biasa,

a w końcu został odesłany do Delf.

17 Innym — w tym Solonowi.

18 Zeszli się oni —Tales z Solonem.

19 Periander — władca Koryntu.

20 Kojczycy — mieszkańcy miasta i wyspy Kos, u południowo-zachodniego wybrzeża Małej

Azji. 21 Milet — znane miasto na zachodnim wybrzeżu M. Azji.

22 Helena — żona Menelausa, uprowadzona przez Parysa do Troi.

23 Bias — jeden z tradycyjnych siedmiu mędrców.

24 Ismenijski — od Ismenosu, rzeczki płynącej przez Teby w Beocji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: