III.PROZA
B. 1932- 1939
18. WIELCY NOWATORZY: WITKACY, GOMBROWICZ, SCHULZ
- charakterystyka ogólna:
o antyawangardyzm
§ Witkacy nie uznaje powieści w ogóle za sztukę
§ schulcowskie nawiązania do młodopolskiej konwencji
o górowanie „treści” nad „formą”
o groteska
o niejednolitość nastroju
STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ
- charakterystyka:
o jest już po apogeum jego twórczości prozatorskiej
o przejście z problematyki historiozoficznej na filozoficzno- estetyczną
- utwory:
o Jedyne wyjście 1931- 1933; wyd. 1968; charakterystyka:
§ poetyka szoku
§ poszerzenie intelektualnego dyskursu
§ redukcja fikcji powieściowej
§ eseizacja
§ tematyka malarska; fachowość w przedstawieniu
§ rozważania nad Tajemnicą Istnienia, Ontologią Ogólną, istnieniami poszczególnymi oznaczanymi IPN
§ ataki na banalizm Boya, Słonimsiego, Chwistaka; realizm
WITOLD GOMBROWICZ
- twórczość:
o Pamiętnik z okresu dojrzewania 1933; charakterystyka:
§ igranie z konwencją fantastyki podróżniczej (Poe), dziennikiem morskiej żeglugi, nowelą detektywistyczną, autobiograficzną gawędą o latach młodości, autokompromitacjonistycznym psychologizmem rodem z Dostojewskiego
§ Forma- kategoria, poprzez którą człowiek styka się z ludźmi, poznaje świat, nadaje mu sens, tworzy kulturę. Kategoria ta fałszuje człowieka i ogranicza, krępuje. Gombrowicz ją aprobuje a jednocześnie demaskuje (→postawa dialektyczna)
§ narrator- bohater: nieukształtowany, kompleks niższości, lękliwy, outsider, potyka się o formy, które mogłyby pomóc mu się określić, ale zazwyczaj źle się to kończy
§ psychologia indywidualna
§ kompromitowanie wartości, do których dąży bohater; brak moralizmu
§ przekorny antymit Adama i Ewy- jabłko zastąpione kością ze śmietnika
§ Krótki pamiętnik Jakuba Czarnieckiego- sprawa „inności” ludzi pochodzenia żydowskiego
§ Biesiada u hrabiny Kotłubaj- pasożytniczy charakter ziemiaństwa
o Ferdydurke 1937
§ nawiązanie do powiastki filozoficznej
§ typiczni bohaterowie
§ łamanie zasady umowności świata przedstawionego
§ satyra społeczno- kulturowa
§ sentymentalne bratanie się z ludem
§ wyszydzenie zacofanego systemu edukacji
§ anachroniczność polskiego dworku
§ psychologia „międzyludzka”- wzajemne narzucanie sobie Formy przez ludzi:
· forma infatylizująca, „upupienie”- dla młodzieży
· ziemianie służbie „gębę” chamów
· służba ziemianom „gębę” panów
§ sytuacje:
· „pojedynek na miny”
· „zgwałcenie przez uszy”
· „jedzenie przeciwko komuś”
· „kupa”- wielka bijatyka w szkole
· „pimkoizm”- wszystko, co po belfersku nadęte, zakłamane w polskie kulturze
§ nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę
§ bohaterzy:
· Józio
· Pimko
· „nowoczesna pensjonarka”- uosobienie Młodości
§ indywidualizm; dzieło podporządkowane osobie autora
o Opętani 1939
§ pseudonim Z. Niewieski
§ drukowana jedynie w prasie dla potrzeb brukowych
§ pomijana w autobiografiach
BRUNO SCHULZ
o wizjoner, ironista, mitotwórca, pisarz materii
o nieliczenie się z rzeczywistością
o oniryzm; podobieństwo świata przedstawionego do snu, ale nikt nie śpi
o estetyka brzydoty i choroby
o regres ku pierwotnym formom materii
o narracja 1- osobowa
o wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości; dorosły narrator
o XIX- wieczny świat stabilizacji mieszczańskiej i XX wiecznej nowoczesności, tandetnej i podejrzanej moralnie
o ignorowanie zasady sprzeczności (nadrealiści)
o mityczność; rodzinno- domowa; nawiązania biblijno- helleńskie; wg Junga byłyby to nawiązania do kolektywnej podświadomości rodzaju ludzkiego
o hilozoizm- zdolność poruszania się całej materii
o makabra; przekształcenia ludzi i przedmiotów
o ironiczny dystans do filozoficznych warstw dzieła
o język precyzyjny, intelektualny przeplatany z momentami metaforyzacji
o Sklepy cynamonowe 1934
o Sanatorium pod klepsydrą 1937; charakterystyka:
§ zejście do podziemia w poszukiwaniu Ojca
§ walka materialisty ze śmiercią
KAZIMIERZ TRUCHANOWSKI
o Ulica Wszystkich Świętych 1936
o Apteka pod Słońcem 1938
o Zmowa demiurgów 1947 (uzupełnienie dylogii przedwojennej)
o inspiracja Schulzem
o oniryzm
o małomiasteczkowe realia
o mitologia rodzinno- domowa
o Ojciec,
o magia
o młodociany bohater- narrator
inne
o bliżej alegorii niż mitu
o aluzje polityczne
o elementy ekspresjonizmu
STEFAN FLUKOWSKI
- Urlop bosmanmata Jana Kłębucha 1939; charakterystyka:
o nieprzekonywująca parabola trudu i dobroci
o groteskowa współczesna wieś
o nieudana
1
Scintilla