NA CZYM POLEGA EKSPRESJA ROLI ŻEBRACZEJ.doc

ŻEBRACY (Maruszewski)

Żebracy definiowani są jako osoby, których jedyne zajęcie i nierzadko główne źródło dochodu stanowią datki pieniężne, niekiedy rzeczowe, o które osoby te ubiegają się najczęściej w miejscach publicznych.

              Przyczyną  żebractwa są najczęściej czynniki materialne. Najczęściej stanowi je utrata stałego źródła dochodu. Niejednokrotnie ludzie zmuszeni są do żebractwa z powodu wypadków losowych, jak choroba, śmierć najbliższych, kalectwo. Choć często zdarza się, że jest to ich świadomy wybór życia.

              Wyróżnić można wiele form i postaci żebractwa.

W ekspresji żebraczej pojawiają się znaki, symbole, które w danej społeczności uznawane są za oznaki ubóstwa. Żebrak musi wyróżnić się z tłumu jemu podobnych, by zwrócić uwagę potencjalnego dobroczyńcy. Do tego celu najczęściej używana jest kartka wyrażająca prośbę o pomoc lub opis trudnej sytuacji życiowej żebrzącego. Przekaz musi być wyrazisty i prawdziwy. Musi przykuwać uwagę swą dramaturgią i jednocześnie zachęcać swą autentycznością do składania datków.

              „Każda żebracza autoprezentacja” zawiera w sobie dwa elementy: „prośbę” oraz „uzasadnienie”. Prośba to najczęściej pudełko na datki lub gest wyciągniętej ręki skierowanej do przechodniów. Uzasadnienie jest natomiast swoistym wyobrażeniem żebraka na temat wartości, na które powinni reagować ludzie znajdujący się w jego otoczeniu. Spośród uzasadnień próśb wyodrębnić można 4 podstawowe typy:

1.      „jestem biedny”

2.      „jestem samotny”

3.      „jestem bezradny”

4.      „jestem uczciwy”.

Poszczególne typy uzasadnień informują potencjalnych dobroczyńców  o przyczynach krytycznej sytuacji życiowej żebraka.

              Żebracy starają się by ich przekazy były jak najbardziej wiarygodne. Chcą udowodnić, że choć los ich doświadczył tak okrutnie, są takimi samymi ludźmi jak ewentualni jałmużnicy i podobnie jak oni zasługują na dobro, miłosierdzie i pomoc.

              Żebractwo jako wzór kulturowy niesie ze sobą kilka najbardziej wyrazistych typów ekspresji jednostki. Maja one określone znaczenie i sens i stanowią pewne schematy poznawcze- wytyczne, na podstawie, których żebrak jest identyfikowany jako taki. Figury te są konkretyzacją roli  żebraczej, stylem jej odgrywania, indywidualizacją.

1.      „NIKT” – najmniej wyrazista figura, niczym nie wyróżnia się z tłumu, najczęściej siedzi na chodniku lub skulona wpatruje się w nieznany punk, jedynym symbolem pozwalającym rozpoznać jest puszka stojąca u jej nóg, jest psychicznie odseparowany od tłumu, który mógłby stać się  ewentualnym darczyńcą.

2.      „OFIARA LOSU” – najczęściej posiada kartkę z podstawowymi danymi personalnymi oraz z informacją o nieszczęściach, jakie ją spotkały. Poza i mimika wskazuje na to jak bardzo został skrzywdzony przez los, stara się być jak najbardziej bierna, najczęściej przykuca lub siedzi, oczy SA spuszczone, a ręce bezwiednie opadają na kolana.

3.      „KALEKA” – postać kontrowersyjna i niezwykle ekspresyjna,  niczego nie ukrywa, stara się wyeksponować swoje niedostatki, jak brak ręki, ślepotę, nie ważna jest odzież, pozycja jaka przybiera proszący, głównym i jedynym elementem próby wywołania współczucia u przechodniów jest kalectwo; „KALEKA” szturmem wbija się w otoczenie, zależy mu by przykuć uwagę przechodniów, bez względu na to jakich drastycznych „obrazów„ do tego użyje

4.      „KWESTARZ” – jest pośrednikiem, rzecznikiem cudzego, tragicznego losu, ukazanego jedynie w postaci informacji o skali i zakresie nieszczęścia., niczym szczególnym nie wyróżnia się z tłumu, jest ubrany jak wiele podobnych mu osób, nie epatuje swoim nieszczęściem, jedyne co nadaje jego postaci dramaturgię to upór i determinacja z jaka wykonuje swoje zajęcie, jałmużnik postawiony jest przed dylematem: bezradności ofiary oraz poświęceniem kwestarza.

5.      „WSPÓŁCZESNY TRĘDOWATY” – najczęściej rolę odgrywają osób chorych na przewlekle, nieuleczalne choroby np. chorych na AIDS, ludzie ci choć przebywają w miejscach publicznych próbują odseparować się od otoczenia, chcą pozostać nierozpoznawalni, uczuciu bezradności towarzyszy poczucie winy , ponieważ dobroczyńcy są skłonni uznać,  iż osoby chore na AIDS są winne swojej chorobie i poddały się jej jedynie przez własną głupotę i nierozwagę.

6.      „DZIAD” – figura związana ściśle z religijnością, najczęściej przyjmuje postawę modlitewną: klęczy ze spuszczoną głową, ręce ma złożone do modlitwy, jest skulona i zamknięta w sobie. Figura ta apeluje do miłosierdzia chrześcijańskiego, prosi o zmiłowanie. U postaci tej często można spotkać religijne akcesoria: różaniec, książeczkę, krzyż, święte obrazki, miejsca gdzie najczęściej można zobaczyć dziada to okolice kościołów.

7.      „MENEL” – postać dość kontrowersyjna, niczego nie stara się ukryć, stonować czy podkreślić, nie wydaje się być osobą odczuwającą umniejszenie swojej wartości, nie przejawia wspólnych wartości z jałmużnikami, jest odważny, bez skrępowania patrzy przechodniom w oczy. Menel to swoiste uosobienie zła które zaskakuje swa zaczepnością i nieokiełznaniem. Nie ma w nim pokory, żebractwem zajmuje się z braku innego zajęcia które przynosiłoby wymierne korzyści.

8.      „ŻEBRAK OKAZJONALNY” – wszelkimi sposobami podkreśla tymczasowość swojej sytuacji,  jedynym co świadczy o nim jako o żebraku to kartka na której widnieje informacja o przyczynach tymczasowego żebractwa. „Tymczasowego” ponieważ osoba ta  informuje o konkretnym celu, na jaki będą przeznaczone zebrane pieniądze. „Innymi słowy, osobnik taki „wypadł” tylko na moment z normalnego rytmu życia i nie wiele potrzeba, by do niego wrócił”. Jest smutnym uosobieniem kondycji państwa, dramatycznie poszukującego wsparcia u bliźnich.

9.      „WĘDROWIEC” – zbierając datki osoba ta nie odwołuje się do motywacji lecz do swego rodzaju psychologicznych metod wywierania wpływu. Interakcja żebrak-jałmużnik jest specyficzna ze względu na kontakt „twarzą w twarz”, żebrak nie pozostaje zupełnie anonimowy – prośbę kieruje do konkretnej osoby, dystans zostaje zmniejszony do minimum. Najczęściej spotykany na dworcach lub w pociągach .

Kontrast pomiędzy żebrakiem a otoczeniem paradoksalnie wzmacnia moc przekazu, jaki wysyła dana figura. Żebrak staje się bardziej wyrazisty, zmusza niejako do zastanowienia się przechodniów nad zaistniałą dysproporcją. Dzięki temu kontrastowi prośba żebracza może stać się bardziej dostrzegalna, może przynieść korzyści.

              Nadmiar znaczeń przekazywanych przez żebraka wyraża się najczęściej w podawaniu zbyt wielu, często skrajnie odmiennych od siebie informacji na temat przyczyn, konieczności uciekania się do żebractwa. Taki nadmiar informacji może wywołać u przechodnia dwojaką reakcję na prośbę: może wzmocnić przekaz, bądź zakłócić spójność postaci.

              Żebrak często ucieka się do kłamstwa, do wzbogacenia swej postaci.  Zachowania „demaskujące” żebraka poddają w wątpliwość jego wiarygodność. Takie działania mogą odstraszyć potencjalnych darczyńców.