Isocrates - Euagoras.pdf - literatura starożytna - polak-maly

ΙΣΟΚΡΑΤΕΣ

ΕΥΑΓΟΡΑΣ

Euagoras 1

[1] Kiedy widzę, Nikoklesie, że otaczasz czcią grobowiec ojca, i to nie tylko

[składając] wiele pięknych darów, ale również przez konkursy chórów, zawody

muzyczne i gimnastyczne, walki hippiczne i rywalizację trójrzędowców. nie

pomijając żadnej z wymienionych możliwości, [2] sądzę, że Euagoras — o ile

istnieje jakaś więź między tymi, którzy odeszli z tego świata a tymi, którzy na n i m

pozostają 2 — z równą życzliwością odnosi się do wspomnianych spraw i raduje

widząc zarówno troskę okazywaną jemu samemu jak i twoją wielkoduszność. Ale

ojciec twój okazałby jeszcze większą wdzięczność, gdyby — niezależnie od

wszystkich wymienionych dowodów pamięci — ktoś potrafił krótko przedstawić

w mowie jego życiowe zasady i niebezpieczeństwa, którym godnie stawił czoła.

[3] Można przecież znaleźć wśród mężów wielkiego ducha i miłujących cześć

takich, którzy nie tylko pragną w miejsce innych dowodów pamięci — mowy

pochwalnej, ale i zamiast życia wybierają sławną śmierć, i starają się o dobre imię

bardziej niż o życie, czyniąc wszystko dla pozostawienia po sobie nieśmiertelnego

wspomnienia. [4] Wydawanie zatem pieniędzy na rzeczy, o których powiedziałem

na początku, w efekcie niczego nie daje, jest jedynie dowodem bogactwa. Natomiast

ci, którzy poświęcają się twórczości literackiej i agomstyce innego typu, pokazali:

jedni — swoją siłę, drudzy — sztukę i wsławili własne imię. A mowa. jeśli pięknie

przedstawi czyny Euagorasa, może sprawić, że i jego cnota zapisze się w pamięci

wszystkich ludzi.

[5] Należy wygłaszać pochwały także tych, którzy w obecnych czasach osiągnęli

cnotę, aby mówcy, zdolni ozdobnie przedstawić ich czyny, posługiwali się wobec

nich słowami prawdy, a młodzi ludzie mogli z większym umiłowaniem czci dążyć

do cnoty. Świadomi tego, że jeśli okażą się od nich lepsi, spotka ich jeszcze większa

pochwała. [6] A dzisiaj — któż nie upadłby na duchu, kiedy widzi bohaterów, którzy

żyli w okresie wojny trojańskiej i wcześniej 3 opiewanych w hymnach i tragediach

i ma świadomość, że ani nie może przewyższyć ich w cnotach, ani nigdy nie okaże się

godnym tak wielkich pochwał? Sytuacji tej winna jest zazdrość, której jedyną cechą

pozytywną jest to, że stanowi największe zło dla tych, którzy ją żywią. Istnieją

bowiem ludzie o tak trudnym charakterze, że z większą przyjemnością będą słuchali

pochwał tych, o których istnieniu nawet nie wiedzą, aniżeli tych, ze strony których

1 Pierwszego przekładu Euagorasa na język polski dokonała Kinga Rekucka-Bugajska (Mean-

den 7, 1985). Obecna tłumaczka starała się oddać, przynajmniej w części, istotę Izokratesowego okresu

retorycznego — kolonu, stanowiącego całość me tylko gramatyczna, ale i logiczną.

2 Podobne, ostrożne sformułowanie na temat życia pozagrobowego zna|du|emy w Sokratesowc)

mowie obrończej, w dialogu Platona (Apol 40 c)

3 Jako exempla występowali zazwycza) Herakles, Tezeusz. uczestnicy wypiawy Argonautów. Sam

Izokrates w Pochwale Heleny (§ 16-38) posługuje się postaciami Heraklesa i Tezeusza. Ksenofont zaś we

Wspomnieniach o Sokratesie (II. l, 21 - 33) przywołuje w cytowanej przypowieści, przypisywanej sofiście

Prodikosowi. Heraklesa. Poza tym wzorców dostarczały eposy Homeia. szczególnie dzięki Achillesowi.

który stanowił uosobienie kalokagathu (por. znane pouczenie Fojniksa z Iliady, IX, 443).

doświadczyli czegoś dobrego. [7] Ludzie rozsądni zatem nie powinni ulegać tym,

którzy źle posługują się rozumem, przeciwnie — w ogóle na nich nie zwracać uwagi i

przyzwyczajać innych do słuchania o tych, o których mówić wypada, zwłaszcza że wiemy,

iż postęp w zakresie sztuk i innych rzeczy dokonuje się nie za sprawą ludzi

konserwatywnych, lecz tych, którzy ulepszają [to, co jest] i zawsze mają odwagę

zmienić coś, co nie jest dobre.

[8] Wiem, że to, co zamierzam uczynić, to znaczy pochwalić cnotę człowieka

prozą, jest rzeczą trudną. Dowód na to najlepszy: ci, którzy poświęcają się filozofii 4 ,

mają odwagę mówić o wielu innych sprawach wszelkiego rodzaju, nikt natomiast

z nich nie podjął się napisać o tym, o czym mówię. Znajduję jednak dla nich

usprawiedliwienie. Poetom bowiem zostało danych wiele ozdób stylistycznych" 5 :

[9] wolno im przedstawiać bogów towarzyszących ludziom i rozmawiających

z nimi, bądź walczących —jeśli im się tak podoba — a także nadawać im imiona nie

tylko znane, ale również obce, nowe, czy metaforyczne i z niczego nie rezygnować,

przeciwnie — ozdabiać poezję wszelkimi możliwymi sposobami. [10] Natomiast

piszący prozą nie dysponują żadnym z tych środków, lecz używają wyłącznie języka

codziennego i argumentacji stosownej w konkretnych prawach. Poza tym poeci

osiągają wszystko dzięki metrum i rytmowi, prozaicy zaś nie mogą dzielić z nimi

żadnego z tych środków wyrazu, a one posiadają taki urok, że nawet gdyby pod

względem stylu i argumentacji utwór nie był dobry, to i tak dzięki samym tylko

rytmom i harmonii [poeci] uwodzą słuchaczy. [1 1 ] Siłę, która tkwi w poezji poznać

można i stąd: gdyby ktoś zostawił w poematach pochwalnych słowa i myśl, a odrzucił

metrum, wówczas poematy te okazałyby się niegodne sławy, którą się cieszą wśród nas

obecnie. Mimo jednak tak wielkiego bogactwa poezji nie należy wzbraniać się, a

przeciwnie — próbować języka prozy, czy i on nie będzie zdolny sławić zacnych mężów

nie gorzej od pieśni i miar metrycznych.

[12] Wydaje mi się stosowne 6 powiedzieć najpierw o pochodzeniu Euagorasa

i o tych, których był potomkiem, nawet jeśli wielu o tym wie; mam bowiem na

uwadze resztę słuchaczy, tak aby wszyscy wiedzieli, że postępowanie Euagorasa

w niczym nie okazało się gorsze od najpiękniejszych i największych przykładów,

jakie pozostawiono mu w spadku. [13] Za najszlachetniejszych herosów uznaje się

4 Pojecie „filozofia" oznacza dla Izokratesa pewną ogładę kulturalną, umiejętność reagowania

słowem na aktualne wydarzenia w życiu kulturalnym i politycznym. Platon doceniając zdolności

intelektualne Izokratesa odmówił mu jednak miana „filozofa". O konfrontacji dwóch wzorców

wychowawczych — Platona i łzokratesa — obszernie pisze H. I. Marrou, Historia wychowania

w starożytności, przeł. S. Łoś, Warszawa 1969.

5 Izokrates podkreśla różnicę, jaka istnieje w możliwościach wykorzystywania stylistycznych

środków wyrazu w poezji i prozie. Nauczyciel jego, Gorgiasz, wypracował model artystycznej prozy

greckiej oparty na zdobyczach poezji (rytm, miary wierszowe, figury mowy. szczególnie bogata

metafora). Izokrates opowiadał się za własnym, nie zapożyczonym od poezji, pięknem języka prozy:

jedynie w mowach epidejktycznych dopuszczał poetyzowanie

6 Izokrates, po wstępie, przechodzi do właściwej pochwały Euagorasa, zachowując stosowany

w enkomiach schemat: genos, kallos. arete.

bowiem tych, którzy zostali zrodzeni z Zeusa. Z nich zaś nikt nie był tak wielki, żeby

przewyższył Ajakidów: w gałęziach genealogicznych znajdziemy zazwyczaj ludzi

zarówno wyjątkowych, jak i zupełnie zwyczajnych, natomiast wszyscy potomkowie

Ajakosa stali się ludźmi współcześnie najbardziej znanymi. [14] Ajakos zrodzony

jako syn Zeusa i protoplasta rodu Teukrydów do tego stopnia przewyższał innych, że

w czasach, kiedy Hellenów nawiedziła susza będąca przyczyną zagłady wielu i gdy

klęska osiągnęła największe rozmiary, do Ajakosa przybyli z błaganiami przywódcy

miast, przekonani, że ze względu na swoje pochodzenie i pobożność szybko wyprosi

u bogów kres obecnych nieszczęść. [15] Kiedy otrzymali pomoc i spełniły się ich

błagania, ufundowali w Eginie świątynię, wspólną dla wszystkich Hellenów,

dokładnie w tym miejscu, w którym Ajakos wznosił swoje modły 7 . Do czasu, kiedy

jeszcze był wśród ludzi, żył w największej sławie, a po śmierci — jak powiadają

— otoczony wielką czcią przez Plutona i Korę wraz z nimi zasiada jako sędzia

w podziemiach 8 .

[16] Synami jego byli Telamon i Peleus, z których pierwszy wyprawił się

zbrojnie wraz z Heraklesem przeciw Laomedontowi i został uznany za najdzielniej-

szego, Peleus natomiast okazał się bohaterem w walce przeciw centaurom i po

pokonaniu wielu niebezpieczeństw poślubił córkę Nereusa — Tetydę stając się ze

śmiertelnika nieśmiertelnym, a poza tym — jak wieść niesie — jemu jednemu

spośród ludzi bogowie na zaślubinach śpiewali pieśń weselną. [17] Każdy z nich

obu, to znaczy Ajakos i Peleus, spłodzili synów: Ajakos — Telamona i Teukrosa,

Peleus natomiast — Achillesa. Oni to dali szczególnie wielki i oczywisty dowód

własnej cnoty: nie tylko bowiem w swoich rodzinnych miastach byli pierwszymi,

i nie tylko w miejscach, które zamieszkiwali, [18] lecz również w czasie wyprawy

Hellenów przeciw barbarzyńcom, kiedy z obu stron zebrały się wielkie armie, nie

zabrakło żadnego ze sławnych bohaterów, [a] Achilles w tych właśnie niebez-

pieczeństwach przewyższył wszystkich. Zaraz po nim okrył się sławą Ajas, Teukros

z kolei, godny im pochodzeniem, w niczym nie okazał się gorszy: skoro tylko pomógł

przy zdobyciu Troi, przybył do cypryjskiej Salaminy, położył jej podwaliny, nadał

nazwę, jaką nosiła jego pierwsza ojczyzna 9 i pozostawił panujący aż do chwili

obecnej ród królewski.

[19] Od samego początku Euagoras otrzymał w spadku od przodków wiel-

kość. Zgodnie z zasadą, według której miasto zostało założone, sprawowali [w nim]

władzę królewską potomkowie Teukrosa, w późniejszych zaś czasach przybył

uciekinier z Fenicji i obdarzony zaufaniem ze strony wówczas panującego, kiedy

wzrósł w wielką potęgę, nie okazał wdzięczności, [20] lecz przeciwnie — nie-

7 Świątynia nazywana Ajakeion opisana została przez Pauzaniasza w Wędrówkach po Helladzie

(II, 29).

8 O władzy sędziowskiej w zaświatach Ajakosa, Minosa i Radamantysa snuje opowieść Platon

w Gorgiaszu (523a-524a). Homer jako sędziego w podziemiach wymienia tylko Radamantysa (por.

Słownik mitologii greckiej i rzymskiej Pierre'a Grimala, Ossolineum 1987).

9 Chodzi o wyspę Salaminę w pobliżu Aten.

godziwość wobec tego, który go przyjął: utalentowany w zagarnianiu [tego, co

cudze] obalił swego dobroczyńcę i sam zasiadł na królewskim tronie. Pozbawiony jednak

wiary w to, co się zdarzyło i żądny zapewnienia sobie bezpieczeństwa, zbarbaryzował

miasto i całą wyspę poddał pod panowanie Wielkiego Króla 10 .

[21] Kiedy tak się sprawy miały i potomkowie wspomnianego [nędznika]

dzierżyli władzę, urodził się Euagoras. Wolę przemilczeć wróżby, wyrocznie

i zjawy, jakie pojawiły się w snach, z których można by było wnosić, że narodzony

przewyższy zwykłego człowieka, nie dlatego, żebym nie wierzył temu, co powiedziano,

ale aby było jasne dla wszystkich, że daleki jestem od wymyślania czegokolwiek o tym,

co Euagoras dokonał, tak że nawet z rzeczy, które zaistniały, pomijam te, o których

wiedzą tylko nieliczni, z obywateli nawet — nie wszyscy. Zacznę zatem mowę od

spraw ogólnie znanych.

[22] Jako chłopiec [Euagoras] posiadał urodę, siłę fizyczną i roztropność, co

w tym wieku jest najbardziej stosowne. Świadkami roztropności można by uczynić

tych, którzy razem z n i m byli wychowywani, urody — wszystkich, którzy ją widzieli, siły

fizycznej dowodzą natomiast wszelkie zawody, w których zwyciężał rówieśników. [23]

Kiedy osiągnął wiek męski, wszystkie te przymioty pomnożyły się i dołączyły do nich:

męstwo, mądrość i sprawiedliwość. A i te również nie w stopniu przeciętnym, jak w

przypadku innych ludzi, lecz każda z tych cnót w wyjątkowym wymiarze. Wyróżniał się

bowiem do tego stopnia zaletami ciała i duszy, [24] że kiedy zobaczyli go ci, którzy

wówczas sprawowali władzę królewską, wystraszyli się i zaniepokoili o swoje panowanie,

przekonani, że człowiek o takim charakterze nie będzie wiódł życia jako osoba

prywatna. Skoro jednak przypatrzyli się jego obyczajom, tak mocno mu zawierzyli, iż

uznali, że gdyby ktokolwiek odważył się wystąpić przeciw nim, Euagoras będzie ich

wspomagał. [25] I chociaż opinia o nim była tak zmienna, w niczym się nie pomylili:

ponieważ [Euagoras] ani nie poprzestał na byciu osobą prywatną, ani też nie wyrządził im

krzywdy; przeciwnie — bóstwo tak bardzo troszczyło się o niego, aby godnie przejął

władzę królewską, że to, co należało przygotować bezbożnie, wykonał ktoś inny [26], i

ustrzegł przed tym Euagorasa, dzięki czemu możliwe było przejęcie władzy w sposób

zbożny i prawy. Jeden bowiem z możnowładców 11 uknuwszy spisek zgładził tyrana, a

równocześ nie podjął się schwytać Euagorasa, przekonany, że nie będzie zdolny

posiąść władzy, jeśli nie usunie go ze [swej] drogi. [27] Ten jednak uniknąwszy

niebezpieczeństwa i dotarłszy do Soloi w Cylicji nie myślał w taki sposób jak i n n i ludzie

osaczeni przez nieszczęścia: tamci bowiem, pozbawieni władzy tyrańskiej, popadają

[zwykle] ze względu na zaistniałą sytuację w rozpacz, tymczasem Euagoras osiągnął

taką wielkość ducha, że chociaż do tej pory żył jako osoba prywatna, w momencie, w

którym zmuszony został do pędzenia życia wygnańca, postanowił zawładnąć tronem.

[28] Wzgardził włóczęgami i szukaniem powrotu przy pomocy zbiegów i ludzi

pośledniejszych, a wykorzystał taki sposób, jakiego pragnąć

10 Mowa o królu Persji Artakserksesie.

11 Abdemon. Informację na ten temat podaje również Diodor Sycylijski XIV, 98.

Isocrates - Euagoras.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: