John N.D. Kelly - Początki doktryny chrześcijańskiej - PRZESZUKIWALNY.pdf - drzewko214

Przełożyła

Julia Mrukówna

Przekład przejrzał i terminologię ustalił

ks. Emil Stanula

Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1988

PRZEDMOWA DO PIĄTEGO WYDANIA

Przygotowując to wydanie do druku, wprowadziłem o wiele więcej i to

znacznie obszerniejszych poprawek i zmian niż w trzech poprzednich wy

daniach; w niektórych działach napisałem właściwie na nowo całe paragrafy,

żeby uwzględnić świeże wyniki w nauce i zmianę moich własnych poglą

dów. Jestem głęboko wdzięczny przyjaciołom za ich rady, a szczególnie Wie

lebnemu Księdzu Profesorowi G. C. Steadowi, który wspaniałomyślnie pod

sunął mi ponad dwadzieścia spośród zmian, które przyjąłem. Żeby uzupełnić

lukę, na którą mi zwracało uwagę wielu uczonych, uznałem też za pożą

dane wstawienie całkowicie nowego, końcowego rozdziału.

26 listopoda 1976

PRZEDMOWA DO PIERWSZEGO WYDANIA

Mój cel przy pisaniu tej książki był skromny. Chodziło o dostarczenie stu

dentom i innym osobom, które mogą się tym interesować, opracowania w za

rysie rozwoju teologii w Kościele okresu patrystycznego. Ostatni angielski

podręcznik na ten temat, wspaniałe Introduction to the Early History of

Christian Doctrine („Wprowadzenie do wczesnej historii doktryny chrześci

jańskiej") nieżyjącego już J. F. Bethune-Bakera, wyszedł ponad pół wieku

temu i choć przeszedł przez wiele wydań i przedruków, pierwotny tekst

pozostaje w swej istocie bez zmian. Od czasu jego napisania nastąpił po

ważny postęp w naszej wiedzy na temat wczesnej myśli chrześcijańskiej,

a teologiczna atmosfera jest pod wieloma względami wyraźnie odmienna.

Chciałbym żywić nadzieję, że ta książka wzięła pod uwagę niektóre z tych

zmian. Mając jednak na uwadze jej ograniczony cel, musiałem odmówić

sobie przyjemności zbadania niektórych rozleglejszych problemów, nastręcza¬

nych nieuchronnie przez rozwój dogmatu. Ograniczając się do dwu przy

kładów: nie próbowano tutaj ani definiowania wewnętrznej istoty ortodoksji,

ani oceny wpływu hellenizmu na powstanie Ewangelii. Te i pokrewne tema

ty, choć są tematami najwyższej wagi, zdawały się przekraczać zakres takiej

książki jak ta. Poprzestałem zatem na próbie przedstawienia samych doktryn

w sposób możliwie zrozumiały i bezstronny.

Tekst zawiera mnóstwo cytatów (w większej części w przekładzie) ze sta

rożytnych Ojców i teologów oraz odniesień do nich, a w odsyłaczach stara

łem się wskazać dokładnie źródła możliwie każdego z nich. Chciałbym jak

Przedmowa do pierwszego wydania

najusilniej zachęcić studentów do sięgania do nich, gdy tylko mają po temu

sposobność, bo jedyną drogą do zrozumienia ducha wczesnego Kościoła jest

przesiąknięcie pismami patrystycznymi. Odsyłaczy do autorów nowożytnych

przeważnie unikałem, ale bystry czytelnik szybko dostrzeże, ile zawdzięczam

klasykom historii dogmatu, takim jak Harnack, Tixeront, Loofs i Seeberg.

Krótkie bibliografie dołączone do rozdziałów nie mogą oczywiście być uwa

żane za wyczerpujące, można w nich tylko widzieć rejestr wybranych dzieł,

które ja sam uznałem za pożyteczne i które moi czytelnicy mogliby z korzy

ścią studiować.

Jest rzeczą bez wątpienia oczywistą, że jeśli ktoś kończy taką książkę jak

ta, to doznaje wyraźnie uczucia niezaspokojenia. Byłoby rzeczą łatwiejszą

i bardziej zadowalającą gruntowne zajęcie się jedną doktryną niż tyloma

w sposób sumaryczny. Mam więc nadzieję, że moi czytelnicy nie będą oka

zywali niezadowolenia, jeśli tu czy tam uznają omówienie za niedostateczne

albo jeżeli równowaga pomiędzy różnymi działami wyda im się nie zawsze

dobrze utrzymana. Chciałbym też skorzystać z tej okazji, żeby podziękować

wielu przyjaciołom, którzy mnie wspomagali swoją pomocą i zachętą. Mię

dzy nimi chciałbym szczególnie wspomnieć Wielebnego dra F. C. Crossa

i profesora teologii panią Margaret, którzy przeczytali dokładnie całą książkę

i poczynili niezliczone, cenne uwagi, oraz Ettę Gullick — to jej głównie

zasługą jest indeks. Miło mi też wspomnieć, że właśnie w Bincombe, w bę

dącym istnym archiwum domu Rowleya i Etty Gullick powstał szczegółowy

szkic pierwszych rozdziałów oraz były przepisane na maszynie w swej koń

cowej postaci ostatnie rozdziały tej książki.

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Treść publikowanej książki najkrócej można określić formułą: synteza

patrystycznej teologii. Jak każda synteza tak również ta jest dziełem skróto

wym, przedstawia bowiem całość doktryn patrystycznych nie rozpracowując

ich w szczegółach. Początki doktryny chrześcijańskiej z punktu widzenia me

tody przekazują świadectwa najbardziej reprezentatywnego dla danego okre

su Ojca Kościoła streszczając jego myśli, posługując się niejednokrotnie jego

językiem, sformułowaniami i terminami. Tego rodzaju metoda sprawia wra

żenie, że poszczególni pisarze sami referują swoje poglądy teologiczne. Współ

cześni patrologowie, chociaż istnieją w książce, są jednak tak ukryci, że uze

wnętrzniają się w bibliografii i w twierdzeniach, które rozpoznają bardziej

specjaliści niż zwyczajni czytelnicy. Podręcznik teologii patrystycznej, bo

również w ten sposób można określić publikowaną książkę, referuje poglądy

teologiczne Kościoła pierwszych pięciu wieków w dwóch perspektywach:

historycznej i geograficznej. Obydwie perspektywy widoczne są w strukturze

książki, a czytelnicy łatwo dostrzegają je w samym spisie treści.

Czytelnik polski otrzymuje książkę, jakiej do tej pory nie opublikowano

nie tylko w oryginalnym opracowaniu, lecz nawet w tłumaczeniu. Początki

doktryny chrześcijańskiej można zestawiać z wielkimi i różnorodnymi „histo

riami dogmatów" typu A. Harnacka czy innych. Większość jednak tych historii

wychodząc z pewnych z góry przyjętych założeń metodycznych usiłuje inter

pretować sam rozwój dogmatów. Mówiąc tylko przykładowo, A. Harnack są

dzi, że rozwój doktryny chrześcijańskiej jest pewnego rodzaju hellenizacją

Boskiego Objawienia; drudzy, że jest hellenizacją idei eschatologicznych;

jeszcze inni, że jest kontynuacją greckiej filozofii. Publikowana książka re

zygnując z interpretacji rozwoju, idąc po linii J. Texeronta, w oparciu o Tra

dycję opisuje syntetycznie teologię Kościoła starożytnego. Największa jednak

wartość publikowanego podręcznika polega na tym, że tkwiąc w kontekście

historyczno-teologicznym odtwarza zasadę, która jednoczy i koordynuje auten

tyczną refleksję nad Boskim Objawieniem.

Potrzebę tego rodzaju podręcznika dyktuje wiele racji. Jedna z nich zwią

zana jest z coraz to większą liczbą polskich czytelników dzieł patrystycznych

udostępnionych w polskim przekładzie. Polska bowiem należy do tych kra

jów Europy, w których dzieła najważniejszych Ojców Kościoła mogą być

czytane w języku ojczystym. Zmarły w styczniu (18 I) 1987 roku ks. Marian

Michalski, twórca patrologii polskiej, pisał do mnie w ostatnim swoim liście:

„Nigdy nie spodziewałem się, że kiedyś ujrzę polski komplet, połowy do niemiec

kiego »Bibliothek der Kirchenväter«. A jednak uczyniłeś to w rzeczywistości"

(list z 10 I 1987 do ks. E. Stanuli). Jest to nie tyle uznanie, ile stwierdzenie

faktu, czego dowodem jest liczba fragmentów z dzieł Ojców Kościoła przy

taczanych z polskich tłumaczeń w niniejszym podręczniku. Zaistniała koniecz

ność dostarczenia polskim czytelnikom syntezy teologii patrystycznej, której

szczegóły omawiają poszczególne pozycje publikowane w polskim przekła

dzie teologów Kościoła starożytnego. Jest jeszcze ważniejsza racja. Współ-

Niedziela Przewodnia 1958

Przedmowa do wydania polskiego

czesny czytelnik pism Ojców Kościoła bądź szuka potwierdzenia w nich

swojej refleksji nad Boskim Objawieniem, bądź czyta je w duchu apologe¬

tycznym, bądź chce dostrzec te tezy teologiczne, które wypracowała współ

czesna teologia, zróżnicowana specjalistycznymi ujęciami. Tymczasem teolo

gowie patrystyczni po pierwsze nie dostrzegali większych różnic pomiędzy

egzegezą Pisma Świętego a teologią dogmatyczną z jej różnorodnymi trakta

tami, czy teologią moralną i innymi traktatami teologicznymi; po drugie,

wyrastając ze środowiska historyczno-kulturowego nigdy nie tracili z oczu

faktu, że mają do czynienia z tajemnicą Boskiego Objawienia, do której —

jak uważali — raczej należy dojrzewać, niż starać się ją zrozumieć; po trze

cie, przechodząc przez „las" tajemnicy — jak mawiał Orygenes — raczej

wytyczali drogę, niż przekazywali gotowe rozwiązania. Definicje dogmatyczne

formułowano na synodach i soborach. Publikowany podręcznik śledzi i szki

cuje mapę zarówno geograficzną, jak historyczną wytyczania tych dróg ta

jemnicy oraz dorastania do niej, a tym samym umożliwia współczesnemu

czytelnikowi pism patrystycznych zorientować się, w jakim miejscu opisy

wanej rzeczywistości bosko-ludzkiej się znajduje.

Czytelnicy o usposobieniu apologetycznym mogą postawić pytanie: dlacze

go jako podręcznik teologii patrystycznej obrano dzieło J. N. D. Kelly'ego?

Wiele powodów już przedstawiono wyżej. Na tym miejscu wystarczy po

wiedzieć, że Początki doktryny chrześcijańskiej tkwiąc w Tradycji Kościoła

tak zostały opracowane i zredagowane, iż mogą służyć za wzór przezwycię

żania konfesyjnych różnic i tendencji. Z tego względu doczekały się już tylu

wydań w języku oryginalnym oraz tłumaczeń prawie na wszystkie główne

języki europejskie.

Przy cytowaniu tekstów patrystycznych wydaniami, którymi się zwykle

posługiwano, były albo J. P. Migne (dotyczy to szczególnie cytatów z Ire

neusza), albo, gdzie to było osiągalne, berliński Corpus Ojców greckich lub

wiedeński Corpus Ojców łacińskich. W odsyłaczach strony podawane są tylko

wtedy, gdy nie było odpowiednich podziałów na rozdziały. W pewnej liczbie

wypadków odsyłacze odnoszą się do znanych wydań innych niż podane wyżej

i tam zwykle strona umieszczona jest po nazwisku wydawcy. Skróty tytu

łów periodyków itp. cytowanych w bibliografii winny się same tłumaczyć.

Skróty użyte w książce;

ACO — E. Schwartz: Acta conciliorum oecumenicorum

Mansi — J. D. Mansi: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio

PG — J. P. Migne: Patrologia Graeca

PL — J. P. Migne: Patrologia Latina

OD REDAKCJI POLSKIEJ

Liczne występujące w książce cytaty z dzieł autorów starożytnych były

w dostarczonym przez Tłumaczkę wydawnictwu maszynopisie przekładu prze

łożone na język polski z wersji angielskiej przytoczonej przez J. N. D. Kel¬

ly'ego. W ramach prac redakcyjnych nad maszynopisem cytaty te wszędzie,

gdzie to było możliwe, zastąpiono istniejącymi opublikowanymi przekładami

polskimi danych dzieł i dokumentów. Podawanie w odsyłaczach szczegóło

wych informacji bibliograficznych o cytowanych przekładach polskich byłoby

ze względu na ich dużą liczbę i niewygodne, i nieekonomiczne. Cytaty pocho

dzą głównie z trzech dużych serii, w jakich ukazują się w Polsce przekłady

wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa: z zapoczątkowanej w okresie mię

dzywojennym w Poznaniu i wychodzącej do dzisiaj serii „Pisma Ojców Koś

cioła", z wydawanej w okresie powojennym przez Akademię Teologii Kato

lickiej w Warszawie bardzo dynamicznie się rozwijającej serii „Pisma Sta

rochrześcijańskich Pisarzy" oraz z nieformalnej (nie posiada nazwy ani nie

stosuje numeracji kolejnych wydawanych dzieł) serii publikowanej przez

Instytut Wydawniczy „Pax" w Warszawie. Cytując autorów publikowanych

w tych seriach podajemy w odsyłaczach w przypadku dwóch pierwszych

literowy skrót ich nazw (POK, PSP) wraz z numerem, jaki dane dzieło ma

w serii, przekłady zaś wydane w Instytucie Wydawniczym „Pax" oznaczamy

umownie słowem „Pax" i rokiem ich wydania (odnoszącym się do ostatniego

wydania danego dzieła).* Pełniejszą informację bibliograficzną o cytowanych

26 I 1987

Ks. Emil Stanula CSsR

* W czasie pracy nad maszynopisem książki oraz nad korektą złożonego już jej

tekstu niektóre przekłady Ojców Kościoła z serii PSP oraz Instytutu Wydawniczego

„Pax" sygnalizowane w odsyłaczach były dopiero w drukarniach i nie ukazały się

jeszcze drukiem. Stąd nie udało się cytatów z nich wprowadzić do tekstu książki.

Z tych też względów również informacje o seriach dotyczące ich pozycji najnow

szych mogą okazać się nieścisłe, niekonsekwentne itp.

John N.D. Kelly - Początki doktryny chrześcijańskiej - PRZESZUKIWALNY.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: