MB.pdf

ks . d r D ar iu s z S . Kl e jn o w s ki -Różycki 柯達理

Uniwerytet Opolki * Wydiał Teologicny

K a t e d r a T e o l o g i i D o g m a t y c z n e j

rtykułdrukowanywA. E. Klich (red.), Matka Pana w katechezie ,

Kraków200683-97

Uwaga: aby wszystkie znaki (greckie, scs) byływidocne

należypobradiaintalowadodpowiednie czcionki z serwera .

M ATKA B OŻWIKONOGRFII

BIZANTYJSKIEJ

TeologiaikonymawielkąburliwąhitoriktórawtrąałatarożytnociąMimoiż

w Nowym Testamencie znajdujemy podstawy do wyprowadzenia teologii ikony, to

jednaktarotetamentalnyakacynieniaobraówjetnatylejednonacnyże

jedynieewidentneroenieJeuaChrytuacodoJegoBótwajetwtanie

uprawiedliwidpraktykobraowaniaBoga 1 .

Celowo w niniejszym wykładieotanąpominiteagadnieniawtpneomawiane

aweprykażdejpreentacjiteologiiikonyjaketymologiałowapodtawybiblijne

kultuikonyhitoriateologicnychperypetiiwiąanychikonoklamemNależy

jednakpodkrelidżekwetieikony ąwpierwymrdieproblemem

chrytologicnymwprotwiąanymBótwemJeuaChrytuaanie

hitoriotucnymObernetudiumtemutematowipowiciłkardChritoph

chönborn 2 atakżeoTDioniyŁukauk 3 .

Por. J. C ZERSKI , IkonyBogarodzicywKocilbizantyjkim wPJakóła(red) Veritati et

caritati.Włużbitologiiipojednania , Opole 1992, s. 336n.

C H . S CHÖNBORN , Ikona Chrystusa prełWymonaPonao2001

T. D. Ł UKASZUK , Obrazwięty– ikonawżyciu,wirzitologiiKocioła Ctochowa1993

I K O N A J AK O „ U C H RY S T US O W IEN I E M AT ER II ”

TeologowieikonypodkrelajążeChrytujetjedynąmożliwądopredtawienia

ikonąBogaiwogólejedynąmożliwąikonąacłowiekotylemożebydpredmiotem

ikonyoilejetjednoconyChrytuemtądłotowtleikonyniejetjedynie

konwencjątechnikimalarkiejalewprotnależydoteologiiwiatłałotoniejet

koloremalewiatłemobraowaniemwitociChrytuaktóryjetwiatłocią

wiatatądteżbardocharakterytycneowietlenieikonyikonaniema

wiatłocieniaalepotaci„promieniująodwewnątr”Uykujeiteneekta

pomocątw„blików”– charakterytycnychrojanieotwaryDlategoteżw

KocielebiantyjkimnieitniejeżadnaikonaBogarodicyktóraniemiałaby

widocznego odniesienia do Chrystusa i dojejBokiegoMacieryotwaJelinawet

itniejąikonypredtawiająceBogarodicbeDieciątkatoprynajmniejnapi

jednonacnieinormujenaojejgodnocimacieryokiejWKocielebiantyjkim

ikonograiamaryjnajakicałamariologiaącile chrystocentryczne.

WikoniewytkopodporądkowanejetteologiiPredewytkimprocejej

powtawaniajetwyiłkiemcłowiekadotakiegoprektałceniawiatamateriiaby

wiatotał„uchrytuowiony”prbótwionyDlategoikonograużywamaterii

nieożywionej(kredypigmentówuykiwanychminerałówkałkolorowychiem

łota)oraożywionej(drewnoklejeekórykrólikaipcheryjeiotrapłótna)aby

tmateriprektałcidwobliceBogaukaadwmateriijejotatecnycelTaki

spoóbkontemplowaniamateriiktórypowalawyłonidniejobliceBogapowala

cłowiekowi„widiedwytkowChrytuie”którytałicątkąmateriiktórego

ciałołożonejettejamejmateriicogwiadytrawakałyikażdycłowiektąd

technologiatworeniaikonywcałocipreyconajetymboliką

Dekanaktórejmalowanajetikonawojąymbolikąodwołujeidorajkiego

dreważyciaorado„drewanaktórymawiłoZbawieniewiata”Nadek

naklejanejetpłótnoktóreprypominanampłótnowitegoMandylionuktóryma

mocudrawianiatądikonaewgldunawiąekOobąJeuaChrytua

awebdiemiałaapektterapeutycnyNapryklejonepłótnonakładaiw

odpowiednipoób12wartwtwlewkau(aprawykredowo-klejowej). Liczba ta

ymbolicnienammaprypominad12pokoleoIraelaorapotołównaktórych

budowanyjetKociół

Ktałtdekiikonyjetcharakterytycnyawycajtegoamegodrewna

utworonejetniejakoobramowanie(naywane„polem”)Płacynawewnątr

tegoobramowanianaywanajet„kowcegiem”cylirkąmiejcemwitym

tabernaculumnaktórympredtawiaiObliceBoże

Natpnierylcemwyżłabiaiwikonieryunek„pie”iktałtypredtawianego

misterium. Na wyszlifowanąaprawnaklejairóżnymitechnikamiłotoktóre

uważainieakoloraleawiatłoponieważpotadwitacałajetanuronaw

BożejwiatłociZłoto(w24-karatowychpłatkach)naklejaibądna„mixtion”

(wytrawelachetnychżywic)uykujeiwtedyeektmatowybądteżna

charakterytycnąglinkwydobywanąwrmenii(wtedymożnałotopolerowad

kamieniemagatulubbemwilka)Innemetalemożnaabepiecadelakiem

(odchodamicejlookichmyc)

Farbuykujeiemieanianaturalnegopigmentu(iemminerałów)żółtkiem

jajkawinemmalnymolejkiemgodikowymUykujeiwtenpoóbtw

temperjajecnąTechnikamalowaniajetodwrotnaniżawycajwmalartwie

olejnymwydobywaiwiatłociemnychbarwprechodącdocorajaniejych

Ikonaaadniconiemawiatłocieniablakpotaci„bijeodwewnątr”jet

obraemwitoci

Ikonaotajeopianaapomocąliterkrótówabyjednonacnieokrelid

predtawioneoobyipodkrelidwiąekłowaiobrauIkonograowiewracają

uwagnaaktże„łowoktóretałoiciałem”jetjednocenieiniewmniejym

topniu)„ObraemBogaNiewidialnego”

UwieoceniemikonyjetpowiceniejejprekapłanaWedługredniowiecnego

rytuałuikonapowinnanajdowadinaołtarunaktórymjetprawowana

Eucharytiapre40dnipocymnatpujebardourocytyobrdjej

powiceniaikonograjetpierwymktórypowinienoddadpokłonBogu

przedstawionemu w ikonie 4 .

IkonajetnamalowanąkigąprawdBożychItakjakPimowitejetapianea

pomocąlitertakikonajetapiemtegoamegoOrdiaEwangeliiapomocą

barwktałtówliniiZmieniaijedynietechnikainonikordiejettoamo

tąditniejecałagałąteologiiajmującaiortoikonicnociąpoprawnocią

predtawieniaikonograicnegojegogodnocidogmatem 5 Dlategoteżikonanie

jetopiywanawkategoriachetetycnychIkonaniemaambicjibyd„ładną”

piecącąmyłwrokualerocenieikonyjetowiele głbeikonajetpikna

ponieważpredtawiaodwiecnePikno

Ikona – podobnie jak Ewangelia – repreentujeiuobecniawydareniaktóre

predtawiaWEwangeliiuobecnienienatpujeprełowoawikoniepre

kolory, linie, napisy 6 . Napis na ikonie ma znaczenie zasadnicze, podobne do

biblijnego imienia. Nie jest to jedynie znak rozpoznawczy, ale komunikuje istotne

treciIkonaprypominaanamnetycnie(uobecniająco)obecnodBogawródna

Ikonajetoknempoprektórewierącywidiwiatnadprzyrodzony, oknem

otwierającymnanabolut 7 byaygnaliowadobecnodwiata

nadpryrodonegoikonapoługujeipecjalnymirodkamimalarkimijak

ymbolikakolorówwiatłanimbyoryginalnedetaleanatomicne

(nieproporcjonalniedużeocydługiepalcewydłużonetwaregeometryowanie

ktałtówwielepunktówbieguliniiperpektywicnychalboperpektywa

odwróconaitp)Dobryikonogramalujeniewiatktórywidadjedynieocamiale

wiatduyprebótwionywktórymjetobecnyBógDlategoteżikonaniejet

„realitycna”niejetotograiąportretemaleymbolemcojet

akomunikowanepopredwuwymiarowąormNakutekdwuwymiarowoci

S. M. W. P ASTERNAK , Technika pisania ikony , w: M. Lis, Z. W. Solski (red.), Ikony niewidzialnego ,

Opole 2003, s. 77-80.

K. K LAUZA , Teologiczna hermeneutyka ikony , Lublin 2000, s. 148n.

J. C ZERSKI , tamż , s. 338.

Pojcie-klucnatrwałewprowadonewteologiikonyprepracMQuenot Ikona. Okno

ku Wiecznoci , [tyt. oryg.: L’icôn.Fnêtrurl’bolu ] tum. HPaprockiBiałytok1997

uykujeiwikoniepretreoktóranicegonieamykalectwarawrażenie

istnieniacegocoianiąkryjeTrójwymiarowarebajetkoocona

konkretnaamknitaNiemożnaiwniejjużnicegodomyladtrudniejwniejo

ymbolik

Podtawowąunkcjąikonyjetłużbamodlitwiebylepiejoiągnądpokójercana

modlitwiepredikonąpotaciwitychąmalowanewedługpecjalnychreguł

geometrycnychktórenieropraająludkiejuwagiiokaąpredtawiani

rontalniewpokojnychpoycjachDemonya– preciwnieąpredtawianew

ruchu, w niespokojnej gestykulacjiIkonajetnietylkorodkiemipomocąna

modlitwielecamajużjetpredmiotemmodlitwyanawetmodlitwą 8 .

IkonapredtawiacawwoitypoóbWidiinaikoniepołąconewydarenia

odległewcaieCawikoniemaenymbolicnyniemieciiwkategoriach

jedynie filozoficznych. Artysta malarz widzi wydarzenia sakralne, biblijne, historyczne

jakojednącałodwiataBożego

I N T ER P R ET AC J A W Y BR AN Y C H I K O N B O G ARO D ZI C Y

Whitoriichrecijaotwakilkakrajówodcuwałoniewykleilny wiąekDiewicą

MaryjąoddającipodjejopiekDotychkrajównależyRojaWXIIwkiąż

Andrzej Bogolubski 9 wprowadiłdorukiegokalendaracerkiewnegonowewito-

OpiekiNajwitejBogurodicyanacywywtenpoóbideopiekiMatkiBożej

nadiemiąrukąNatpniewXIVwmijmiataBogurodicyprejmieMokwai

obórZanicianaKremlubdie nawanyDomemBogurodicyWródtychkrajów

najdujeitakżeGrujagdyżwedługtradycji 10 tawłanieiemiawypadłaMaryi

godnieloemaleamiatNiejdoGrujipoedłgłoidChrytuaapotołymon

KananejcykaMatkaBożanaaweobiecałaGrujiwojąopiekcególne

awierenieMatceBożejchronitakżePolkwktórejBogurodicajetcconajako

KrólowaPolkiWredniowiecuLiwonia(obecniecdŁotwy)byłanawana„Terra

Mariana”– iemiaMaryiTaknawałjąpapieżInnocentyIIIbłogoławiącpodbój

tychiemprekryżakówwimiBogarodicy(ZakonNMP)cególnemiejce

RojiwtymkontekciepotwierdająobjawieniaFatimykiedytoportugalkie

dieciktórenicegoniewiediałyoRojiotrymałyodBoagurodicypork

modlitwyatenkrajIleżmodlitwanoononatychiemiachdoNajwitej

diewicyileżikonJejpowicono!Wieletychikonałynłojakocudownewiele

nichbyłouważanychadiełowŁukaaEwangelitywŁukaEwangelitapre

TradycjotałunanyapierwegoautoraikonyBogarodicyNiewiemy

dokładnienacympolegałtenobraNajwitejMaryiPanny

NajprawdopodobniejprekatenwynikałtegożeporódEwangelitówŁuka

miałcególnypoóbekponowaniarolikobietyipootawiłnamnajpełniejy

obraz Bogarodzicy 11 .

L. O USPIENSKY , Lathéologidl’icôndanl’Égliorthodox , Paris 1980, s. 160n.

OnprewiółikonMatkiBokiejWłodimierkiejWłodimieradoMokwy

Opartej na apokryfach.

J. R ÓŻYCK -K LEJNOWSKA , Ikony Bogarodzicy „Tecka– CaopimoKulturalnopołecne”

lipiec-ierpieo(1998)nr20-21, Paris 1998, s. 7-10.

ItniejekilkaettypówipodtypówikonBogarodicyMożnajeprowadidjednakdo

kilkugłównychDeeiBogarodicatronującaHodegetriaEleuaOrantkaItnieją

takżebardopecyicnetypyikonjaknpMatkaBokaBolenaNiepłacmnie

MatkoDooddielnejkategoriiikonmaryjnychnależącenyżyciaMaryijak

ZwiatowanieBożeNarodenieZanicieorainneWbiantyjkiejtradycji

łowiaokiejulubionymtypemikonyBogarodicyjetPokrowacyliOpiekiMatki

BożejWytkieteikonyąnonikiemgłbokichtreciktórychwartociliturgicnej

teologicnejikatechetycnejtrudnoprecenid 12 .

D E E S I S

Greckiełowo deesis oznacza problubmodlitwwtawiennicąWNowym

Tetamenciejettołowoużywanedlaokreleniachrecijaokiegotylużycia

którymjetnieutannamodlitwadoBogaWikonograiibiantyjkiej deesisi to

tryoobowakompoycjapredtawiającaChrytuajako Panakomouktóry

najdujeiwcentrumobraupomidyBogarodicąaJanemChrcicielem

wytpującychwroliordownikówWikonotaietenmotywjetunaocnioną

kwinteencjąmodlitwyKociołaNapodtawietejikonymożnaobjaniadcymjet

modlitwawtawiennicaKociołamodlitwawiernychpodcaEucharytiijakie

naceniemadogmatwitychobcowaniacególnapoycjaBogurodicyiJana

PoprednikaitdPocątkowoBogurodicumiecanopolewejtronieChrytua

(np. w ikonach z VI w. z klatoruwKatarynynaynaju)NajprotąormąDeei

tałyiodXIwpopierialubtylkogłowyTeologiaprawoławnawidiwDeei

obraalubinChrytuaKociołemKociółjetrepreentowanypre

BogarodicaJanChrcicielajmujemiejce przyjacilaOblubioca – Chrystusa (J

3,29) 13 .

B OGRODZICTRONUJĄC

TentypBogarodicypredtawiaBogarodiciedącąnabardowyokimtroniew

poycjirontalnejnapurpurowejkrólewkiejpoduceMatkaBożatrymapred

obąnakolanachDieciJeuktóreprawąrkąbłogoławiawlewejtrymawój

lubkigPimawZdaraiżeDieciątkobłogoławidwomarkami(ikonaMatki

BokiejPecerkiej)Ctowrogachikonyukaaneąpotacianiołowiwitychw

potawieadorującej

H O D E G E T R I A

Hodegetriajetjetjednympodtawowychtypówpredtawieoikonograicnych

MaryiDieciątkiemJeunajdujeiwpewnymoddaleniuodtwaryMatkiiedi

najejrceipatryprediebieFrontalniepredtawionaMaryjawraewoim

Synem charakteryujeiwykledodurowymimajetatycnympojreniem 14 .

ItniejąlicnewariantyHodegetriiDotegotypualicaitakżeMatka

CtochowkaNawa Hodegetria pochodiodgreckiegołowa hodos , czyli droga .

TentypikonypredtawiaBogarodicwpoycjirontalnejwlewejrcetryma

NajobreniejeInajpełniejetudiumpowiconeikonograiimaryjnejtworyłE.

S ENDLER , LicôndlaMèrdDiu , Paris 1992.

M. Q UENNOT , tamż , s. 115.

J. R ÓŻYCK -K LEJNOWSKA , tamż .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: