NR 23 ANTROPOMOTORYKA 2002
SPIS TREŚCI
PRACE PRZEGLĄDOWE
Klaus Blischke - Automatyzacja w sterowaniu ruchami człowieka
Vladimir Liakh, Antoni Nawrat, Zbigniew Witkowski, Grigorij Popow Wykorzystanie trenażerów w podnoszeniu efektywności nauczania czynności ruchowych.
Przegląd prac “Szkoły I.P. Ratowa”
Adam Haleczko - Allometryczne skalowanie wyników podnoszeniu ciężarów
ROZPRAWY I ARTYKUŁY
Włodzimierz Starosta, Nina Sanżarowa, Walerij Olefir, Tatiana Pawłowa-Starosta - Pojęcie “czucia przyboru”, jego składowe i uwarunkowania w opinii wysoko zaawansowanych zawodniczek gimnastyki artystycznej oraz ich trenerów
Edward Mleczko - Stopień urbanizacji a poziom rozwoju somatycznego oraz motorycznego dzieci i młodzieży z małopolski – doniesienie wstępne
RECENZJE
Maciej Łuczak - Recenzja podręcznika “Teoria, praktyka i metodyka szermierki: wybrane zagadnienia” Zbigniewa Czajkowskiego
STRESZCZENIA W JĘZYKU POLSKIM
Jedną z cech motoryki człowieka jest jej niezwykle duża giętkość (Flexibilität). Znajduje to swój bezpośredni wyraz w uczeniu się nowych (Neulernen), licznych i niekiedy bardzo złożonych umiejętności, których wcześniej nie było ani w zasobie zachowań, ani we wzorcach plastycznego dopasowania się (Adaptation, Umlernen) do zmiennych wymagań. Z drugiej strony motoryka człowieka obejmuje też bardzo wiele automatyzmów (Automatismen). Ich wykonywanie cechuje mniejsza zmienność i większa stabilność, a zarazem obniżona wrażliwość na zakłócenia wskutek zawężenia zakresu świadomej, wymagającej uwagi kontroli ruchu oraz zoptymalizowania niezbędnej koordynacji fizycznej. Automatyzmy są więc niezbędne do zabezpieczenia podstawowych funkcji organizmu, a także do wykształcania zarówno umiejętności codziennych, jak i wysoce specjalistycznych technik sportowych. Niektóre są utrwalone genetycznie, inne – wyuczone. Poszczególne zjawiska automatyzacji mogą jednak mieć różne podłoże. Niniejszy artykuł jest poświęcony tym właśnie rozmaitym mechanizmom wytwarzającym automatyzmy. Szczególną uwagę zwraca się jednak na automatyzmy już nabyte, których badania, zwłaszcza w ostatnim dziesięcioleciu, utworzyły coraz bardziej zróżnicowany obraz tej dziedziny sterowania ruchami.
Vladimir Liakh, Antoni Nawrat, Zbigniew Witkowski, Grigorij Popow - Wykorzystanie trenażerów w podnoszeniu efektywności nauczania czynności ruchowych.
Artykuł jest przeglądem prac I.P. Ratowa oraz jego współpracowników (1967–1999 r.) na temat zastosowania trenażerów w podnoszeniu efektywności nauczania czynności ruchowych. Opisana została technologia kształtowania ruchu z rekordową skutecznością oraz perspektywy wykorzystania trenażerów nowej generacji.
Adam Haleczko - Allometryczne skalowanie wyników w podnoszeniu ciężarów
Skalowanie allometryczne staje się jedną z podstawowych metod uwzględnienia wpływu wielkości ciała na fizjologiczne parametry wysiłkowe i wyniki sportowe człowieka. Tego typu działania okazały się szczególnie przydatne w podnoszeniu ciężarów jako obiektywny sposób umożliwiający porównanie osiągnięć sportowych zawodników niezależnie od ich kategorii wagowej. Mimo wielu zalet, modele allometryczne nie są pozbawione wad i ich stosowanie podlega ograniczeniom, a przede wszystkim muszą być udowodnione wszystkie leżące u podstaw tych modeli założenia. W opracowaniu, na podstawie dostępnych publikacji, przedstawiono uzasadnienie i niezbędne warunki wykorzystania tej procedury w dwuboju olimpijskim i trójboju siłowym. Uzupełnienie stanowi informacja o tabelach opracowanych tą metodą, służących do przeliczeń wyników wyciskania leżąc niepełnosprawnych sportowców obojga płci.
Włodzimierz Starosta, Nina Sanżarowa, Walerij Olefir, Tatiana Pawłowa-Starosta -Pojęcie “czucia przyboru”, jego składowe i uwarunkowania w opinii wysoko zaawansowanych zawodniczek gimnastyki artystycznej oraz ich trenerów
W pracy przedstawiono wyniki badań ankietowych i eksperymentu psychosemantycznego, dotyczące pojęcia “czucia przyboru”, jego elementów składowych i uwarunkowań. Badania przeprowadzono na 40 wysoko zaawansowanych zawodniczkach gimnastyki artystycznej i 9 trenerkach. W opinii zawodniczek “czucie przyboru” składa się z licznych elementów odzwierciedlających zarówno jego fizyczne właściwości, poziom koordynacji ruchowej, jak też technikę jego opanowania. Wysoki poziom “czucia przyboru” jest wskaźnikiem technicznego mistrzostwa i wytrenowania zawodniczek.
Słowa kluczowe: gimnastyka artystyczna, elementy “czucia przyboru”, semantyczna przestrzeń “czucia przyboru”, metoda klasterowa.
Wychodząc z założenia, popartego wynikami obserwacji antropologów (Bielicki 1992, Bielicki i wsp. 1997, Malina i Bouchard 1999), że metodą bardzo informatywną i dającą obiektywne wyniki, jest monitorowanie zróżnicowania społecznego ludności poprzez analizę biologicznych przejawów zróżnicowania – postanowiono w badaniach przeprowadzonych w latach 1995-1999 zweryfikować hipotezę sugerującą możliwość wystąpienia pod koniec XX wieku w miastach i wsiach Małopolski zjawiska zaniku gradientów społecznych, czyli różnic pod względem rozwoju biologicznego, obserwowanych między grupami ludności różniącymi się swą sytuacją społeczno-ekonomiczną. Obserwacjami objęto 16651 dziewcząt i chłopców w wieku 7-19 lat, którzy od urodzenia mieszkali w miastach (do 25 000 mieszkańców) i wsiach makroregionu małopolskiego.
W analizie statystycznej zebranych materiałów nie stwierdzono w większości badanych przypadków u osobników obojga płci, mieszkających w miastach i wsiach, istotnych statystycznie różnic pod względem rozwoju ich: podstawowych cech somatycznych, funkcjonalnych i zdolności motorycznych. W toku badanego okresu ontogenezy (wiek 7-19 lat) mieszkańcy wsi posiadali wyższy poziom tylko wydolności tlenowej oraz odznaczali się w grupie wieku 7-10 lat lepszym potencjałem siłowym i wytrzymałościowym niż rówieśnicy z miast. Nie zauważono więc gradientów urbanizacyjnych, które były udokumentowane we wcześniejszych badaniach populacyjnych. Świadczyć to może o braku podstaw do potwierdzenia poglądu o pogarszaniu się dobrostanu biologicznego, stwarzanego dzieciom w naszym kraju do ich rozwoju na wsiach małopolskich w okresie transformacji ustrojowej. W świetle analizy zebranych materiałów można przypuszczać, że taka sytuacja mogła zaistnieć raczej w populacjach małych miast Małopolski.
Słowa kluczowe: cechy somatyczne, sprawność motoryczna, badania populacyjne dzieci i młodzieży, gradienty społeczne.
W Polsce zagadnienia związane ze szkoleniem instruktorów i trenerów szermierki nie doczekały się monograficznego opracowania. Sukcesy, jakie osiągali polscy szermierze, oraz praktyczne wykorzystanie doświadczeń nagromadzonych zaobserwowanych w trakcie procesu szkolenia i na zawodach sportowych, w pełni zasługują na książkowe ujęcie. Tego niełatwego zadania podjął się prof. dr Zbigniew Czajkowski przygotowując monograficzne ujęcie programu i teorii z zakresu szermierki dla Wyższego Kursu Trenerów Szermierki, który został zorganizowany na przełomie października i listopada 2001 r. w Katowicach.
Redaktorem i głównym autorem tego dwuosobowego opracowania jest prof. dr Zbigniew Czajkowski, z wykształcenia lekarz, który 66 lat poświęcił szermierce, najpierw jako zawodnik, m.in. brązowy medalista drużynowych mistrzostw świata seniorów w szabli w 1953 r., a potem znakomity trener (m.in. wychowawca Egona Franke – mistrza olimpijskiego we florecie w 1964 r.), następnie szef wyszkolenia Polskiego Związku Szermierczego, nauczyciel akademicki w Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, organizator wielu kursów trenerskich o zasięgu krajowym i międzynarodowym, wspieranych przez Polski Związek Szermierczy i Międzynarodowy Komitet Olimpijski.
Mimo że tytuł podręcznika jest dwujęzyczny, to jednak podręcznik ten został napisany w czterech językach (polskim, angielskim, francuskim, niemieckim). Książka wywołała wielki oddźwięk wśród uczestników owego kursu, a po jego zakończeniu w zrzeszeniach fechtmistrzów w USA i Wielkiej Brytanii.
Książka składa się z 18 rozdziałów, z których 17 napisał Zbigniew Czajkowski, tworzących względnie zwartą całość, obejmujących informacje na temat podstawowych koncepcji teoretycznych i szczegółowych metod stosowanych w treningu. Można stwierdzić, że trudno byłoby znaleźć bardziej kompetentnego autora tak wyczerpująco ujętej problematyki.
W efekcie Z. Czajkowski przygotował pracę, w której wszechstronnie wykorzystał różnego rodzaju opracowania (polskie i obcojęzyczne), będącą również efektem wieloletnich badań tak samego autora jak i jego uczniów przygotowujących prace magisterskie. Przygotowane i opublikowane dotychczas prace Z. Czajkowskiego obejmują szerokie spektrum zagadnień sportu szermierczego (“Szermierka na florety”; “Szermierka na szpady”, Taktyka i psychologia w szermierce).
Omawiana praca pozwala na wniknięcie w istotę szkolenia sportowego oraz na zapoznanie się z mechanizmami, które je warunkują. Podane są także praktyczne przykłady metod i środków stosowanych przez trenerów w trakcie pracy szkoleniowej. Koreluje to z najnowszymi tendencjami w światowej historiografii treningu. jak wiadomo ostatnim czasie coraz więcej uwagi poświęca ona pracom z zakresu metodyki treningu. Z. Czajkowski stara się zagadnienia związane z teorią, metodyką i praktyką szermierki analizować na szerszym tle, w kontekście różnych zagadnień związanych z psychologią sportu, socjologią, pedagogiką, a nawet historią tej dyscypliny sportu.
Dzieło Z. Czajkowskiego otwiera rozdział I, w którym Autor przedstawił program dla Wyższego Kursu Mistrzów Szermierki (Programme for na Advanced Course for Fencing Masters), główny cel kursu, czas jego trwania oraz zagadnienia szczegółowe.
Rozdział II pt. Fencing Actions – Terminology, Thier Clasification and Application in Competition (Działania szermiercze – nazewnictwo, podział i stosowanie w walce) zawiera podział i właściwe nazewnictwo stosowane w trakcie wykonywanych ćwiczeń w treningu i w walce sportowej. Autor wykazuje, że znajomość właściwego nazewnictwa i objaśnień słownych w procesie szkolenia pozwala na właściwe posługiwanie się terminologią szermierczą i zrozumiałe dla innych wysuwanie wniosków z obserwacji zawodów. W sposób oczywisty i obrazowy przedstawiła też używane aktualnie słownictwo i podział działań. W jasny i przejrzysty sposób formułuje definicje umiejętności technicznych, techniczno-taktycznych, taktycznych oraz zaskoczenie i wyczucie zaskoczenia. Dawid Tyszler tak oto wyraził swoją opinię o nazewnictwie i podziale działań, zaproponowanym przez Z. Czajkowskiego: “Nazewnictwo i nowy podział działań szermierczych wprowadzonych przez Zbigniewa Czajkowskiego jest doskonały, logiczny, na wskroś nowoczesny, prosty i o dużym znaczeniu praktycznym”.
Rozdział III, zatytułowany Motivation in Fencing (Motywacja w szermierce), jest poświęcony motywacji w szermierce. Autor zaprezentował czynniki wpływające na właściwe przygotowanie się do zawodów. Akcentuje w nim szczególnie dwa prawa Yoerkesa i Dotsona, które są przydatne nie tylko w rywalizacji sportowej, ale też w życiu codziennym.
Rozdziały IV i V na temat Directing the Process of Training Competition and Athlete’s Personality Dimensions as a Model (Kierowanie procesem treningu oparte na wzorcu zawodów i wymiarach osobowości zawodnika) są napisane w języku angielskim i w języku polskim. Czytelnik może także się zapoznać z tabelami w wersji dwujęzycznej.
W rozdziale IV Autor przedstawił w skrótowej formie (bo szerzej i dokładniej opisał w wielu innych publikacjach) znaczenie wzorca zawodów z uwzględnieniem osobniczych cech właściwości danego zawodnika, a nie “modelu mistrza” – którego nie ma. Jego zdaniem wielcy mistrzowie, mimo wielu cech wspólnych, różnią się często bardzo istotnie między sobą. Trening sportowy powinien być oparty na wzorcu zawodów z uwzględnieniem indywidualnych wymiarów osobowości. W związku z tym trener powinien odpowiedzieć sobie na pytanie jaki styl walki prezentuje zawodnik, którego szkoli, jakie działania stosuje najczęściej jego wychowanek, jaki jest poziom jego inteligencji, ekstra lub introwersji, jakie przejawia skłonności taktyczne.
Rozdziały VI i VII pt. Wiedza, umiejętności, osobowość i praca trenera (Knowledge, Skills, Personality and Work of Coach) zaprezentowane zostały także w wersji polskiej i angielskiej. W trakcie prowadzenia kursów, wykładów, ćwiczeń metodycznych, pokazów dla trenerów i instruktorów w kraju i za granicą, uczestnictwa w wielu konferencjach metodycznych dla przedstawicieli szeregu dyscyplin sportu oraz słuchając wypowiedzi teoretyków i praktyków nauk o kulturze fizycznej i innych dziedzin Z. Czajkowski – jak pisze – wiele skorzystał, “w myśl zasady, że najwięcej się uczymy ucząc innych”. Jego zdaniem, celem pracy trenera jest skuteczne powiązanie teorii i praktyki. Podkreśla też zdrowy rozsądek trenera, którego nie zastąpią żadna wiedza i umiejętności praktyczne.
W rozdziale VIII, zatytułowanym Zur Taktik des Fechtens – die Vorbereitungshandlungen (O taktyce w szermierce – działania przygotowawcze), Autor podkreśla, że w nowoczesnej szermierce taktyka odgrywa coraz większą rolę. Definiuje ją i dokonuje podziału ćwiczeń taktycznych na właściwe i przygotowawcze. Szczególnie przypomina, że niedocenianie działań przygotowawczych w nowoczesnej szermierce szablowej jest jednym z objawów jej zubożenia. Jednak szczególną rolę przypisuje działaniom przygotowawczym, zwłaszcza we florecie i szpadzie.
Działania przygotowawcze są trudne do zdefiniowania, bowiem stanowią szeroką gamę form ruchowych. Treść tego rozdziału potwierdza potrzebę prowadzenia badań nad działaniami przygotowawczymi i ich znaczeniu taktycznym.
W rozdziale IX pt. Florett und Degen (Floret i szpada) Z. Czajkowski zastanawia się, czy uprawianie floretu jest korzystne dla pojedynków szpadowych, czy uprawianie szabli albo szpady powinno być poprzedzone zaznajomieniem się z techniką walki na florety. Autor pisze, że poświęcił wiele czasu, aby określić wpływ szermierki na florety na wyniki i postępy w fechtunku szpadowym. W konkluzji stwierdza, że równoległa nauka szermierki na florety i szpady ma wielu zwolenników i przeciwników.
W X rozdziale na temat Angelo – Great Champion of Fencing as Sport (Angelo – orędownik szermierki sportowej) zaprezentował sylwetkę Demenico Tremenondo Angelo i jego zasługi w rozwoju szermierki rekreacyjno-sportowej. Mimo, że D. T. Angelo nie wprowadził do techniki i taktyki nowatorskich rozwiązań, to jednak odznaczał się dużym talentem pedagogicznym i był jednym z prekursorów uprawiania szermierki na florety jako miłego i pożytecznego sportu. Autor w zakończeniu podkreśla znaczenie poznawania dziejów sportu dla działalności praktyczno-dydaktycznej.
W rozdziale XI, zatytułowanym Istota, znaczenie, rodzaje lekcji indywidualnej – Autor zaprezentował pogląd, że lekcja indywidualna nie powinna kształtować u ucznia postawy biernej, konsumenckiej, ale przede wszystkim wyzwolić w nim postawy czynne i twórcze. Wszystko czego uczy się zawodnik na lekcji powinno mieć zastosowanie w walce, a następnie w zawodach. Zaleca, aby ruchy fechtmistrza nie były sztuczne, ale prawdziwe i zbliżone do walki. Uczeń w trakcie lekcji powinien dostrzegać sytuację z zawodów, a w zawodach sytuację z lekcji. Autor także przedstawił budowę lekcji i jej rodzaje. Opierając się na dwóch podziałach: rodzaj lekcji (jej główny cel) i jej kierunek (treść), można stosować różne zestawienia, np. lekcja nauczania o kierunku technicznym (nauczamy techniki), lekcja doskonalenia o kierunku techniczno-taktycznym (doskonalimy znane umiejętności techniczno-taktyczne), lekcja doskonalenia o kierunku taktycznym (doskonalimy znane umiejętności taktyczne, np. działania w drugim zamiarze). W rozdziale tym zostały także omówione podstawowe metody stosowane w lekcji indywidualnej.
W rozdziale XII dotyczącym podstawowych metod stosowanych na indywidualnej lekcji Autor przedstawił metody, dzięki którym można uniknąć działań stereotypowych. Trener może zastosować wobec uczniów (o zróżnicowanym zaawansowaniu techniczno-taktycznym) różnorodne rozwiązania nauczania podstawowych działań oraz sposoby zapobiegania znużeniu w trakcie wykonywania ćwiczeń.
Rozdział XIII, zatytułowany Dobór ćwiczeń w lekcji szermierczej, zawiera sposoby realizacji celu, który chcą osiągnąć trener wraz z zawodnikiem. Autor podał wskazówki, które wszyscy szkoleniowcy znają, ale nie zawsze się do nich stosują, jak np. to, że celem ćwiczeń jest przede wszystkim podwyższanie umiejętności techniczno-taktycznych, a nie dawanie w kość lub stosowanie morderczego wysiłku. Jeżeli podczas lekcji zawodnik wykona lub nie wykona dostatecznej zasłony, to powinien być trafiony przez trenera. Należy uczyć starć, aby stanowiły one logiczne i realistyczne rozwinięcie zmieniającej się sytuacji realistycznej. Umiejętne przenoszenie zdolności, nawyków z ćwiczeń do walki ćwiczebnej i z walki ćwiczebnej do zawodów to jedno z głównych zadań szkoleniowych.
W rozdziale XIV pt.: The Main Types of Fencers from the Point of View of Tactics and Psychology (Główne wzorce szermierzy z punktu widzenia taktyki i psychologii) Z. Czajkowski podkreśla, że jednym z ważniejszych czynników indywidualizacji szkolenia jest nastawienie ucznia do działalności w sporcie. Ze względu na stosunek szermierza do sportu, treningu, walki i zawodów, Autor wyróżnia typy “wojownika” i “technika”. Rozpoznanie tych typów i zastosowanie względem każdego z nich odpowiednich metod szkoleniowych, różnorodnego oddziaływania wychowawczego jest ważną rzeczą w treningu, przygotowaniu taktycznym, w programowaniu szkolenia oraz w przygotowaniu do zawodów.
Największe osiągnięcia na igrzyskach olimpijskich i mistrzostwach świata wykazują zawodnicy o wysokich umiejętnościach techniczno-taktycznych, o bardzo dobrym wyszkoleniu podstawowym oraz posiadający szereg cech technika i wojownika. Zawodnicy pozbawieni tych cech na ogół nie osiągają wyników w skali krajowej lub międzynarodowej.
Z punktu widzenia aktywności na planszy (powiązane m.in. z cechami temperamentu) wyróżniamy dwa skrajne typy: szermierz czynny i szermierz bierny. Stosując inne kryteria podziału Autor wyodrębnił typy szermierzy: szermierz działań przewidzianych i szermierz błyskawicznej improwizacji, szermierz o taktyce współdziałania i szermierz o taktyce przecinania, szermierz działań zaczepnych i szermierz działań obrony, ostrożnych i ryzykanckich, opanowanych i pobudliwych, wszechstronnych i jednostronnych itp. Znajomość tych typów stanowi spore ułatwienie w rozpoznaniu i określeniu samego siebie i swoich przeciwników. W rozdziale znajduje się też opis typów psychologiczno-taktycznych szermierzy.
Rozdział XV pt.: Wpływ różnych kierunków psychologii na skuteczność zaprawy i społecznych wartości sportu zawiera najistotniejsze uwagi dotyczące znaczenia kierunków psychologii we współczesnym sporcie, w tym oddziaływania wychowawczego i stylu kierowania zespołem przez trenera – ze szczególnym uwzględnieniem roli wartości humanistycznych sportu.
Zadaniem psychologii sportu – według Autora – jest odpowiedź na pytania: jaki wpływ na działalność sportowca i jego wyniki w zawodach wywierają wymiary osobowości oraz cechy temperamentu; jaki wpływ na sportowca wywierają różne zjawiska i procesy psychiczne. Z. Czajkowski najbardziej ceni sobie psychologię poznawczą, z uwagi na jej wkład intelektualny w wartości człowieka, ale podkreśla też walory psychologii głębi Z. Freuda. Ta ostatnia wyjaśnia bowiem podświadome dążenia człowieka, jego kompleksy, frustracje itp., a psychologia behawiorystyczna (zachowania) bada reakcje i zachowanie zewnętrzne człowieka.
W rozdziale XVI pt.: Quelques remarques Sur le choix et l’enseignement Des exercices d’Escrime (Uwagi na temat doboru ćwiczeń w nauce i treningu szermierki), są przedstawione niektóre aspekty ćwiczeń w trakcie lekcji zbiorowych. Autor podaje wskazówki w jaki sposób uczeń powinien zdobywać wiadomości z zakresu taktyki. Zadania w przygotowaniu taktycznym powinny wyglądać różnie w poszczególnych okresach. Ciągłe stosowanie wąskiego kręgu tych samych działań prowadzi do tego, że stają się one działaniami “odruchowo-przymusowymi”, stosowanymi w różnych sytuacjach, bez względu na to, czy nadają się one do tych sytuacji czy też nie.
W czasie lekcji szermierz powinien widzieć pewne sytuacje z walki, a podczas walki – z lekcji. Jak z powyższego wynika, walka i trening powinny stanowić nierozerwalną część. Ułatwiają one przeniesienie cech nawyków i umiejętności z lekcji do wolnej walki, a następnie – z wolnej walki do walki na zawodach. Nie należy jednak lekcji indywidualnej uważać za jedyny i najlepszy sposób treningu.
W trakcie lekcji indywidualnej trener jest nauczycielem i zarazem przeciwnikiem. W procesie nauczania zawodnik powinien opanować zarówno akcje proste, jak i złożone. Przeplatanie w walce natarć prostych i złożonych stanowi ważny czynnik w taktyce szermierza. Testem skuteczności opanowanej techniki są dobre rezultaty osiągane w czasie zawodów. Winę za brak korelacji między akcjami przenoszonymi z zawodów do lekcji i odwrotnie ponoszą zawodnik i trener. Technika, którą przyswaja szermierz powinna być oceniana przez pryzmat umiejętności zastosowania jej w zawodach. Planowanie treningu, organizacja nauka, teoria, pedagogika, metodologia są tylko wówczas wartościowe, kiedy przyniosą oczekiwane wyniki. Wartość fechtmistrza ocenia się przez wyniki osiągane w zawodach przez jego uczniów.
Rozdział XVII, zatytułowany La valeur du «TIMING» dans la tacticque de l’Escrime (Znaczenie zaskoczenia w taktyce w szermierce), prezentuje definicję pojęcia czasu (“tempa”) w szermierce, które w języku polskim oznacza “zaskoczenie” lub wyczucie zaskoczenia”. Już dawno zauważono, że pewne sytuacje walki są bardziej dogodne do zadania trafienia. Umiejętność wychwycenia i wykorzystania tych okazji nazwano “tempo” lub “scelta di tempo” (włoskie), “l’ŕ propos” (franc.), “choice of time” albo “timing” (ang.). Wyczucie zaskoczenia jest ściśle związane z szybkością i trafnością reakcji, umiejętnościami techniczno-taktycznymi, poziomem i sprawnością myślenia operacyjnego i pamięcią operacyjną. Zaskoczenie w szermierczym (wyczucie “tempa”), i w ogólnym tego słowa znaczeniu odgrywa rozstrzygającą rolę nie tylko w szermierce, ale również w innych sportach walki i zespołowych grach sportowych.
Rozdział XVIII pióra Macieja Łuczaka stanowi prezentację sylwetki Zbigniewa Czajkowskiego, jako człowieka o szerokich zainteresowaniach, bogatym doświadczeniu i ciekawych kolejach losu, działacza – inicjatora wielu ciekawych przedsięwzięć, dociekliwego badacza teorii szermierki, szkoleniowca i szermierza o 66-letnim doświadczeniu.
Sumując, należy stwierdzić, że podręcznik Z. Czajkowskiego jest syntezą jego głębokich przemyśleń. Wysiłek heurystyczny Autora zasługuje na najwyższe uznanie. Bardzo starannie został zaprezentowany warsztat naukowy w postaci bogatych odsyłaczy. Służą one nie tylko do podania informacji skąd Autor zaczerpnął dane, ale też pogłębienia prezentowanych przemyśleń. Warto dodać, że treści zawarte w niektórych rozdziałach zostały przez Autora opublikowane w postaci licznych artykułów w czasopismach fachowych w kraju i poza jego granicami oraz w wielu książkach.
Słuszniejsze byłoby napisanie podręcznika w jednej wersji językowej, np. w języku angielskim albo francuskim czy niemieckim, a wówczas na końcu rozdziałów mogłyby być streszczenia w języku polskim, z podaniem literatury dodatkowej. Zastrzeżenia dotyczą też układu pracy, np. rozdziały 10 i 18 powinny być w bezpośrednim sąsiedztwie, stanowiąc jakby porównanie wzorców dawnego trenera orędownika szermierki i współczesnego teoretyka i praktyka. Być może umieszczenie sylwetki Z. Czajkowskiego na końcu wynikało z jego skromności. Oczekiwałbym również nakreślenia sylwetki zbiorowej fechtmistrza, skonstruowanej na podstawie analizy pracy poszczególnych trenerów. Przydałoby się też zmienić kolejność innych rozdziałów, np. rozdziały 11, 12, 13 przesunąć na początek w miejsce rozdziału 3.
Podsumowując pragnę podkreślić wybitne walory poznawcze pracy przygotowanej przez dr. Zbigniewa Czajkowskiego. Stanowi ona ważki wkład w teorię treningu i praktykę sportu nie tylko w Polsce.
Florencja2013