augustyn.pdf

(111 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Pismafilozoficzne
• My±lfilozoficzna
– Duszasamawsobie
– Duszawstosunkudootoczenia
– StosunekduszydoBoga
• My±letyczna
• Filozofiaspołeczna
AUGUSTYN ( AureliusAugustinus )—filozofiteolog,ojciecidoktorKo±cioła
(zw.doctorgratiae),bp,czołowyprzedstawicielpatrystyki,głównyautorytet
filozofiiiteologiichrze±cija«skiejdoXIIIw.(augustynizm),ur.13XI354
wTaga±ciewNumundii(dzisiajSukAhraswAlgierii),zm.28VIII430wHippo
Regius(k.AnnabywAlgierii).
A.byłsynemobywatelarzymskiegoPatriciusa,poganinaichrze±cijanki
Moniki(ogłoszonejpó¹niej±wi¦t¡).Zgodniezprzyj¦tymwówczaswKo±ciele
zwyczajemnieudzielonomuchrztuwwiekudzieci¦cym,cho¢zaliczonodo
katechumenów;doszkołyelementarnejucz¦szczałwrodzinnejmiejscowo±ci,po
czymuczyłsi¦wMadaurze,gdzierozpocz¡łrównie»studiawy»szeuko«czone
(porocznejprzerwie)372wKartaginie.Wokresiestudiówzwi¡załsi¦zkobiet¡,
zktór¡miałsynaAdeodata.
LekturadialoguCycerona Hortensjusz wzbudziławA.pragnienieposzu-
kiwaniaprawdyim¡dro±ci.Wykształconynaklasycznychwzorachłaci«skich
(zmy±l¡greck¡zapoznawałsi¦zapo±rednictwemprzekładówłac.),rozczaro-
wałsi¦doBiblii(zwł.ST),ra»¡cejgoniedoskonał¡,zpunktuwidzeniakryte-
riówklasycznych,form¡itre±ci¡,pojmowan¡dosłownie;stałsi¦wkrótce(373)
zwolennikiemmanicheizmu,gdy»katolicyzmwydałmusi¦religi¡niegodn¡
człowiekawykształconego;postudiach—skróconychzuwaginakonieczno±¢
zarobkowania—obrałzawódnauczycielaiw374zało»yłwTaga±cieszkoł¦re-
toryki,apodkoniec375obj¡łwKartaginiemiejsk¡katedr¦retoryki.W383
przeniósłsi¦doRzymu,sk¡dzuwaginazbytniskiewynagrodzenie,udał
si¦(zaprotekcj¡manichejczyków)doMediolanu,ówczesnejrezydencjicesarza,
gdzieotrzymałkatedr¦retoryki.Rozbie»no±¢mi¦dzynauk¡manichejczyków
apraktyk¡ich»yciaorazograniczonawiedzaprzywódcówsektyzdecydowały
ostopniowymoddalaniusi¦A.odmanicheizmuiskłanianiusi¦dosceptycy-
zmu.W±rodowiskumediola«skimzerwałzesceptycyzmemizwróciłsi¦ku
neoplatonizmowi.LekturapismPlotynaiPorfiriusza(wgłac.przekładuMariu-
szaWiktoryna),wpływbpaAmbro»egoiosobisteprzemy±leniadoprowadziły
doprzełomuw»yciuA.izadecydowałyokierunkujegorozwojuumysłowego
iduchowego;rozstałsi¦znielegaln¡»on¡,porzuciłzawódretoraiwtowa-
rzystwiematki,syna,kilkuuczniówiprzyjaciół(rodzajwspólnoty)zamieszkał
wCassiciacumk.Mediolanu,gdzieprzezkilkamiesi¦cyoddawałsi¦modli-
twieistudiom,prowadziłfilozoficzno-religijnedysputyoBogu,duszyludzkiej,
prawdzie,szcz¦±ciu,geneziezła;25IV387,wdzie«Zmartwychwstania,wraz
zAdeodatemprzyj¡łchrzestzr¡kAmbro»ego.Po±miercimatki(jesieni¡387)
przebywałkilkamiesi¦cywRzymie,w388powróciłdoTagastyi—nawi¡zu-
j¡cdozwyczajusprzedswegonawrócenia—skupiwszywokółsiebieprzyjaciół,
Augustyn PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
stworzyłrodzajwspólnotydla±wieckichwceluprowadzeniadoskonalszego»y-
ciareligijnego;wybranyprzezludHippoRegiusnakapłana,dopomocybpowi
Waleriuszowi,w391przyj¡ł±wi¦ceniakapła«skie;w396został(pozatwierdze-
niuprzezbpakartagi«skiegoAureliusza)bpemkoadiutoremwHippoRegius,
drugimcodowielko±ci(poKartaginie)mie±cieówczesnejprowincjirzymskiej
Afryki,apo±mierciWaleriusza—jegonast¦pc¡nastolicybiskupiej;dombi-
skupiuczyniłjakbyklasztorem,gdziewrazzeswymiprezbiteramiidiakonami
prowadził»yciewspólne,któregoideałembyłoapostolstwo.W426wi¦kszo±¢
obowi¡zkówduchowychzleciłwyznaczonemuprzezsiebienast¦pcy,prezbite-
rowiHerakliuszowi,abypo±wi¦ci¢wi¦cejczasupracypisarskiej.Dzi¦kioso-
bistymzaletomirozległejdziałalno±ciA.cieszyłsi¦wKo±cieleafryka«skim,
atak»epozanim,wielkimautorytetem;odbywałlicznepodró»e(np.418do
CezareiMaureta«skiej,dwukrotniedoKartaginy)iwygłaszałkazania,uczest-
niczyłwsynodach(w416i418wKartaginie,417wMilewie),rokowaniach,
dysputachikonferencjach;prowadziłobfit¡korespondencj¦zpapie»ami,cesa-
rzamiiwielomainnymiwybitnymiosobisto±ciami(m.in.zHieronimem);spory
zpelagianami(pelagianizm)przyniosłymurozgłosnaWschodzie;walczyłnad-
tozmanicheizmem,arianizmemidonatyzmem;cesarzWalentynianIIIzaprosił
gonaSobórEfesja«ski(431).A.zmarłwczasieobl¦»eniaHippoRegiusprzez
Wandalów.
A.byłjednymznajbardziejoryginalnychitwórczychpisarzychrze±cija«-
skichstaro»ytno±ci.Zogromniejliczbydzieł(H.I.Marrouwspomina113ob-
szerniejszychprac)A.szczególnemiejscezajmuj¡pismafilozoficzne.
Pismafilozoficzne A.przepojones¡duchemchrze±cija«skiegoneoplato-
nizmu.Uj¦tewform¦dialogównawzórCycerona,odznaczaj¡si¦nastrojem
powa»nejrozmowywprzyjacielsko-rodzinnymgronie.
WCassiciacum,gdziewlatach386–387A.prowadziłdysputyfilozoficzno-
-teologiczne,powstałyczterytraktaty.W Contraacademicos (PL32,905–958;
Przeciwakademikom ,DFI49–146)—wzorujesi¦na Hortensjuszu Cycerona—
omówiłpoj¦cieprawdyimo»liwo±¢jejpoznania,anast¦pniepoddałkrytyce
sceptycznepogl¡dyprzedstawicieliAkademiiPlato«skiej.W Debeatavita (PL
32,959–976; O»yciuszcz¦±liwym ,DFI8–42)zaj¡łsi¦problememszcz¦±cia
imo»liwo±ci¡jegoosi¡gni¦cia.Centralnymzagadnieniemdialogu Deordine
(PL32,976–1020; Oporz¡dku ,DFI146–226)jestdziałanieOpatrzno±ci,ładwe
wszech±wiecie,istnienieipochodzeniezła.Najbardziejosobistymztraktatów
filozoficznychA.s¡ Soliloquia (PL32,869–904; Soliloquiaalbomowyosobneduszy
doPanaBoga ,Chełmno1796; Solilokwia ,DFII8–77)napisanewformiedialogu
wewn¦trznego,niemaj¡ceodpowiednikawliteraturzeantycznej;celemtych
rozwa»a«jestpoznanieduszyiBoga,doktóregodrog¡jestpoznanieprawdy
ijejnie±miertelnejnatury;naturatadomagasi¦istnienianie±miertelnego
nosiciela,czyliduszy.
Rozwa»aniatekontynuowałA.wpowstałej387wMediolanie Deimmor-
talitateanimae (PL32,1021–1034; Onie±miertelno±ciduszy ,DFII81–104),gdzie
obokargumentacjiplato«skiejwprowadziłwielenowychargumentówprzema-
wiaj¡cychzanie±miertelno±ci¡duszy;dziełkotoniezostałouko«czone(por.
Retractationes ,I5).
Augustyn PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
Dzieło Dequantitateanimae (PL32,1035–1080; Owielko±ciduszy ,DF
II108–192)powstałewpocz¡tku388wRzymie,jestpierwsz¡wfilozofii
chrze±cija«skiejapologi¡duchowo±ciczłowieka;zawartewnimrozmowyA.
zEwodiuszemzawieraj¡pogl¡dyA.nauzasadnienieodr¦bno±cibytowejduszy.
Wdialogu Demagistro (PL32,1193–1222; Onauczycielu ,DFIII18–70)z389,
wktórymA.odtworzyłrozmowyzsynem,naczołowybijaj¡si¦zagadnienia
teoriopoznawcze,przedewszystkimstosuneksłowadorzeczy,któr¡ono
oznacza;A.stwierdził,»ejedynieChrystusjestwła±ciwymnauczycielemludzi.
Wdialogu Demusica (PL32,1081–1194; Omuzyce ,DFIV207),powstałymok.391
wAfryce,wyja±nił,»emuzykaipoezjas¡±rodkamiwznosz¡cymimy±lludzk¡
kuBoguijednocze±niepra¹ródłemwszelkiejsztuki,dobra,pi¦knaiprawdy;
wida¢tuwpływdoktrynyPlotyna.
Pierwszelatachrze±cija«skiego»yciaA.wypełniaławalkazmanicheizmem;
wlatach387–389napisał DemoribusEcclesiaecatholicaeetdemoribusManicha-
eorum (PL32,1309–1378;frg. OobyczajachKo±cioła ,BoberAP263–264),dema-
skuj¡crozwi¡zło±¢»yciamanichejczyków,którymprzeciwstawił±wi¦to±¢Ko-
±ciołakatolickiego;w DeGenesicontraManichaeos (PL34,174–220),powstałym
wlatach388–390,podałzasadyegzegezyalegorycznejST;wykazywałnadto,
»epomi¦dzySTaNTniemasprzeczno±ci,wyraziłtum.in.pogl¡dnaatarak-
sj¦.Prawdziwo±¢religiichrze±cija«skiejuzasadniłA.przedewszystkimw De
verareligione (PL34,121–172; Oreligiiprawdziwej ,Kr1853; Owierzeprawdziwej ,
DFIV80–159),powstałymwlatach389–390;konfrontuj¡ctre±¢chrze±cija«stwa
zpogl¡damifilozofówpoga«skichorazdoktrynamiró»nychsektiherezji,za-
nalizowałkryteriareligiiprawdziwejiwskazałna¹ródłabł¦dów;dorepliki
antymanichejskiejwprowadziłporazpierwszyposta¢Chrystusa;traktatstano-
wijedenznajlepszychprzykładówchrze±cija«skiegoneoplatonizmu.
Filozoficznydialogdotycz¡cywolno±ci— Deliberoarbitrio (PL32,1221–
–1310; Owolnejwoli ,DFIII77–235),pisanyw388–395wformiepolemikizpogl¡-
damimanichejczyków,analizowałproblempochodzeniainaturyzła;A.zast¡-
piłtuploty«sk¡interpretacj¦złamoralnegokoncepcj¡własn¡;przeciwstawiaj¡c
interpretacjommanichejskimdanezObjawieniachrze±cija«skiegowykazywał,
»e¹ródłemzłamoralnegojestwolnawola;dialogzawierapodstawowetezy
augusty«skiegowoluntaryzmupraktycznego,b¦d¡cewynikiemzerwaniazin-
telektualizmemgreckimiprzyznaniawolipierwsze«stwaprzedrozumem.
Wlatach399–405A.opracował(skierowaneprzeciwmanichejczykom)
Denaturaboni (PL42,551–572; Onaturzedobra ,DFIV169–201),po±wi¦cone
problemowidobra,atak»epierwotnego,samoistnegoorazsubstancjalnegozła
bytówzło»onych;doktrynatastanowicz¦±¢spirytualistycznejmetafizykiA.,
frg.za±pismManesa—¹ródłodoodtworzeniadoktrynymanichejczyków(3
rpsydziełazXIII–XIViXVw.znajduj¡si¦wBiblioteceJagiello«skiej).
Wydaniadzieł:PLt.32–47;CSEL(wyd.kryt.AkademiiWiede«skiej,t.12,
25,28,33,34,40–44,51–53,57,58,60,63,74,77,80);Bibliothèqueaugustinienne
(DescléedeBrouwer,Bg1936).
Bibliografia: J.Czuj, ywot±wi¦tegoA. ,Kr1928,Wwa1952 2 ;E.Nebreda, Bibliographia
augustiniana ,R1928;G.Pappini, SaintA. ,Fi1929( wi¦tyA. ,Kr1932,Wwa1958 2 );J.J.O’Meara,
TheYoungA. ,Lo1954;H.I.Marrou,A.M.Bonnardière, SaintA.etl’augustinisme ,P1962
( Augustyn ,Kr1966);T.vonBavel, RépertoirebibliographiquedesaintA.1950–1960 ,Hg1963;
Augustyn PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
A.Eckmann, Dialog±wi¦tegoA.ze±wiatempoga«skimw±wietlejegokorespondencji ,Lb1987;
AugustineToday ,GrR1993.
JerzyMisiurek
My±lfilozoficzna A.koncentrujesi¦nazagadnieniuczłowieka(duszy)iBo-
ga:„Bogaidusz¦pragn¦pozna¢.Czynicwi¦cej?Nic,zupełnienic”( Sol. ,1,
2).Poznanieczłowiekajestpodstaw¡imodelemanalogicznegopoznaniaBoga
iwszystkiego,cozBogiemprzezpochodno±¢jestzwi¡zane.WprawdzieA.nie
skonstruowałzwartegosystemufilozoficznego,jednakprzedstawiłchrze±cija«-
sk¡wizj¦rzeczywisto±ciopodbudowie—głównieplato«skiejineoplato«skiej.
Całokształtjegopogl¡dówdasi¦sprowadzi¢dotrzechgrupzagadnie«:1)du-
szy,któr¡mo»narozpatrywa¢sam¡wsobie;2)duszywjejrelacjidootoczenia
(ciało,±wiat);3)duszywstosunkudoBogajakoostatecznegokresuodniesie-
nia.RelacjaduszydoBogastanowiistotn¡inajbardziejcharakterystyczn¡cech¦
doktrynyA.
A.,obeznanyzpogl¡damiAkademiiPlato«skiej,zwł.zjejnurtemscep-
tycyzuj¡cym,jakopunktwyj±ciamy±lenialudzkiegoprzyj¡ł—zgodnieztym
nurtem—poznanieduszy.Wsystemieplato«skimduszajestwcielonymbogiem
idlategowszystko,cowczłowiekuwarto±ciowe,sprowadzasi¦doniej.Jestona
niejakocałymczłowiekiem;przysługuj¡jejatrybutyboskie:zdolno±¢poznania
prawdy,niematerialno±¢iwieczno±¢.Takakoncepcjaduszy,jakowcielonego
boga,pozostawaławniezgodziezchrze±cija«skimObjawieniem,azwł.zpraw-
d¡opotrzebieodkupieniaczłowieka,dlategoA.musiałzmodyfikowa¢pogl¡dy
plato«skie.Modyfikacjetedotycz¡strukturyduszyijejdziałaniaorazkoncep-
cji±wiata,przedewszystkimza±relacjiczłowiekadoBoga.Chocia»prawd¦
religijn¡zaczerpni¦t¡zPismawi¦tegoiTradycjiwyraziłA.wterminachfilo-
zofiigr.,tojednakfaktydanedowyja±nienia(człowiekprze»ywaj¡cyreligi¦,
Bógjakoprzedmiot»yciareligijnegoiduchowego)zaczerpn¡łzTradycjichrze-
±cija«skiejiwostatecznychrozwi¡zaniachpoznawczychkierowałsi¦prawd¡
zawart¡wObjawieniu.Mo»nawi¦cA.uwa»a¢zatwórc¦„chrze±cija«skiejfilo-
zofii”,którejgłównymprzedmiotemzainteresowaniajestBógiczłowiek.
Duszasamawsobie.Człowiekjest—wgA.—jedno±ci¡powstał¡ze
zjednoczeniaduszyiciała.Duszaposiadajednak»ycienamocywłasnejnatury;
jejzwi¡zekzciałemjestzewn¦trznyidlategotrac¡cciało,nietraciona»ycia;
jestwi¦csubstancj¡duchow¡i»yw¡,ajakobytduchowyzeswejistoty—nie-
±miertelna;ma±wiadomo±¢siebie;wie,»ejestnierozci¡gła,niecielesna,niemate-
rialna.Samowiedzaduszyjestnajbardziejcharakterystyczn¡cech¡wpoznaniu
człowieka.Dotyczyonaistnienia,»yciaipoznania.Podstaw¡prawdziwegopo-
znaniaiodrzuceniawszelkiejpostacisceptycyzmujestsamo±wiadomo±¢duszy
iwszystkiego,cozniejiwniejsi¦dzieje.Je±liczłowiekwie,»e»yjeimy±li,
tonawetnajbardziejotymw¡tpi¡cafirmujemy±l,chocia»bywpostaciw¡t-
pienia,bezpo±redniobowiempoznajesiebiejakobytpoznaj¡cy,idlategonie
jestmo»liweoddzieleniepodmiotuiprzedmiotupoznania,przezcoeliminu-
jesi¦podstaw¦w¡tpienia.Stanowiskotakiewi¡»esi¦zafirmacj¡nieustannej
samowiedzy:»yciaducha(mens),orazzpodmiotowympunktemwyj±ciafilo-
zofiipoznania,doktóregonawi¡»epó¹niejR.Descartes,B.Pascalinowo»ytna
filozofiapodmiotu.
Augustyn PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
Maj¡csamowiedz¦,człowiekpoznaje,zmysłowoiintelektualnie,równie»
przedmiotyzewn¦trzne,odkrywaj¡cprawdyniezmienneiwieczne,wspólne
wszystkimludziom.Topoznanieczłowiekaprzejawiasi¦najpierwwpostaci
wra»e«zmysłowych,anast¦pniewpostaciintelektualnychidei.Wra»enia
zmysłowes¡aktamiduszy,któranat¦»aj¡c„witaln¡uwag¦”nazmiany,jakich
doznajeciało,iu±wiadamiaj¡cjesobie,tworzyzwłasnejsubstancjiobrazy
nazywanewra»eniamizmysłowymi.Takiewyja±nieniepoznaniazmysłowego
jestzgodnezkoncepcj¡człowiekajako„duszyposługuj¡cejsi¦ciałem”( De
quant.an. ,13,22).
Dusza,b¦d¡cprzyczyn¡wra»e«zmysłowych,jesttymbardziejprzyczyn¡
poznaniaintelektualnego,wktórymzawierasi¦co±wi¦cej,ni»tre±¢rzeczy—
prawda.Poznanieintelektualnemawi¦ccech¦prawdy.Prawdanatomiastjest
konieczna(inaczejby¢niemo»e),niezmienna(coniemo»eby¢inne,niemo»e
si¦zmienia¢)orazwieczna(coniemo»esi¦zmienia¢,niemo»eprzesta¢by¢).
Umysłludzkiprawdtychniemo»eodkry¢wrzeczach,któres¡przygodne,ani
niemo»eby¢ich¹ródłem,gdy»samjestzmiennyitrwawczasie;wobectego,
wydaj¡cs¡dprawdziwy,musipozostawa¢wkontakciezbytemniezmiennym
iwiecznym—Bogiem.Istnienieniezmiennychprawdwzmiennychludzkich
umysłachorazpowszechnanaturaprawdys¡dowodemwieczno±ciduszy,
gdy»u±wiadamiaj¡csobieprawdywieczne,duszamaudziałwwieczno±ci—
musiby¢wieczna;istnienieniezmiennychprawdstanowirównie»podstaw¦
augusty«skiegodowodunaistnienieBoga.
ycieduszywyra»asi¦nietylkowsamowiedzy—poznaniuintelektual-
nym(opartymnawra»eniachzmysłowych),aleprzedewszystkimwdziałaniu,
którego¹ródłemjestwola—miło±¢.Wka»dejduszy,jakiwka»dymciele,ist-
niejenaturalnyci¦»arpopychaj¡cydoszukaniawła±ciwegosobiemiejsca:„mo-
imci¦»arem—mojamiło±¢”( Conf. ,13,9).Jestonawewn¦trznymmotoremwoli
icharakteryzujeczłowieka.Warto±¢miło±ciwyznaczawarto±¢duszyludzkiej.
Najwy»szymprzejawemmiło±cijestcaritas—miło±¢osoby,zwł.Boskiej.Bóg
jakostwórcajestzarazemnajwy»szym,»ywymDobremiostatecznymcelem
ludzkiejmiło±ci—caritas,któratak»ewyznaczasposóbludzkiego»ycia(„ko-
chajiczy«,cochcesz”).OstateczniezjednoczeniezBogiemjakoosob¡zaspoka-
jaludzkiepragnieniedobra(„niespokojnejestsercenasze,dopókiniespocznie
wTobie”— Conf. ,1,1).
Samowiedzy,poznaniaimiło±cinienale»yjednakpojmowa¢jakoodr¦b-
nych„władzduszy”nawzórarystotelesowskichkategoriijako±ci.S¡towy-
łaniaj¡cesi¦zduszyaktyró»nieuprzedmiotowione,dlategoduszajestcała
wsamowiedzy,caławpoznaniuicaławmiło±ci.
Duszawstosunkudootoczenia(ciało,±wiat,pa«stwo).Ciało
jestpierwsz¡inajbli»sz¡substancj¡zewn¦trzn¡dladuszy.Zpowoduswej
cielesno±ciniemo»eonouczestniczy¢wBoguijegoideach.Ogniwemwi¡»¡cym
materi¦zBoskimiideamijestduszaotwartadlatychideiiprzezni¡ciało
uczestniczywporz¡dkuiró»nychpostaciachniezmiennejprawdy.B¦d¡c
po±rednikiemmi¦dzyciałemaBogiem,duszaponosiodpowiedzialno±¢zaciało
imateri¦;odpowiedzialno±¢tarozci¡gasi¦niejakonacały±wiatstworzony.
Chocia»A.niewyja±niłostateczniesposobupowstaniaduszyijejzwi¡zania
zciałem,stałjednaknastanowiskupełnegokreacjonizmu±wiata,zarówno
Augustyn PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin