Zdrowie (Health) - Zdrowie to dynamiczny proces, w którym dobrostan społeczny, psychiczny i biologiczny człowieka wynika z braku choroby i niedomagań, oraz umożliwia wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych w najkorzystniejszych warunkach. Zdrowie to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko, pozwalający w wyniku braku choroby utrzymać równowagę pomiędzy organizmem a środowiskiem. Zdrowie to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska.
http://www.who.int/aboutwho/en/definition.html
Promocja zdrowia (Health Promotion) - Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym zwiększenie kontroli nad zdrowiem oraz jego polepszenie poprzez podnoszenie poziomu wiedzy o sposobach zapobiegania chorobom, w celu długotrwałej poprawy stanu zdrowia społeczeństwa. (Na podstawie: First International Conference on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986)
DEFINICJEZdrowie Zdrowie:To nie tylko brak choroby, lecz pełny dobrostan społeczny, psychiczny i biologicznyŚwiatowa Organizacja ZdrowiaZdrowie:To nie tylko brak choroby, lecz zespół cech pozytywnych pozwalających człowiekowi na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i szczęścia.R. DuboisZdrowie:proces dynamiczny, nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego do środowiska, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkachM. KacprzakZdrowie:Jest to proces dynamiczny, system wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska, wyposażający organizm w dyspozycję do utrzymania równowagi pomiędzy nim a wymogami środowiska. Jeżeli możliwości przystosowawcze organizmu przekraczają granice wymogów środowiska, to można mówić o zdrowiu optymalnym. Jeżeli pokrywają się z wymogami środowiska to mówimy o zdrowiu minimalnym.R. BuresZdrowie jednostki i populacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które można podzielić na cztery podstawowe grupy:• Styl życia , w tym zachowania zdrowotne 53% • Środowisko fizyczne i społeczne dotyczące zarówno stopień zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody, jak i ograniczenia w dostępie do podstawowych zasobów materialnych niezbędnych dla utrzymania zdrowia 21% • Czynniki genetyczne 16% • Działania służby zdrowia zarówno z zakresu medycyny naprawczej, jak i oświaty czy promocji zdrowia 10% Edukacja zdrowotna (Health education)Zgodnie z tradycyjnym podejściem edukacja zdrowotna sprowa¬dza się do świadomego stwarzania sposobności do uczenia się, sposobności tak zaplanowanych, by ułatwiały dokonanie się, wcześ¬niej określonej, zmiany zachowania. Tak rozumiana edukacja zdro¬wotna dąży do poprawy i ochrony zdrowia poprzez stymulowane procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek. Edukacja przebiega tu dwutorowo: w drodze bezpośredniej edukacji jednostek oraz poprzez użycie w celach edukacyjnych środków ma¬sowego przekazu. Działania skierowane na edukację i rozwój jedno¬stek obejmują podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej samooceny oraz samodzielności. Proces edukacji przebiega w ramach relacji nauczyciel — uczeń, lekarz — pacjent. Edukacja poprzez środki masowego przekazu ma charakter bezosobowy i obejmuje podnoszenie poziomu świadomości społecznej, kreowanie właściwego klimatu wokół prob¬lemów zdrowotnych oraz poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia. Przybierać może formę reklamy, marketingu, serwisu informacyj¬nego, a wykorzystane do tego celu mogą być: radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji.Tradycyjnie rozumiana edukacja zdrowotna pozostaje w ścisłym związku z prewencją chorób i jest daleko niewystarczająca z punktu widzenia potrzeb promocji zdrowia. Na¬stawiona jedynie na mobilizację jednostek bywa oskarżona o „obwi¬nianie ofiar" jako że możliwość zmiany własnego zachowania, wskutek oddziaływania szeroko pojętych czynników środowiskowych, często leży całkowicie poza zasięgiem człowieka.Doświadczenie pokazało, że tradycyjne rozumienie roli edukacji zdrowotnej wpływa znacząco na ograniczenie efektywności jej od¬działywania. Obecnie jest oczywiste, że by była ona skuteczna nie może ograniczać obszaru swego oddziaływania jedynie do jednostek i ich zachowania, zarówno tego sprzyjającego, jak i szkodzącego zdrowiu. Nowoczesna edukacja powinna przebiegać na trzech poziomach:- podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych,- podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzy¬staniem z systemu opieki zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania.- zwiększania poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie. W celu podniesienia efektywności oddziaływania edukacyjnego nie¬zbędne jest także stosowanie różnych form edukacji zdrowotnej, w tym także form skierowanych na grupy, organizacje i całe społeczeń¬stwa.Edukacja zdrowotna w nowym rozumieniu traktowana jest nie tyle jako sposób do uzyskania zmiany jednostkowych zachowań, znanych jako czynniki ryzyka, ile jako potężny środek możliwy do wykorzystania w celu uruchomienia wszystkich dostępnych sił społecznych na rzecz bardzo szeroko pojmowanej zmiany służącej zdro¬wiu, w tym zmiany warunków środowiskowych. „Edukacja dla zmiany" ma tę przewagę nad tradycyjnym modelem edukacji, iż:• uwzględnia fakt wieloprzyczynowości chorób, biorąc pod uwagę nie tylko behawioralne, ale także społeczne, ekonomiczne i polity¬czne determinanty stanu zdrowia oraz konieczność budowania pro¬gramów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki, społeczności i społeczeństwa.• posługuje się różnorodnymi strategiami, a programy interwencyjne są tak planowane, by jedne działania nasilały oddziaływanie innych.• zwraca się ku żywotnym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają.• zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej — takie ruchy, jak ruch na rzecz zdrowia kobiet czy ochro¬ny środowiska, od dawna walczyły o wprowadzenie zmian w polityce zdrowotnej i instytucjach związanych ze zdrowiem. Pierwszoplanowym celem „edukacji dla zmiany" jest stworzenie bar¬dziej humanitarnego, demokratycznego, zdrowego i sprawiedliwego społeczeństwa.Podsumowując, edukacja odpowiadająca na wyzwania związane z promocją zdrowia powinna:- wykorzystać pojęcie pozytywnego zdrowia- stosować innowacyjne podejścia i technologie edukacyjne- ukierunkowywać się na działania społeczne i społeczne uczestnictwo (nieprofesjonalne)- stosować wielosektorowe i wielodyscyplinarne podejścia- rozwijać nowe strategie związane z różnymi poziomami działania (rządowym, legislacyjnym, profesjonalnym, społecznym)- brać pod uwagę społeczne i środowiskowe czynniki wpływające na decyzje związane ze zdrowiem.Edukacja zdrowotna w szerszym rozumieniu jest kluczowym narzę¬dziem promocji zdrowia. Odnoszenie sukcesów w procesie promo¬wania zdrowia w istocie zależy bowiem od aktywnego zaangażowa¬nia w ten proces kompetentnej ludności, wyposażonej we właściwą wiedzę i umiejętności.Edukacja zdrowotna ma do spełniania ogromną rolę w procesie so¬cjalizacji młodych ludzi (por. socjalizacja). Do dziś wykorzystywane są trzy modele edukacji zdrowotnej w róż¬nym stopniu przydatne dla promocji zdrowia: model edukacji zdro¬wotnej zorientowanej na chorobę, model edukacji zdrowotnej zorien¬towanej na czynniki ryzyka, model edukacji zdrowotnej zorientowa¬nej na zdrowie.Czynnik ryzyka (Risk factor)W prewencji chorób termin ten obejmuje zachowania, eks¬pozycję środowiskową (biologiczną, ekonomiczną, społecz¬ną), a także cechy jednostki wrodzone lub nabyte, o których wia¬domo, że są związane lub są przyczyną zwiększonej podatności na specyficzne choroby, zaburzenia w stanie zdrowia lub wypadki. Niektóre z czynników ryzyka można modyfikować poprzez pro¬gramy interwencyjne, bazujące na edukacji zdrowotnej. Kryty¬kowane są te rodzaje programów interwencyjnych, które za obiekt oddziaływania przyjmują pojedynczy czynnik ryzyka. Te¬go rodzaju podejście prowadzi bowiem do rozpatrywania go w izolacji od kontekstu społeczno-kulturowego oraz do nieuwzglę¬dnienia oceny ryzyka dokonywanej przez ludzi objętych pro¬gramem (ryzyko postrzegane).Laickie koncepcje zdrowia (Lay meaning of health)Nieprofesjonalne koncepcje zdrowia kształtowane w toku zdo¬bywania przez jednostki doświadczenia życiowego w określo¬nym kontekście społeczno-kulturowym i określonych warunkach by¬tu. Wiadomo, że ludzie pochodzący z różnych kultur odmiennie de¬finiują zdrowie, np. dla Tajów zdrowie to tyle co szczęście, dla Mala¬jów to tyle co siła, w kręgu kultury europejskiej zdrowie to najczꜬciej brak choroby. Wiele koncepcji zdrowia jest zależnych od wieku, płci i statusu społecznego, np. znaczenie sprawności fizycznej jako elementu zdrowia zmienia się wraz z wiekiem i może różnić się w przypadku kobiet i mężczyzn. Dobrze znane są także różnice w kon¬cepcjach zdrowia ludzi o wyższym i niższym statusie społecznym. Z punktu widzenia skuteczności działań podejmowanych w promocji zdrowia jest niezwykle istotne, by posiadać informacje na temat, czym dla ludzi jest zdrowie, jak rozumieją oni sposoby dochodzenia do zdrowia oraz jaką wagę przywiązują do zachowań prozdrowotnych.Pozytywne zdrowie (Positive health)Stan zdrowia będący czymś więcej niż tylko brakiem objawów chorobowych. Koncepcje pozytywnego zdrowia zwykle dotyczą jakości życia i potencjału, jakim dysponuje człowiek. Składają się na nie: samospełnianie, zdolność do aktywnego życia i twórczości. Pozy¬tywne zdrowie jest bardziej związane z rozwojem niż prostym radze¬niem sobie.Rozważania związane z pozytywnym zdrowiem w sposób oczywisty wykraczają poza tradycyjne zainteresowania medycyny, tzn. ochronę i przywracanie zdrowia. Stanowi ono centralne pojęcie w filozofii promocji zdrowia.Styl życia (Lifestyle)Termin styl życia odnosi się do zespołu codziennych zachowań, specyficznych dla danej jednostki lub zbiorowości. Zakłada się, iż styl życia kształtuje się w procesie wzajemnego oddziaływania bar¬dzo szeroko pojętych warunków życia oraz indywidualnych wzorów zachowań, zdeterminowanych przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy osobiste jednostek. Zakres wzorów zachowań możliwy do wy¬korzystania przez jednostki zmienia się w zależności od kontekstu społeczno-środowiskowego. Czynniki społeczne i środowiskowe mogą go bowiem ograniczać lub poszerzać. Z tego też powodu analizowane style życia powinny być rozważane w kontekście indywidualnych do¬świadczeń i warunków życia ludzi. Tylko wtedy bowiem można zro¬zumieć przyczyny ich występowania.Na style życia składają się zachowania (lub inaczej ciągi zachowań nazwane „postępowaniem"), będące rezultatem wpływu społecznie zdeterminowanych wzorów zachowań i interpretacji sytuacji, two¬rzonych i wykorzystywanych przez grupę jako mechanizmy umożli¬wiające radzenie sobie w życiu.Standardowe reakcje i wzory zachowań decydujące o kształcie stylu życia przekazywane są jednostkom w procesie socjalizacji, w toku społecznych interakcji z rodzicami, rodzeństwem, grupami rówieśni¬czymi, przyjaciółmi, a także poprzez wpływ szkoły, środków maso¬wego przekazu itp. Nie są one ustalone raz na zawsze, podlegają zmianom w wyniku nieustannych interpretacji i sprawdzania w róż¬nych sytuacjach społecznych. Z punktu widzenia promocji zdrowia ważny jest nie tylko wpływ stylów życia na zdrowie, ale także fakt potencjalnych możliwości dokonywania się zmian w stylach życia. Stąd społeczeństwo powinno być poinformowane o zaletach i wa¬dach poszczególnych zachowań wynikających z określonych stylów życia. Powinny być także zapewnione warunki, by zachowania służą¬ce zdrowiu mogły być realizowane. Jeśli zmierzamy do poprawy sta¬nu zdrowia przez dokonywanie zmian w stylach życia, musimy od¬działywać zarówno na jednostkę, jak i na czynniki związane ze środowiskiem, w którym przebywa. Interwencje podejmowane w związku z dążeniem do zmiany stylu życia, aby były skuteczne, muszą opierać się na współpracy i pełnym współuczestnictwie jednostek i grup, których dotyczą.Ponadto istotne jest zrozumienie, że tak jak nie istnieje idealny stan zdrowia, tak również nie ma optymalnego dla wszystkich ludzi stylu życia. Takie czynniki, jak kultura, tradycja, wiek, dochód, środowi¬sko domowe i środowisko pracy, powodują, iż pewne sposoby oraz warunki życia są bardziej atrakcyjne, dostępne i właściwe niż inne.Wskaźnik zdrowia (Health indicator)Wskaźnik zdrowia to poddająca się bezpośredniemu pomiarowi zmienna, która odzwierciedla jeden lub więcej aspektów stanu zdrowia osób należących do danej populacji. Za przykłady wskaźni¬ków zdrowia posłużyć mogą: poziom odżywienia, rozwój psychospo¬łeczny, wskaźnik immunizacji, współczynniki chorobowości i umie¬ralności. Wskaźniki zdrowia mogą być użyte do konstruowania in¬deksów zdrowia, jako ich komponenty.Można mówić o dwojakim zastosowaniu wskaźników zdrowia. Z jednej strony mogą one być użyte do oceny zmian w stanie zdrowia populacji, z drugiej strony w sposób bezpośredni lub pośredni do oceny stopnia, w jakim są osiągane cele wdrażanych programów. Uważa się, że dla celów promocji zdrowia powinny być przede wszystkim wykorzystywane, dające się określić ilościowo „pozytywne wskaźniki zdrowia", związane z pomiarem zarówno prozdrowotnych zachowań, jak i warunków środowiskowych wspierających zdrowie („negatywne wskaźniki zdrowia" to te związane z umieralnością, cho¬robą, złym stanem zdrowia).Mimo preferencji nadanych wskaźnikom ilościowym, w praktyce czę¬sto korzysta się ze wskaźników jakościowych. Istnieje bowiem wiele istotnych zmiennych, które nie dadzą się określić ilościowo, jak np. stopień zaangażowania ludzi w sprawy własnego zdrowia lub subiek¬tywna ocena stanu zdrowia.Zachowania zagrażające zdrowiu (Risk behaviour)Zachowanie zagrażające zdrowiu to termin wykorzystywany za¬równo w obszarze prewencji chorób, jak i promocji zdrowia. W prewencji chorób zachowanie zagrażające zdrowiu zaliczane jest do kategorii czynników ryzyka i oznacza specyficzne formy zachowania, co do których wiadomo, że zwiększają podatność na określone cho¬roby lub zaburzenia stanu zdrowia. W ramach podejścia prewencyj¬nego zachowanie zagrażające zdrowiu jest traktowane jako zachowa¬nie irracjonalne, które wymaga zmiany. Podejściu temu nie towarzy¬szy głębsza refleksja na temat powiązań zachowania zagrażającego zdrowiu z kontekstem społeczno-kulturowym życia człowieka — ja¬ko istotny postrzegany jest jedynie związek przyczynowo-skutkowy między zachowaniem zagrażającym zdrowiu (czynnikiem ryzyka), a stanem chorobowym. Tego rodzaju podejście bardzo ogranicza moż¬liwości zrozumienia istoty problemu zachowań zagrażających zdro¬wiu, a tym samym istotnie zmniejsza szansę skutecznego przeciwdzia¬łania ich występowaniu.Promocja zdrowia, mając na uwadze zwiększenie efektywności od¬działywania, zakłada konieczność poszukiwania źródeł powstawania zachowań zagrażających zdrowiu, przede wszystkim poprzez identy¬fikację roli, jaką pełnią te zachowania w życiu człowieka. W promocji zdrowia przyjmuje się, że zachowania zagrażające zdrowiu rodzą się z bezsiły. Zgodnie z tym założeniem kluczem dla właściwego roz¬umienia istoty zachowań zagrażających zdrowiu jest rozpatrywanie ich z perspektywy mechanizmów radzenia sobie (por. radzenie so¬bie). Zachowanie zagrażające zdrowiu może bowiem stanowić sposób, w jaki jednostka próbuje radzić sobie z trudnościami dnia codzienne¬go oraz odzyskiwać psychiczną i fizyczną równowagę. Niektóre z za¬chowań zagrażających zdrowiu są wzmacniane przez kulturowo uwa¬runkowaną akceptację społeczną dla ich występowania. O istnieniu takiej akceptacji świadczy używanie takich powiedzeń, jak: napij się, zapal sobie, weź pigułkę. Jeśli te kulturowo wyznaczone zachowania dostosowawcze z zachowań sporadycznych przekształcają się w ele¬menty stylu życia, mogą stać się bardzo groźne dla zdrowia.W promocji zdrowia zwraca się uwagę na fakt, że podjęcie decyzji o zachowaniu zagrażającym zdrowiu nie zawsze jest sprawą wolnego wyboru. Zdarza się, że jest desperacką reakcją na napotykane prob¬lemy, z którymi człowiek nie potrafi sobie poradzić w inny sposób. Zachowanie zagrażające zdrowiu może odgrywać zasadniczą rolę w odnajdowaniu tożsamości jednostki oraz testowaniu zakresu kontroli, jaką sprawuje ona nad środowiskiem i samą sobą. Tego rodzaju funkcja zachowań zagrażających zdrowiu pozwala lepiej zrozumieć przyjmowanie przez niektórych młodych ludzi wzorów zachowań za¬grażających ich zdrowiu. Różnorodność funkcji pełnionych przez za¬chowania zagrażające zdrowiu wydaje się sugerować, że nie zawsze trzy komponenty zdrowia: społeczny, psychiczny i fizyczny dają się pogodzić. To co irracjonalne z punktu widzenia zdrowia fizycznego nie musi być irracjonalne z psychicznego czy społecznego punktu wi¬dzenia. Ponadto należy pamiętać, że każda decyzja związana z reak¬cją w sytuacji społecznej jest zdeterminowana przez to, jakie ryzyko jest uznawane za dopuszczalne. Zazwyczaj ocena tej „dopuszczalnoś¬ci" nie jest oparta o racjonalne kryteria i nie zawsze poddaje się kon¬troli jednostki. Często właśnie zachowanie zagrażające zdrowiu jest postrzegane jako możliwy do zaakceptowania sposób radzenia sobie z trudnościami życiowymi. Stąd zapewnienie ludziom możliwości ko¬rzystania z różnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, zarówno poprzez wyposażenie ich w umiejętność samodzielnego, nie szkodzącego zdrowiu reagowania, jak i poprzez wprowadzenie zmian w otaczającym ich środowisku staje się jednym z podstawo¬wych celów strategicznych promocji zdrowia.
PRAWA PACJENTA W UNII EUROPEJSKIEJKwestie związane ze służbą zdrowia regulowane są zarówno przez ustawodawstwo wspólnotowe, jak i prawodawstwo każdego z państw członkowskich. Dla pacjentów ważny jest fakt, że mogą korzystać z usług medycznych w dowolnie wybranym kraju Wspólnoty. Bardzo istotnym zagadnieniem są regulacje związane z ochroną praw pacjenta. Również jeśli chodzi o kształt regulacji prawnej dotyczącej praw pacjenta, nie możemy wyróżnić jednolitego podejścia ustawodawstwa poszczególnych krajów europejskich. Na przykład w Niemczech nie ma jednolitego aktu regulującego kompleksowo sytuację prawną pacjentów, a w szczególności określającego przysługujące im prawa. Natomiast w Wielkiej Brytanii akt taki obowiązuje – jest to Karta Praw Pacjenta, która została opracowana przez rząd Wielkiej Brytanii. Ochronę praw pacjenta wspomagają różnego rodzaju instytucje społeczne, które funkcjonują m.in. w Wielkiej Brytanii. Należą do nich różne grupy samopomocowe, stowarzyszenia pacjentów i federacje stowarzyszeń o zasięgu krajowym. Korzystanie z usług medycznych na terenie UEUnia Europejska nie dąży do stworzenia ponadnarodowego systemu opieki zdrowotnej, lecz jedynie do harmonizacji rozwiązań instytucjonalno-prawnych, w celu zabezpieczenia podobnej jakości świadczeń opieki zdrowotnej we wszystkich krajach, co jest niezbędnym czynnikiem umożliwiającym swobodne poruszanie się obywateli wszystkich krajów członkowskich po terytorium Unii. Wszystkie te działania miały na celu wyrównanie poziomu dostępu do świadczeń zdrowotnych, zwiększenie kontroli wydatkowania środków oraz zmniejszenie kosztów administracyjnych.Po wstąpieniu do UE Polacy mogą korzystać z usług medycznych na całym obszarze Unii. W razie zmiany miejsca zamieszkania lub podróży obywatela ubezpieczonego w jednym z państw UE prawo do opieki zdrowotnej "podróżuje" razem z nim. W razie korzystania ze świadczeń zdrowotnych przez osobę ubezpieczoną w kraju innym, niż kraj, w którym się leczy, należy pamiętać o tym, że Zakłady Opieki Zdrowotnej będą zawsze udzielać opieki zgodnie z przepisami własnego kraju. Pacjentowi - cudzoziemcowi przysługują takie same prawa, jak obywatelowi kraju, w którym korzysta z opieki zdrowotnej. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego jest dokumentem potwierdzającym prawo do uzyskania opieki medycznej. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego stanowi dokument, na podstawie którego wszyscy obywatele Unii Europejskiej korzystają z pomocy lekarskiej w czasie podróży do innych państw członkowskich. Osoby ubezpieczone w jednym państwie członkowskim mogą wyjechać na leczenie, lecz w takim przypadku ze względu na różnice w kosztach i wciąż widoczne dysproporcje jakościowe w leczeniu między krajami - członkami Unii, potrzebna jest zgoda ubezpieczyciela, czyli Narodowego Funduszu Zdrowia, na pokrycie kosztów leczenia za granicą. Przepis ten ma za zadanie wyeliminować nieuzasadnioną turystykę leczniczą, która mogłaby spowodować powstanie ogromnych kosztów dla NFZ.
PROMOCJA ZDROWIA
Promocję zdrowia historycznie poprzedzają koncepcje medycyny społecznej, medycyny środowiskowej, dziewiętnastowieczne ruchy higieniczne. Kraje europejskie mają swoje dobre doświadczenia, a Polska może pochlubić się wieloma wybitnymi postaciami pionierów promocji zdrowia. Już w 1522 roku ukazało się dzieło Macieja z Miechowa pod tytułem "Conservatio sanitatis", czyli "Pielęgnowanie zdrowia". Ksiądz Perzyna w XVIII wieku opisał "Porządek życia w czerstwości zdrowia w długie prowadzący lata". Jędrzej Śniadecki jest autorem dzieła "O fizycznym wychowaniu dzieci" (1805 rok). Nazwiska innych pionierów promocji zdrowia są powszechnie znane - Józef Dietl, Henryk Jordan, Ludwik Natanson. Szczególną rolę odegrało Warszawskie Towarzystwo Higieniczne utworzone w 1898 roku przez doktora Józefa Polaka.
Na zbyt mało popularną jeszcze koncepcję zdrowia publicznego składa się przekonanie o naturalnej wyższości podtrzymywania zdrowia nad walką z chorobami. Swój udział mają tu: epidemiologia, statystyka, ekonomika zdrowia, bioetyka, rehabilitacja, nauki o zarządzaniu i wiele innych.
Społeczne podejście do zagadnienia medycyny klinicznej, aby wpływać na środowisko i postawy ludzkie celem zachowania zdrowia - jest w opinii profesora Andrzeja Wojtczaka zbyt rzadkie, chociaż jest wymogiem czasów. Inaczej lekarz straci pozycję lidera w walce o zdrowie społeczeństwa, pozwalając na nadmierne wpływy ludzi fachowych, ale nie związanych z głęboką znajomością istoty rzeczy, a więc mogących prowadzić do nieprzewidywalnych skutków odległych.
Zdrowie jest wartością, dzięki której człowiek może realizować swoje aspiracje, zasobem, gwarantującym rozwój społeczny i ekonomiczny, środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia.
Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy:
· styl życia - jego udział jest największy (50 - 60%) i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka,
· środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy ( około 20%),
· czynniki genetyczne (około 20%),
· służba zdrowia, która może rozwiązać 10 - 15% problemów zdrowotnych społeczeństwa.
Wyraźnie widać, że dla zdrowia podstawową sprawą jest świadomość i wiedza ludzi na temat czynników umacniających zdrowie i je niszczących oraz wyrabianie postaw prozdrowotnych od początku życia jednostki.
Promocja zdrowia jest więc sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom
· zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych potrzeb zdrowotnych),
· poprawę zdrowia (podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu).
Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:
· budowanie zdrowotnej polityki publicznej,
· tworzenie środowisk pracy i życia sprzyjających zdrowiu,
· zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,
· rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,
· reorientację służby zdrowia.
Promocja zdrowia, wcześniejszy prozdrowotny ruch społeczny, funkcjonuje też jako dziedzina nauki rozwinięta na gruncie dawnych zasad higieny. Jest procesem podejmowania decyzji w sprawach zdrowia, opiera się na aktywności środowisk i współpracy międzyresortowej.
Profilaktyka chorób to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub grupie chorób. Często działania promocyjne i profilaktyczne są zbliżone do siebie i zmierzają w tym samym kierunku.
Profilaktyka zdrowotna, prewencja, promocja zdrowia - nie są tym samym. Punktem wyjścia dla profilaktyki jest choroba, a celem profilaktyki jest zapobieganie schorzeniom. W promocji zdrowia punktem odniesienia jest zdrowie, a jej celem inwestowanie w zdrowie i wzmocnienie zdrowia. Wszystkie te określenia mają jednak wiele wspólnego, stąd różnice w szerokości zakresu działań określanych przez różnych autorów jako promocja zdrowia.
System ochrony zdrowia dzisiaj
Obecny model świadczenia opieki zdrowotnej jest kombinacją podstawowych wzorców, które powstały pod koniec XIX wieku
· Zorientowane na podaż
o W latach 1940-1950 narodowe systemy ochrony zdrowia, w oparciu o społeczne ubezpieczenie
o Promocja podstawowej opieki zdrowotnej oraz powszechnej dostępności (universal coverage). Konferencja WHO/UNICEF w Ałma-Ata w 1978 roku
· Zorientowana na popyt
o Lata 1980-1990. Pieniądz podążający za pacjentem. Odsunięcie od bezpośredniej alokacji z budżetu
· Centralne planowanie i finansowanie
o Zależny od środków pozyskanych z podatków oraz na sieci publicznych świadczeniodawców
Modele ochrony zdrowia (1)
Pojedynczy publiczny Świadczeniodawca
Świadczeniodawcy przeważnie publiczni
Świadczeniodawcy zorientowani rynkowo (lecznictwo otwarte) lub placówki publiczne działające nie dla zysku (lecznictwo zamknięte)
Koszyk świadczeń refundowanych ograniczany zakresem publicznych inwestycji
Koszyk świadczeń refundowanych ustalany poprzez wykluczenia (np.. Opieka dentystyczna, chirurgia plastyczna, rehabilitacja)
Składki pobierane centralnie poprzez organizacje prowadzone przez Rząd lub przedstawicieli rządu w terenie
Składki pobierane centralnie poprzez organizacje prowadzone przez Rząd lub samorząd terytorialny
Składki pobierane prze quasi-publiczne, fundusze działające nie dla zysku- fundusze zdrowotne
Uprawniony każdy obywatel
Osoba uprawniona to ta, która płaci składki (pracownik oraz jego rodzina)
Środki pozyskiwane w ramach podatków powszechnych i innych źródeł publicznych
Środki pozyskiwane w ramach obowiązkowego poboru, zależnego od wysokości zarobków
Siemaszko
Beveridge
Bismarck
Modele ochrony zdrowia (2)
Regionalizacja
Gate-keeper, skierowania
Wolny wybór świadczeniodawcy, brak ograniczeń (nie ma gate-keeper’a)
Brak współpłatności (szara strefa)
Współpłacenie ograniczone
Współpłacenie
Budżet ograniczony do szeregu indeksów infrastruktury (np. liczba zatrudnionego personelu)
Kapitacja oraz budżety globalne (głównie lecznictwo zamknięte)
Płatność za usługę
Alokacja środków uwzględniająca infrastrukturę i wielkość populacji
Kontrakty indywidualne w oparciu o negocjacje, ograniczane centralnie (np. maksymalne stawki)
Alokacja środków z poziomu centralnego do regionów, zgodnie z centralnie zaplanowanymi regułami
Refundacja dla świadczeniodawców w oparciu o zawierany kontrakt
Systemy ochrony zdrowia
Obejmuje wszystkich obywateli w ramach obowiązkowej płatności pracodawcy i pracownika do funduszu chorobowego. Zapewnienie usługi poprzez publicznego i prywatnego świadczeniodawcę
Centralne planowanie & finansowanie, w ramach podatków oraz świadczeniu publicznemu. Środki dystrybuowane przez budżet
...
Florencja2013