Psychologia rozwoju człowieka – notatki z wykładów
© Małgorzata „Vesla” J. & Patrycja A.
Podziękowania dla Basi za udostępnienie notatek
1. Teorie adaptacyjne – sens rozwoju polega na jak najlepszym przystosowaniu człowieka do życia. Uczenie się sposobów reagowania na bodźce. Umiejętność przystosowania się.
2. Teorie indywidualistyczne – chodzi o to, co funkcjonuje pod hasłem samorealizacji, rozwój jako poszukiwanie granic możliwości człowieka, realizacja swego potencjału rozwojowego.
3. Teorie aksjologiczne – dążenie człowieka ku realizacji wartości wyższych znajdujących się poza człowiekiem. Rozwój jako autotranscendencja. Rozwój – wykracza poza naturę człowieka.
FREUD – PSYCHOANALIZA (TEORIA TRANSSEKSUALNA)
Stany nerwowe są wynikiem konfliktów miedzy id, superego – konflikt ten jest nieunikniony. Człowiek już w dzieciństwie wykształca w sobie mechanizmy obronne. Nieświadomie są te mechanizmy obronne, głęboko ukryte w świadomości.
Główne mechanizmy obronne:
1) wyparcie - ten mechanizm funkcjonuje w wielu ludzi już w dzieciństwie. Polega na wypieraniu, przemieszczaniu treści z obszaru świadomego do nieświadomego, głównie u dzieci które są bardzo skłonne do formowania mechanizmów obronnych,
2) formacja reaktywna – tj., tendencja do maskowania emocji negatywnych wobec kogoś nielubianego w formie uczuć/zachowań odwrotnych, nadmiernych, zachowań sztucznych, zamaskowanych. Im więcej słodyczy tym bardziej chce się ukryć agresję emocjonalną,
3) racjonalizacja – próba racjonalnego przeinterpretowania sytuacji by była ona jak najbardziej do przyjęcia dla nas. Słodka cytryna, kwaśne winogrona (doszukujemy się aspektów negatywnych w obiekcie, do którego nie mamy dostępu),
4) substytucja – zastąpienie obiektu naszego popędu innym obiektem (skierowanie naszego zainteresowania z jednego obiektu na drugi)
5) sublimacja – zastąpienie formy realizacji popędu formą bardziej wzniosłą, akceptowaną społecznie,
6) projekcja – rzutowanie, projektowanie, tego co się przezywa, co jest nieakceptowane,; skierowanie tego na inne osoby.
Rozwój wymaga i oparty jest na mechanizmach obronnych. Ogromne przywiązanie uwagi przez Freuda do seksualności, przecenianie roli seksualności, co szczególnie widać w fazach rozwoju (psychoseksualnego).
FAZY ROZWOJU:
I faza; faza oralna – od 1 do 10 r. ż., dziecko doznaje poczucia przyjemności rozładowania napięcia popędowego poprzez stymulacje okolic ust. Niebezpieczeństwo rozwojowe – może nastąpić fiksacja.
Osoby takie mają tendencje do wyrażania emocji w formie słownej.
II faza analna – 2 r.ż. dziecka – związane z rozładowaniem napięcia przez wydalanie. Następuje trening wydalania, gdy jest on źle kierowany przez rodziców ma fatalne skutki dla dziecka, to powoduje zatrzymanie emocji w sobie, jest to fiksacja analna. – czyli skłonność do zatrzymywania , zatrzymywania emocji, gromadzenia rzeczy, nieumiejętność rozstania się z przedmiotami, które są niepotrzebne, ogólnie kłopoty z wyrażeniem emocji. Przywiązanie do przeszłości, a strach przed przyszłością.
III faza falleliczna – wiek przedszkolny (3-6 r.ż.) – kompleks Edypa; chłopiec rywalizuje z ojcem o względy matki i przezywa lęk kastracyjny (za swoje uczucie). Natomiast skłonność rozwojowa dzieci do egocentryzmu, potrzeba zainteresowania od rodziców. Potrzeba zaspokojenia egocentrycznych potrzeb dziecka musi być zaspokojona, by dziecko mogło się zdrowo rozwijać (głaskanie dziecka, zainteresowanie dzieckiem, bezpośredni kontakt z dzieckiem głównie poprzez dotyk). Fiksacja falliczna – brak emocjonalnego kontaktu z matką w wypadku chłopca czy ojca dla dziewczynki. W wyniku czego w przyszłości chłopak wciąż zmienia partnerki, by czuć wciąż zainteresowanie swoją osobą.
Okres latencji – cisza w rozwoju (7-11 r.ż.) pozornie na zewnątrz aktywność seksualna nie jest widoczna.
IV faza genitalna – zadaniem tej fazy jest dojrzewanie w relacjach z płcią przeciwną z relacji egocentrycznej w allocentryzm (prospołeczną), trwa do osiągnięcia dojrzałości.
Teoria dezintegracji pozytywnej może, ale nie musi mieć sprzyjających skutków dla rozwoju osobowego
↓
nie ma rozwoju osobowego bez tych doświadczeń! Są konieczne
wymiary człowieka
↓ ↓ ↓
fizyczny psychiczny noetyczny, duchowy
sfera moralności, potrzeba wolności
(pierwiastek boski, metafizyczny, transcendencja)
Dąbrowski wyróżnił trzy czynniki rozwoju:
1. biologiczny potencjał rozwojowy – wyposażenie w mniejszym czy większym stopniu zależy od czynników,
2. społeczny – od okresu pierwotnego,
3. autonomiczny – nie jest naturalnie dany, ale pojawia się gdy zdolność do autonomii, kieruje swoim rozwojem związanym ze świadomością.
Bez cierpienia wg. Dąbrowskiego nie ma rozwoju
Poziomy rozwoju wg. Dąbrowskiego;
1. Integracja pierwotna
2. Dezintegracja jednopoziomowa
3. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna
4. Dezintegracja wielopoziomowa ukierunkowana
5. Integracja wtórna
Ad 1.;
· nie ma dynamizmów rozwojowych
· większość ludzi funkcjonuje na tym poziomie
· może być tak, ze człowiek wiele lat przeżyje na tym poziomie i nie dokona się postęp.
Ad 2.;
· najsilniejsze cierpienie
· pojawiają się stany depresji, lęku, ambiwalencja (sprzeczne nastawienie czł. wobec tego samego obiektu – miłość i nienawiść), ambitendencja,
· możliwe są trzy wyjścia z tego poziomu:
1) chęć powrotu do poziomu pierwszego - nadużywanie środków przeciwbólowych, niektóre osoby uzależniają się od oglądania TV, żeby uciec od swego cierpienia,
2) utknięcie w cierpieniu – stan przewlekłego cierpienia o dużym nasileniu, co prowadzi do zniszczenia człowieka, próby samobójstwa, uzależnienia
3) możliwość rozwojowa – wykorzystanie stanu rozbicia, by był początkiem nowej drogi życia, gwałtowny skok jakościowy w życiu; zmienia się perspektywa postrzegania z jedno na wielopoziomowe; moment, w którym czł. dostrzega wielopoziomowość zaczyna się rozwój, bunt Dąbrowski nazywa nieprzystosowaniem pozytywnym – nieprzystosowanie do tego, co jest, a przystosowanie do tego, co być powinno.
Kiedy Dąbrowski mówi o rozwoju osobowości mówi o całej sferze.
Ad 3.;
Pojawiają się dyznamizmy rozwojowe:
- niezadowolenie z siebie,
- zdziwienie sobą,
- doświadczenie siebie na różnych poziomach
Ad 4.;
- dynamizm rozwojowy; przedmiot i podmiot w sobie; człowiek potrafi oglądać siebie w sposób obiektywny, uwalnia się od mechanizmów obronnych, obraz siebie staje się coraz bardziej prawdziwy – początek doskonalenia siebie.
Ad 5.;
- realizacja ideału osobowości (jest możliwy do zrealizowania, ale niewielu się to udało)
Zakłada, że dalej jest rozwój, ale go to nie interesuje
- ideał osobowości
↓ ↓
esencja esencja
indywidualna wspólna ↔ [wszystkie funkcje, które dotyczą relacji z innymi; empatia, zdolność poświęcenia się]
↕
[zawiera tu, co niepowtarzalne w człowieku ,
talenty, zainteresowania, niepowtarzalne relacje
z innymi jednostkami bliskimi mu; to, co łączy
go z tymi jedn. to, że nie można ich zastąpić
relacjami z innymi jednostkami.]
Nie może jedna esencja istnieć bez drugiej.
Trzy typy społeczeństwa:
1) kolektywistyczne – między jednostkami i społeczeństwem istnieje autonomia, jednostka jest uległa wobec społeczeństwa, jednostki tworzą kolektyw, bo nie mają innego wyjścia, jednostka jest zależna od grupy,
2) indywidualistyczne – jednostka ma pozycję silniejszą, ale dalej jest przeciwstawna jednostce i społeczeństwu; relacje między jednostkami mają charakter instrumentalny, kontaktują się z innymi jednostkami kiedy są one potrzebne,
3) wspólnotowe – (nie spotykane w praktyce) – wymaga jednostek na najwyższym poziomie rozwoju, bo tu autonomia jest przezwyciężona, mają naturalną potrzebę bycia dla innych.
Jest to teoria rozwoju moralnego, skłanianie człowieka do doskonalenia, osobowość jako ideał, mają tylko ci, którzy na nią zapracują, osobowość ma charakter normatywny; rozwój osobniczy – rozwój człowieka jako istoty niepowtarzalnej, rozumnej, odpowiedzialnej, zdolnej do osiągnięcia dialogu z innymi.
Rozwój osobowy stwarza możliwość patrzenia na świat z różnych poziomów; otwiera się przed człowiekiem świat doznań wyższych.
Wykład 4 ( nurt personalistyczny, człowiek twór wielowymiarowy)
Logoteoria (logoterapia) niekliniczna koncepcja
Logo – słowo, sens
Poszukiwanie sensu egzystencji i przeżyć negatywnych → konieczność zastosowania analizy egzystencjonalnej (wg. Frankla sens zawsze ukryty jest w wartościach).
2 prawa antologii demencjonalnej (wymiary bytu człowieka)
Nie można redukować człowieka tylko do płaszczyzny fizycznej czy psychologicznej! Nie można pomijać wymiaru neetycznego.
* podkreślają indywidualność każdej jednostki
Terapia
doprowadzić czł. do prawdy, usensownienie cierpienia
* cierpienie mniej dotkliwsze, gdy zaistnieje wiara i świadomość sensu owego cierpienia, np. obozy koncentracyjne, ale także codzienności.
Nie jest nam znane poczucie nonsensu z wyprzedzeniem. Jeżeli on w ogóle istnieje, to jedynie w rekonspekcji.
na niego składają się poszczególne sensy (prawdy) ludzkie.
My możemy jedynie odnaleźć naszą prawdę, nasz sens.
Egzystencja ludzka nie ma sensu, bo sama jest sensem. J
Sensu niejako nie ma, dopóki go nie odnajdziemy.
Nerwica (występuje gdy nie znajdziemy sensu, poczucie próżni, lęki, obawy, depresje),
nerwica:
- psychogenna
- endogenna – niejako fizjologia
- noogenna – zakłócenie strefy wartości, duchowe zaburzenia.
Strefa duchowa neotyczna → mózg i jego możliwości
1) derefleksja
najczęściej stosowana w psychologii seksuologicznej, tzn. tam gdzie występuje hiperrefleksja, hiperaktywność,
* obciążenie świadomości człowieka
2) intencja paradoksalna (fobie, nerwice językowe, obsesje)
* zdystansowanie się do problemu również poprzez humor, ironizująca postawa
[rękowość pierwotna] hiperrękowość
terapia odwrażliwiająca = behawioralna, przewarunkowywanie
Erokson: zaniedbanie jakiegoś etapu wpływa negatywnie / utrudni dalszy rozwój.
Wykład 5 (psychologia narracyjna)
TEORIA KEENA, HERMANSA i McADAMSA
Hermans wyróżnia cztery metody:
1). Formizm – polega na podejściu do człowieka, jako formy, czyli zespołu pewnych cech, które można porównywać jak ludzie różnią się pod względem tych cech,
2). podejście mechanistyczne – człowiek jako maszyna poruszania relacjami, przyczyna → skutek.
3). podejście organistyczne – człowiek jako organizm, który posiada potencję do rozwoju, która w trakcie dojrzewania się rozwija,
4). kondestualizm - każde doświadczenie życiowe człowieka może być rozpatrywane tylko w kontekście miesiąca i czasu. Następuje ciągłe przeinterpretowanie zdarzeń, bo człowiek wciąż doświadcza czegoś nowego, rozbudowuje się sieć znaczeń w kontekście rozwoju człowieka.
Narracja – forma, która pozwala nam na organizowanie doświadczeń, które są porządkowywane. Świadomość człowieka, życie człowieka, przypomina opowieść, która posiada spójny tok narracji.
TEORIA SAMA KEENA:
Zatraciliśmy kontakt w kulturze mitu, pod powierzchnią, których znajduje się jakaś tajemnica. Mity zostały obdarte z tej tajemnicy. Poznajemy tylko powierzchownie i wykorzystujemy instrumentalnie. Pozbawiamy mity ich prawdziwego znaczenia, nie wchodzimy pod powierzchnię i nie odnajdujemy ich prawdziwych znaczeń. Przez to nie możemy określić swego indywidualnego osobowego mitu. Życie odczuwa jako jałowe, doświadcza poczucia braku.
Kiedy człowiek sięga pod powierzchnię, szuka znaczeń następuje reinteopcetacja przez co pojawia się element trudności, gubimy się, ta podróż do głębi trwa wiecznie. Element ryzyka towarzyszy nam cały czas. Wchodząc na drogę rozwoju pozbawiamy się poczucia bezpieczeństwa.
Wejście na drogę rozwoju jest określone przez Keena jako tzw. Wchodzenie w gąb mitu, tworzenie osobistego mitu, ma to charakter narracji. Są zwroty akcji w naszym życiu, naszym sposobie interpretacji naszych doświadczeń życiowych. Pozwala to nam zrozumieć, pogodzić się ze sprzecznościami, zadaniem narracji jest znaleźć powiązanie między tymi sprzecznościami, które się w nas pojawiają.
Keen twierdzi, żeby zbudować własny mit wew. Potrzebujemy żywego kontaktu z drugim człowiekiem, który nas słucha z otwartym sercem i umysłem. (Niektórzy ludzie nawiązują ten kontakt przez kontakt ze sztuką, przez sztukę). Ważne jest również to, kiedy słuchamy narracji życia drugiego człowieka, co może nam pomóc w rozpoznawaniu pewnych znaczeń, symboli. Każda narracja o sobie jest niepowtarzalna.
Keen podaje etapy mitycznej podróży do siebie. Poradnik jak odbyć taką podróż. Pyt. czy jest to zasadne. Bo jeżeli odkrywanie mitu jest zdarzeniem żywym, to czy możliwe jest zaplanowanie podróży?.
(z książki) pod. red. Gałdowa „Wybrane zagadnienia z psychologii osobowości”
TEORIA HERMANSA:
Narracja – forma pozwalająca odnaleźć wspólny wątek łączący doświadczenie życiowe. Wspólny sens tworzony jest na zasadzie opowieści detektywistycznej. Kiedy detektyw zaczyna wchodzić w sytuację, wiąże pewne fakty, doświadcz., który wydają się wykluczać, ale kiedy odkryje się główny watek, wszystko zaczyna się integrować. Nie ma jednej opowieści, prawdy o ludzkim życiu. W zależności od tego jak zmienia się kontekst opowieści, tak zmienia się narracja o sobie.
Są doświadczenia, które odszczepiamy (często traumatyczne), które nie pasują do kontekstu interpretacji naszego życia. Rozwój miałby zmierzać do tego, aby włączyć te wydarzenia (doświadczenia) traumatyczne, odszczepione do toku narracji i aby człowiek rozwijał się w sposób prawidłowy.
Każde doświadczenie jest subiektywne - w zależności od tego jak je interpretujemy, w jakim kontekście ono zachodzi, jak je przeinterpretujemy.
Należy przeinterpretować doświadczenia negatywne, aby tak włączyć je do narracji, aby nie niszczyły narratora.
Narracja przebiega na 2 poziomach:
1) na poziomie jawnym – wartościowania
2) na poziomie ukrytym – motywy podstawowe
tendencje tendencje do bliskości
do autonomii z innymi
Są one obecne w rozwoju człowieka, które wpływają na sposób jego wartościowania. Dobrze byłoby żeby się one uzupełniały. Przewaga pierwszej i drugiej tendencji jest niebezpieczna.
...
majerw