Zespół abstynencyjny.pdf

PRACA POGLĄDOWA

ISSN 1643–0956

Karol Grabowski

Studenckie Koło Naukowe przy Klinice Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Akademii Medycznej w Gdańsku

Zespół abstynencyjny

po odstawieniu benzodiazepin

Benzodiazepine withdrawal syndrome

STRESZCZENIE

Benzodiazepiny są popularnymi i często stosowany-

mi lekami przeciwlękowymi i nasennymi. Mimo do-

brze znanego potencjału uzależniającego, są one

wciąż nadużywane. Problem uzależnienia od tych le-

ków wzrasta w naszym kraju i obecnie dotyczy on

8% wszystkich osób leczonych z powodu uzależnień.

Jak w każdym przypadku zależności somatycznej,

przy próbie odstawienia leku pojawia się problem

zespołu abstynencyjnego. Początek występowania

jego objawów zależy od rodzaju przyjmowanych ben-

zodiazepin. W wypadku preparatów krótkodziałają-

cych (alprazolam, lorazepam) symptomy pojawiają

się zwykle 1–3 dni po odstawieniu leku, natomiast

w przypadku preparatów długodziałających (diaze-

pam) — 4–7 dni po odstawieniu leku. Najczęstszymi

dolegliwościami są: niepokój, lęk, drażliwość, bezsen-

ność, zaburzenia depresyjne, sztywność mięśni, za-

burzenia równowagi, upośledzenie funkcji poznaw-

czych, nadwrażliwość na bodźce wzrokowe i słucho-

we. Nie ma leku, który mógłby zapobiec wystąpieniu

zespołu abstynencyjnego, ale poszczególne jego ob-

jawy można łagodzić, stosując bbb -blokery, leki prze-

ciwdepresyjne lub przeciwbólowe. Dolegliwości te są

zwykle krótkotrwałe i ustępują samoistnie.

Zarówno proces odstawienia benzodiazepin, jak rów-

nież mogące mu towarzyszyć objawy zespołu absty-

nencyjnego może kontrolować lekarz ogólny, a tylko

w wyjątkowych przypadkach wymagają one konsul-

tacji psychiatrycznej, neurologicznej lub hospitalizacji.

ABSTRACT

Benzodiazepines are popular and widely used an-

xiolytic drugs. Despite of their well known addictive

potential, they are still overused. The problem of

benzodiazepine dependence has now reached 8%

of all patients suffering from addiction. Like in any

case of physical dependence there is a problem of

the withdrawal syndrome subsequent to an attempt

of discontinuation of these drugs. It emerges in the

case of short-acting agents like alprazolam 1–3 days

after cessation and in the case of long-acting agents

like diazepam 4–7 days after cessation. The most

common complaints are: anxiety, irritability, insom-

nia, depressive disorders, muscle stiffness, balance

disorders, cognitive functions impairment, hypersen-

sivity. There is no medication to prevent from oc-

curing of withdrawal syndrom but its symptoms may

be alleviated with b bb -blockers, antidepressants and

analgesics. The ailments are usually short-lasting and

regress spontaneously.

Both the discontinuation process and the withdrawal

syndrom can be controlled by a GP and there are

few specific cases to be treated in hospital.

Key words: benzodiazepines, withdrawal syndrom,

discontinuation, addiction

Benzodiazepiny są popularnymi i często stoso-

wanymi lekami przeciwlękowymi i nasennymi. Obec-

nie w Polsce są zarejestrowane 24 preparaty z tej

grupy do stosowania doustnego, które są wykorzy-

stywane przez lekarzy różnych specjalności. Nieste-

ty, nie wszyscy lekarze są świadomi ich potencjału

uzależniającego i przepisują je właściwie na każde

żądanie pacjenta. Taka postawa lekarzy w dużym

stopniu przyczyniła się do znacznego wzrostu liczby

osób uzależnionych od benzodiazepin w naszym kra-

ju. O skali tego problemu może świadczyć fakt, że

8% pacjentów leczonych z powodu uzależnień to

Słowa kluczowe: benzodiazepiny,

zespół abstynencyjny, odstawienie, uzależnienie

Adres do korespondencji:

Karol Grabowski

Studenckie Koło Naukowe

Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych AM

ul. Dębinki 7, 80–211 Gdańsk

tel. (058) 349 26 50, faks (058) 349 27 48

e-mail: carlito14@wp.pl

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003; 3 (4): 197–202

www.psychiatria.med.pl

197

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 4

osoby uzależnione od benzodiazepin [1]. Szacuje się

również, że 15% pacjentów powyżej 65 rż. przyjmu-

je leki z tej grupy, co stanowi kolejną, dużą grupę

potencjalnie uzależnionych [2]. Osoby te zwykle nie

zdają sobie sprawy z własnego uzależnienia i dlate-

go trudno je nakłonić do odstawienia leku i szuka-

nia alternatywnych metod terapii. Warto pamiętać,

że z medycznego punktu widzenia przyjmowanie

benzodiazepin przez okres dłuższy niż dwa tygodnie

jest nieuzasadnione. Po tym czasie powstaje toleran-

cja na działanie leku i rozwija się uzależnienie. Zna-

czącą rolę w jego powstawaniu spełnia euforyzują-

ce działanie benzodiazepin, które choć słabe, wy-

starczy jednak do zainicjowania tego procesu [3].

Szybko narastająca tolerancja na działanie leku zmu-

sza chorych do zwiększania dawki, co napędza błęd-

ne koło uzależnienia. Najpierw pojawia się uzależ-

nienie psychiczne, które objawia się głównie [1]:

— głodem leku (silną potrzebą jego zażycia);

— kompulsyjnym przyjmowaniem leku w celu roz-

wiązania za jego pomocą swoich problemów

psychicznych;

— stosowaniem przez osoby uzależnione mechani-

zmów zaprzeczania, racjonalizowania i minima-

lizacji problemu („nie jestem uzależniony, muszę

brać te leki, ponieważ jestem chory, zresztą nie

biorę ich tak dużo”).

Dopiero później rozwija się pełna zależność fi-

zjologiczna ze wszystkimi jej konsekwencjami.

Na obraz psychopatologiczny tego uzależnie-

nia składają się między innymi:

— spowolnienie myślenia i mowy;

— upośledzenie pamięci i innych funkcji poznaw-

czych;

— trudności w koncentracji uwagi;

— zaburzenia lękowe;

— spadek krytycyzmu;

— zmienność nastroju z przewagą jego obniżenia

i dysforii;

— zaburzenia snu (bezsenność, częste budzenie się

w nocy);

— zawężenie kręgu zainteresowań, co jest zresztą

charakterystyczne dla wszystkich uzależnień, po-

nieważ na pierwszym planie znajduje się problem

zdobywania i zażywania określonego leku;

— spadek apetytu;

— bóle i zawroty głowy;

— nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne.

Niektóre z tych objawów są takie same jak ob-

jawy towarzyszące schorzeniom, które były przyczyną

rozpoczęcia terapii benzodiazepinami (lęk, zaburze-

nia snu), co świadczy o rozwoju tolerancji i ustaniu

efektu terapeutycznego [1]. Z tej samej przyczyny

niektóre z tych objawów wchodzą również w skład

zespołu abstynencyjnego, występującego w pewnej,

ograniczonej postaci u osób, które nie odstawiły leku,

ale przyjmują wciąż tę samą jego dawkę mimo roz-

woju tolerancji i braku efektu leczniczego [4].

Zespół abstynencyjny w uzależnieniu od ben-

zodiazepin, podobnie jak w każdym uzależnieniu

somatycznym, stanowi poważny problem. Mimo że

nie ma tak burzliwego przebiegu jak po odstawie-

niu alkoholu lub opiatów, to jednak jego objawy

mogą być uciążliwe i niepokojące. Podstawową

sprawą, o której należy pamiętać, jest czas wystą-

pienia pierwszych symptomów zespołu abstynen-

cyjnego, który zależy głównie od rodzaju przyjmo-

wanych benzodiazepin. Po preparatach długodzia-

łających (T ½ > 24 h, np. diazepam, klorazepat) do-

legliwości pojawiają się zwykle 4–7 dni po ich od-

stawieniu, natomiast w wypadku preparatów krót-

kodziałających (T ½ < 24 h, np. lorazepam, alprazo-

lam) w okresie 1–3 dni po odstawieniu [4]. Czas wy-

stąpienia dolegliwości abstynencyjnych jest także

uzależniony od długości okresu stosowania leku, in-

terakcji z innymi lekami oraz właściwości neuroche-

micznych i metabolicznych, które są indywidualny-

mi cechami każdego pacjenta. Niestety, nie można

jednoznacznie określić momentu wystąpienia i cza-

su trwania tych dolegliwości, u niektórych mogą one

pojawić się kilka tygodni czy nawet miesięcy po od-

stawieniu preparatów. Uważa się, że po odstawie-

niu leku stosowanego w dawkach terapeutycznych

nawet przez okres do 4 miesięcy rzadko występują

objawy zespołu abstynencyjnego. Jeżeli natomiast

przyjmowana dawka była 2–5 razy większa od tera-

peutycznej, to już po 2–3 tygodniach stosowania

próbie odstawienia nieuchronnie będzie towarzy-

szyć zespół abstynencyjny [5]. Zmienna jest również

siła tych symptomów, chociaż przy właściwie pro-

wadzonym procesie odstawienia nie są one specjal-

nie dokuczliwe i nie powinny w znaczący sposób

utrudniać procesu detoksykacji. Natężenie objawów

zespołu abstynencyjnego wiąże się również z rodza-

jem stosowanego leku — uważa się, że po benzo-

diazepinach krótkodziałających jest ono większe [6].

Ponadto, preparaty te mają większy potencjał uzależ-

niający — około 2/3 prób odstawienia lorazepamu czy

alprazolamu kończy się niepowodzeniem [3, 7].

Poniżej przedstawiono najczęstsze objawy ze-

społu abstynencyjnego po odstawieniu benzodiaze-

pin, wraz z ich krótką charakterystyką i sposobami

zwalczania.

Niepokój. Jest to jeden z głównych sympto-

mów występujących po odstawieniu leków. Wynika

nie tylko z reakcji organizmu na brak substancji uza-

198

www.psychiatria.med.pl

Karol Grabowski, Zespół abstynencyjny po odstawieniu benzodiazepin

leżniającej, ale potęgują go też dolegliwości i do-

znania pojawiające się podczas procesu odstawia-

nia i wchodzące w skład zespołu abstynencyjnego.

U wielu pacjentów występuje dodatkowe pobudze-

nie, stają się drażliwi, zdarzają się u nich przypadki

zachowań agresywnych.

Lęk. Poziom lęku ogólnego może znacznie

wzrosnąć, czasami występują nawet napady paniki,

podczas których pacjent zwykle doświadcza lęku

o własne życie, nie może się ruszać, wzrasta u niego

ciśnienie tętnicze i występują kłopoty z oddychaniem

(hiperwentylacja). Tego typu napady zdarzają się jed-

nak przeważnie u osób, które wcześniej cierpiały na

zaburzenia lękowe [4, 6, 8]. Objawem narastające-

go lęku może być także przyspieszenie akcji serca.

W takich wypadkach dobrze jest zastosować

niewielkie dawki propranololu (3 × 10 mg/d.), który

łagodzi dolegliwości ze strony układu krążenia oraz

układu mięśniowego, a dodatkowo wykazuje również

działanie przeciwlękowe. Należy go jednak stosować

ostrożnie, ponieważ może podnosić stężenie benzo-

diazepin we krwi [4]. Przed jego włączeniem do le-

czenia trzeba rozważyć ewentualne przeciwwskaza-

nia internistyczne dotyczące stosowania b -blokerów.

Kolejną formą zaburzeń lękowych pojawiają-

cych się w przebiegu zespołu abstynencyjnego są

fobie, najczęściej agorafobia lub fobia społeczna.

Zaburzenia lękowe są dolegliwością, która szczegól-

nie często pojawia się po odstawieniu benzodiaze-

pin, ponieważ leki z tej grupy stosuje się zwykle jako

środki przeciwlękowe. Nasilenie tych dolegliwości

może być okresowo nawet większe niż przed lecze-

niem. Należy pamiętać o tym fakcie i zebrać dokład-

ne informacje na temat wszelkich zaburzeń psychicz-

nych pacjenta, który podczas odstawienia leku staje

się szczególnie wrażliwy i lękliwy. Zadaniem lekarza

jest stworzyć mu maksymalnie komfortowe warunki

do walki z uzależnieniem. Podstawą tego jest do-

kładne informowanie chorego o wszelkich dolegli-

wościach, które mogą wystąpić, oraz zapewnienie

go o ich krótkotrwałym i przemijającym charakterze.

Zaburzenia depresyjne . Podczas odstawienia

leku pacjenci mają z reguły obniżony nastrój, są dys-

foryczni, ale zaburzenia te mogą również przyjąć

formę pełnoobjawowego epizodu depresyjnego.

W takim wypadku należy niezwłocznie rozpocząć le-

czenie przeciwdepresyjne. Opisano dobre wyniki le-

czenia zaburzeń nastroju związanych z zespołem abs-

tynencyjnym za pomocą trójpierścieniowych leków

przeciwdepresyjnych [9]. U pacjentów, u których

prawdopodobne jest wystąpienie tego rodzaju za-

burzeń, przed odstawieniem leku można włączyć

terapię selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrot-

nego serotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake

inhibitor ) [8]. W przypadku zaburzeń nastroju u pa-

cjenta należy zachować czujność i pamiętać o ryzy-

ku próby samobójczej.

Zaburzenia snu. Benzodiazepiny bardzo czę-

sto zażywa się jako leki nasenne. Jednak tolerancja

na ich działanie nasenne rozwija się wyjątkowo szyb-

ko, w związku z czym pacjent może cierpieć na za-

burzenia snu już przed odstawieniem leku. Naj-

częstszą ich formą jest bezsenność, tak zwana bez-

senność z odbicia, będąca wyrazem tolerancji orga-

nizmu i swoistej adaptacji do sztucznego, farmako-

logicznego wywołania snu. Szczególnie predyspo-

nowani są do niej chorzy, którzy przed odstawieniem

zażywali duże dawki benzodiazepin, przy braku ich

efektu terapeutycznego [10]. Podobnie jak inne ob-

jawy zespołu abstynencyjnego, bezsenność jest częst-

sza po nagłym odstawieniu leku, prawdopodobień-

stwo jej wystąpienia zwiększa się u osób wcześniej

stosujących preparaty krótkodziałające. Bezsenność

z odbicia może być jednym z elementów zespołu

abstynencyjnego, ale może też wystąpić jako izolo-

wane zaburzenie, o czym należy pamiętać u pacjen-

tów leczonych benzodiazepinami w okresie zbyt krót-

kim, by rozwinęło się uzależnienie [10]. Może się

zdarzyć, że bezsenność u pacjenta będzie bardziej

nasilona niż przed leczeniem, ale ma ona wówczas

charakter przemijający. Innym częstym problemem

są koszmary senne. Powstają one w wyniku wydłu-

żania się fazy REM ( rapid eye movement ) po odsta-

wieniu leku (benzodiazepiny skracają fazę REM oraz

fazę snu wolnofalowego). W miarę adaptacji orga-

nizmu, to znaczy powrotu do niezakłóconego ryt-

mu snu, koszmary senne stopniowo zanikają. Pro-

ces ten może potrwać nawet 4–6 tygodni. Ważne

jest, aby pacjent z powodu bezsenności nie zażywał

doraźnie małych dawek benzodiazepin ani nie po-

wracał do poprzedniej wyższej dawki leku podczas

procesu odstawiania. W okresie odstawiania nieko-

rzystne jest również przyjmowanie innych leków dzia-

łających przez receptor benzodiazepinowy, takich jak

zolpidem czy zopiklon, ponieważ może to prowa-

dzić do zamiany jednego środka uzależniającego na

inny [4]. Objawy zaburzeń snu można złagodzić

przede wszystkim, przestrzegając podstawowych

zasad higieny snu.

Skurcze mięśniowe. Powszechnie znane jest

miorelaksujące działanie benzodiazepin, więc skur-

cze mięśniowe po ich odstawieniu są zjawiskiem

łatwym do przewidzenia. Obserwuje się także uogól-

niony wzrost napięcia mięśniowego, bóle mięśnio-

we oraz osłabienie siły skurczu mięśni. Objawy te

nie powinny utrzymywać się długo, zwykle ruch

www.psychiatria.med.pl

199

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 4

i proste ćwiczenia gimnastyczne poprawiają samo-

poczucie pacjentów. W przeciwnym przypadku cho-

rego należy skierować do specjalisty, który rozważy

alternatywną terapię.

Drgawki. Jest to szczególnie niebezpieczny

objaw, mogący stanowić nawet zagrożenie dla życia.

Jeśli u pacjenta w wywiadzie stwierdzi się napad

padaczkowy, nie wolno odstawiać benzodiazepin bez

konsultacji z neurologiem!

Natrętne wspomnienia . Jest to bardzo inte-

resujący objaw, choć nie występuje u wszystkich

pacjentów, a ponadto nie zawsze kojarzy się go

z odstawieniem leków. Wspomnienia dotyczą zwy-

kle osób lub wydarzeń z odległej przeszłości, a ich

wystąpienie często zbiega się w czasie z występo-

waniem koszmarów sennych, co mogłoby sugero-

wać ten sam mechanizm ich powstawania.

Omamy. Podobnie jak w poalkoholowym ze-

spole abstynencyjnym, tak i w tym przypadku mogą

się pojawić omamy wzrokowe. Nie muszą one przy-

bierać formy przysłowiowych już „białych myszek”,

mogą jednak być na tyle żywe i barwne, że wywo-

łają niepokój pacjenta.

Derealizacja i depersonalizacja. Są to kolejne

objawy budzące duży niepokój. Pacjent czuje się tak,

jak gdyby wyszedł poza swoje ciało i obserwował

sytuację z boku. Możliwe są zaburzenia w postrze-

ganiu schematu własnego ciała, jego kształtu, roz-

miarów poszczególnych części. Objawy te są cha-

rakterystyczne dla chorych długo nadużywających

benzodiazepin, u których proces ich odstawienia

przeprowadzano zbyt gwałtownie.

Upośledzenie funkcji poznawczych . Zdol-

ność zapamiętywania, koncentracji uwagi oraz ucze-

nia się pacjentów jest zwykle ograniczona. Może to

wynikać z działania benzodiazepin, które zaburzają

proces kodowania i utrwalania wyuczonych wiado-

mości [11], a częściowo również z przebiegu pro-

cesu abstynencyjnego. Funkcje poznawcze popra-

wiają się w stosunku do poziomu z okresu naduży-

wania benzodiazepin [12, 13], ale ich powrót do

poziomu sprzed terapii może trwać nawet kilka

miesięcy.

Szum w uszach. Jest to objaw szczególnie

dokuczliwy i irytujący. Może przebiegać z różnym

nasileniem, czasem tak dużym, że uniemożliwia cho-

rym normalne funkcjonowanie. Zwykle nie utrzymu-

je się długo i mija samoistnie, jednak w przypadku

dłużej utrzymującego się szumu w uszach należy

zasięgnąć porady laryngologa.

Zaburzenia czucia . Wyróżnia się całą gamę

zaburzeń czucia, od mrowienia, uczucia zimna,

sztywności, aż do dziwnych wrażeń dotykowych (np.

wrażenie obecności insektów ruszających się pod

skórą). Dolegliwości te zwykle ustępują samoistnie.

Zaburzenia widzenia . Ich powstawanie nale-

ży tłumaczyć nieprawidłowym funkcjonowaniem

mięśni poruszających gałkami ocznymi. Obraz staje

się nieostry i zamazany. Podobnie jak inne objawy

zespołu abstynencyjnego, nie trwają one długo

i ustępują samoistnie.

Nadwrażliwość na bodźce zmysłowe . Najsil-

niej zwykle uwydatnia się nadwrażliwość na bodźce

słuchowe i wzrokowe, co dodatkowo może być wi-

kłane szumem w uszach lub występowaniem halu-

cynacji. Ostrzejsze światło lub głośniejsze dźwięki

sprawiają chorym dużą przykrość. Niektórzy pacjen-

ci zgłaszają również metaliczny smak w ustach lub

dziwne, często nieprzyjemne zapachy. Objawy te są

krótkotrwałe i ustępują samoistnie.

Uczucie zmęczenia, rozbicia . Objawy te czę-

ściowo łączą się z objawami ze strony układu mię-

śniowego, co w sumie daje obraz symptomów gry-

popodobnych i z reguły jest równie krótkotrwałe.

Zaburzenia równowagi . Powstają one w wy-

niku zmian metabolicznych w móżdżku, w obrębie

którego znajdują się znaczne ilości receptorów GABA-

-ergicznych (GABA, gamma-aminobutyric acid ). Za-

burzenia te mijają, gdy organizm adaptuje się do

nowych warunków metabolicznych.

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe . Mogą one

przyjmować różne formy, takie jak: wymioty, nud-

ności, biegunki, zaparcia, zaburzenia połykania. Ich

powstawanie wiąże się z obecnością w jelitach re-

ceptorów GABA-ergicznych (obwodowy receptor

benzodiazepinowy), które zostają nagle pozbawio-

ne działania benzodiazepin, oraz z nadwrażliwością

układu autonomicznego na stres, jakim niewątpli-

wie jest proces odstawienia substancji uzależniają-

cej. Z zaburzeniami tymi wiążą się również wahania

masy ciała. Jeśli zmiany masy ciała nie są zbyt duże,

to nie należy się nimi martwić ani też zalecać pa-

cjentom diety.

Uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się. Są

one wyrazem „burzy wegetatywnej” zachodzącej

w organizmie podczas procesu odstawiania substan-

cji uzależniającej. Zwykle mają charakter przemijają-

cy i nie należy się nimi niepokoić.

Zmiany skórne. Występują rzadko, mają prze-

ważnie postać wysypki plamistej lub pokrzywki. Zni-

kają samoistnie, chociaż w cięższych przypadkach

można zastosować leczenie miejscowe oraz leki prze-

ciwświądowe.

Powyżej wymienione objawy należą do częściej

spotykanych w przebiegu zespołu abstynencyjnego po

odstawieniu benzodiazepin i nie różnią się znacząco od

200

www.psychiatria.med.pl

Karol Grabowski, Zespół abstynencyjny po odstawieniu benzodiazepin

objawów zespołu abstynencyjnego występującego po

odstawieniu opiatów czy alkoholu, choć zazwyczaj są o

wiele mniej nasilone. Należy jednak pamiętać, że może

się w tym wypadku rozwinąć ciężki, pełnoobjawowy

zespół abstynencyjny, który będzie wymagał hospitali-

zacji, choć takie przypadki są niezwykle rzadkie.

Mniej niebezpiecznym, jednak bardzo uciążli-

wym, powikłaniem zespołu abstynencyjnego jest

przejście pewnych jego objawów w formę prze-

wlekłą, utrzymującą się miesiącami. Określa się to

jako „zespół poabstynencyjny” ( post-withdrawal syn-

drome ) [4]. Takie sytuacje są niezmiernie rzadkie

i dotyczą wyłącznie pacjentów, którzy nadużywali

benzodiazepin przez wiele (nawet 20!) lat.

Pacjenci uzależnieni od benzodiazepin to czę-

sto ludzie w starszym wieku, cierpiący dodatkowo

na wiele innych dolegliwości, których wszelkie zmiany

w ich organizmie mogą szczególnie niepokoić. Rolą

lekarza jest cierpliwie wytłumaczyć przyczyny po-

wstawania poszczególnych objawów oraz objaśnić

ich charakter. Lekarz powinien także wspierać pa-

cjenta w jego zmaganiach z uzależnieniem.

Nie ma konkretnej farmakoterapii zespołu abs-

tynencyjnego, choć w łagodzeniu jego objawów przy-

datne są wspomniane już b -blokery, leki przeciwde-

presyjne oraz zwykłe środki przeciwbólowe. Propozy-

cje terapii za pomocą karbamazepiny, kwasu walpro-

inowego [14] czy preparatów z korzenia kozłka [15]

wymagają dalszych badań, ponieważ brak jedno-

znacznej oceny ich przydatności klinicznej. Jeśli pro-

ces odstawienia leku jest właściwie prowadzony, to

znaczy jego tempo jest dostosowane do indywidual-

nych możliwości pacjenta, to nie należy obawiać się

wystąpienia zespołu abstynencyjnego. Wówczas jego

objawy są zwykle krótkotrwałe i najczęściej ustępują

samoistnie [16]. Ważnym elementem terapii jest rze-

telne i pełne informowanie pacjenta o wybranej stra-

tegii postępowania leczniczego, istocie problemu uza-

leżnienia oraz dolegliwościach związanych z zespo-

łem abstynencyjnym. Znaczenie i wartość kliniczna

psychoterapii nie są do końca określone [4, 7, 16, 17].

Po odpowiednim przygotowaniu każdy lekarz może

prowadzić taki proces odstawiania benzodiazepin,

chociaż w przypadku zaistnienia jednej z poniższych

sytuacji należy skierować chorego do psychiatry.

— Padaczka — wówczas, gdy istnieje najmniejsze po-

dejrzenie jej obecności, nie należy odstawiać benzo-

diazepin bez uprzedniej konsultacji z neurologiem;

— Wcześniejsze reakcje organizmu na odstawienie

substancji uzależniającej o charakterze zagraża-

jącym (bez względu na jej rodzaj);

— Współistniejące ciężkie schorzenia neurologicz-

ne lub psychiczne. Na szczególną uwagę zasłu-

gują wszelkie schorzenia, którym towarzyszy spa-

styczność. W takich przypadkach decyzję o od-

stawieniu benzodiazepin należy skonsultować

z neurologiem;

— Współistniejące ciężkie zaburzenia osobowości.

W wypadku tego rodzaju pacjentów istnieje za-

grożenie w postaci impulsywnych zachowań,

zwłaszcza prób samobójczych. Proces odstawia-

nia leku powinien być skonsultowany z psy-

chiatrą;

— Chory w podeszłym wieku, niedołężny, bez nale-

żytej opieki. Brak właściwej opieki w domu pa-

cjenta wiąże się z ryzykiem przeoczenia objawów

zespołu abstynencyjnego lub choroby podstawo-

wej, będącej przyczyną rozpoczęcia terapii ben-

zodiazepinami, co może stworzyć zagrożenie dla

jego zdrowia;

— Współistniejące uzależnienie (inne leki, alkohol,

narkotyki) może być wskazaniem do przeprowa-

dzenia detoksykacji w warunkach szpitalnych,

ze względu na większe nasilenie zespołu absty-

nencyjnego;

— Brak wsparcia — trudne warunki socjalne, ro-

dzinne, niewspółpracująca rodzina. Pacjent do-

świadczający tego rodzaju trudności wymaga

większej uwagi ze strony lekarza prowadzące-

go, często także dodatkowego leczenia (np.

przeciwdepresyjnego).

W każdym z powyższych przypadków zamiar

odstawienia leku należy skonsultować z psychiatrą

lub neurologiem, którzy podejmą decyzję o jego

ewentualnym rozpoczęciu i przebiegu. W wyjątko-

wych sytuacjach proces ten należy przeprowadzić

w warunkach szpitalnych.

Aby uchronić się przed problemem uzależnień,

zawsze należy wnikliwie rozważyć zasadność terapii

benzodiazepinami i pamiętać, że nie mogą one być

stosowane przez okres dłuższy niż 2 tygodnie. Pa-

cjenci walczący ze swoim uzależnieniem wymagają

szczególnej troski i wsparcia oraz zrozumienia ich

trudnej sytuacji. Wielu z nich, zniechęconych obja-

wami abstynencyjnymi lub niemogących się odnaleźć

w nowej „czystej” rzeczywistości, wróci do zażywa-

nia benzodiazepin. Nie należy się tym zrażać, ale trze-

ba wyciągnąć wnioski z każdej nieudanej próby

i ponownie podjąć próbę walki z uzależnieniem.

PIŚMIENNICTWO

1. Habrat B., Steinbarth-Chmielewska K., Baran-Furga H. Zabu-

rzenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi. W: Bi-

likiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psy-

chiatria, T. 2. Urban & Partner, Wrocław 2002: 169–212.

www.psychiatria.med.pl

201

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: