Russel Bertrand - Dlaczego nie jestem chrzescijaninem.pdf - Bertrand Russel - himen303

Bertrand Russell

Dlaczego nie jestem chrześcijaninem

--------------------------------

Introductory note: Russell delivered this lecture on March 6, 1927 to

the National Secular Society, South London Branch, at Battersea Town

Hall. Published in pamphlet form in that same year, the essay

subsequently achieved new fame with Paul Edwards' edition of Russell's

book, Why I Am Not a Christian and Other Essays ... (1957).

--------------------------------

Kto jest chrześcijaninem?

Najlepiej może będzie, jeśli przede wszystkim spróbujemy zrozumieć, co

oznacza słowo "chrześcijanin". Wiele osób używa go obecnie w bardzo

szerokim znaczeniu. Niektórzy nadają tę nazwę każdemu, kto stara się

prowadzić przykładny żywot. Przypuszczam, że przyjmując taką

interpretację, znaleźlibyśmy chrześcijan we wszystkich sektach i

wyznaniach; ale nie uznaję jej za właściwą choćby z powodu zawartego w

niej domniemania, że wszyscy ci, którzy nie są chrześcijanami - a więc

buddyści, wyznawcy Konfucjusza, mahometanie itd. - nie starają się żyć

przykładnie.

Nie uważam za chrześcijanina każdego człowieka, który stara się

żyć przyzwoicie, stosownie do stopnia swojej mądrości. Sądzę, że należy

posiadać pewną sumę określonych wierzeń, jeśli się chce mieć prawo do

miana chrześcijanina. Słowo to nie ma teraz tak wyraźnego znaczenia jak

za czasów św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu. Jeśli kto mówił wtedy,

że jest chrześcijaninem, wiadomo było, co przez to rozumie.

Chrześcijanin uznawał całą serię wierzeń sformułowanych z wielką

ścisłością i wierzył niezłomnie w każde ich słowo.

Dziś to się zmieniło. Nasze pojęcie chrześcijaństwa musi być

trochę bardziej mgliste. Sądzę jednak, że istnieją dwa artykuły wiary

niezbędne dla każdego, kto mieni się chrześcijaninem. Pierwszy jest

natury dogmatycznej, a mianowicie: powinno się wierzyć w Boga i

nieśmiertelność. Jeśli ktoś nie posiada tej wiary, to nie sądzę, aby

nazwa chrześcijanina była dla niego właściwa. Dalej, jak na to sam

termin wskazuje, należy mieć pewne wierzenia dotyczące Chrystusa.

Mahometanie, na przykład, wierzą również w Boga i nieśmiertelność, a

jednak nie uznaliby się za chrześcijan. Wydaje mi się, że co najmniej

trzeba wierzyć, iż Chrystus był, jeśli nie Bogiem, to w każdym razie

najlepszym i najmędrszym z ludzi. Kto odmawia Chrystusowi tego minimum,

ten nie ma, moim zdaniem, żadnego prawa mienić się chrześcijaninem.

Naturalnie jest jeszcze inny sposób pojmowania tego słowa, uwidoczniony

w kalendarzach i podręcznikach geografii, gdzie powiadają, że ludność

Ziemi dzieli się na chrześcijan, mahometan, buddystów, bałwochwalców

itd. W tym sensie jesteśmy tutaj wszyscy chrześcijanami. Podręczniki

geografii zaliczają nas hurtem do tej kategorii, ale w znaczeniu czysto

geograficznym, które możemy śmiało pominąć. Sądzę więc, że w trakcie

wyłuszczania wam, dlaczego nie jestem chrześcijaninem, muszę wyjaśnić

dwie rzeczy: po pierwsze - dlaczego nie wierzę w Boga i

nieśmiertelność; a po drugie - dlaczego nie uważam Chrystusa za

najlepszego i najmędrszego z ludzi, chociaż przyznaję mu bardzo wysoki

stopień doskonałości moralnej.

Gdyby nieuwieńczone powodzeniem wysiłki niedowiarków w

przeszłości, nie mógłbym dzisiaj przyjąć tak elastycznego określenia

chrześcijaństwa. Jak już mówiłem, wyraz ten w dawnych czasach miał

bardziej sprecyzowane znaczenie.

Obejmował on, na przykład wiarę w piekło. Wiara w wieczny ogień

piekielny była zasadniczym artykułem chrześcijańskiego wyznania wiary

aż do najnowszych czasów. W Anglii, jak wiecie, przestała ona być

ważnym artykułem wiary na mocy decyzji Rady Koronnej. Arcybiskupi

Canterbury i Yorku byli przeciwni temu postanowieniu, ale ponieważ w

tym kraju sprawy religijne rozstrzyga się za pomocą uchwał

parlamentarnych, Rada Koronna mogła przejść do porządku dziennego nad

opinią Ich Eminencyj i wiara w piekło przestała być dla chrześcijanina

konieczna. Nie będę, więc obstawał przy tym, że chrześcijanin musi

wierzyć w piekło.

Istnienie Boga

Kwestia istnienia Boga jest obszernym i poważnym zagadnieniem i gdybym

miał pokusić się o jego wyczerpujące przedstawienie, byłbym zmuszony

trzymać was tutaj aż do końca świata. Musicie mi więc wybaczyć, że

potraktuję je w cokolwiek sumaryczny sposób.

Kościół katolicki podał jako dogmat, że można udowodnić istnienie

Boga posiłkując się tylko rozumem. Dogmat ten jest dość osobliwy,

niemniej jednak zalicza się do dogmatów katolickich. Kościół musiał go

ustanowić, ponieważ w pewnym okresie wolnomyśliciele nabrali zwyczaju

mówienia, że naturalnie przyjmują istnienie Boga jako prawdę objawioną,

ale istnieją takie a takie argumenty, które sam rozum może wysunąć

przeciw tej idei.

Argumenty te zostały wyłożone bardzo szczegółowo i Kościół

katolicki uczuł się zniewolony położyć temu kres. Ustanowił więc

zasadę, że można dowieść istnienia Boga za pomocą czystego rozumu, i

znalazł się w konieczności przedstawienia tego, co uważał za materiał

dowodowy. Argumentów była pokaźna liczba, ale rozpatrzę tylko kilka

spośród nich.

Argument pierwszej przyczyny

Argument pierwszej przyczyny jest może najprostszy i najłatwiejszy

dozrozumienia. Kościół utrzymuje, że wszystko, co widzimy na tym

świecie, ma jakąś przyczynę, i że posuwając się coraz dalej wzdłuż tego

łańcucha przyczyn musimy dojść do pierwszej przyczyny, która otrzymuje

nazwę "Boga".

Skłonny jestem przypuszczeć, że ten argument nie ma dzisiaj

wielkiej wagi, przede wszystkim dlatego, że pojęcie przyczyny nie jest

już tym, czym było dawniej. Filozofowie i uczeni pogłębili to pojęcie,

które w następstwie zatraciło dawną żywotność; ale niezależnie od tego

łatwo zauważyć, że argument głoszący konieczność pierwszej przyczyny

nie może posiadać wartości.

W młodych latach, gdy rozmyślałem bardzo poważnie nad tymi

zagadnieniami, godziłem się przez długi czas na argument pierwszej

przyczyny; ale pewnego dnia, mając osiemnaście lat przeczytałem

"Autobiografię" Johna Stuarta Milla i znalazłem tam następujące zdania:

"Ojciec mój pouczył mnie, że na pytanie: Kto mnie stworzył ? - nie

można dać odpowiedzi, gdyż bezpośrednio potem wyłania się nowe pytanie:

Kto stworzył Boga ? To proste zdanie wykazało mi zwodniczość argumentu

pierwszej przyczyny. Jeśli wszystko musi mieć przyczynę, to Bóg musi ją

mieć również. Jeśli może być coś bez przyczyny, może to być równie

dobrze świat, jak i Bóg, tak że argument ten jest zupełnie

bezwartościowy. Jest on równoznaczny z poglądem indyjskim, według

którego świat spoczywa na słoniu, a słoń na żółwiu; gdy zaś pytano: A

żółw ? - Hindus odpowiadał: Może byśmy tak zmienili temat rozmowy ?"

Argument pierwszej przyczyny nie jest w gruncie rzeczy niczym

lepszym. Nie ma powodu, dla którego świat nie mógłby zacząć istnieć bez

przyczyny; ani też, z drugiej strony - nie ma żadnej racji, dlaczego by

nie miał istnieć zawsze. Nie ma powodu do przypuszczenia, że świat w

ogóle miał początek. Myśl, że rzeczy muszą mieć początek, zawdzięczamy

w rzeczywistości ubóstwu naszej wyobraźni. Dlatego wydaje mi się, że

nie potrzebuję tracić więcej czasu na zbijanie argumentu pierwszej

przyczyny.

Argument prawa natury

Następnie mamy bardzo rozpowszechniony argument wychodzący z

założenia prawa natury. Był to jeden z ulubionych argumentów XVIII

wieku, do czego szczególnie przyczynił się wpływ Izaaka Newtona i jego

kosmogonii.

Obserwując planety, które krążyły dookoła Słońca zgodnie z prawem

ciążenia, ludzie doszli do wniosku, że Bóg wydał tym planetom rozkaz

poruszania się właśnie w ten sposób i że to było przyczyną ich ruchu.

Było to oczywiście wygodne i proste wyjaśnienie, które oszczędzało im

trudu dalszego poszukiwania zasady prawa ciążenia.

W naszych czasach tłumaczymy to prawo w dość skomplikowany sposób,

podany przez Einsteina. Nie mam zamiaru wygłaszać prelekcji o prawie

ciążenia w interpretacji Einsteina, ponieważ to również zabrałoby

trochę czasu; w każdym razie nie ma już mowy o tym rodzaju "praw

natury", jaki mieliśmy w systemie Newtona, gdzie dla jakiegoś

niezrozumiałego powodu natura zachowywała się wszędzie jednakowo.

Odkrywamy teraz, że wiele rzeczy, które uważaliśmy za prawa natury, to

rzeczywistość umowy między ludźmi. Wiadomo, że nawet w najdalszych

przestrzeniach międzyplanetarnych metr ma ciągle dziesięć decymetrów.

Bez wątpienia fakt ten jest bardzo ciekawy, ale trudno by go nazwać

prawem natury. Wiele rzeczy, które uchodziły za "prawa natury", jest

tego samego pochodzenia.

Z drugiej strony, w wypadkach, gdy udaje nam się czegoś dowiedzieć

o sposobie zachowania się atomów, spostrzegamy, że podlegają prawu w

znacznie mniejszym stopniu, niż sądzono, i że prawa, do których się

dochodzi, są to przeciętne statystyczne, ściśle tego rodzaju, jakie

mógłby dać prosty przypadek.

Wszyscy wiemy, że istnieje prawo, według którego podczas gry w

kości otrzymuje się podwójną szóstkę tylko raz mniej więcej na

trzydzieści sześć rzutów, a jednak nie uważamy tego za dowód, że rzuty

kości są regulowane z góry powziętym zamiarem. Przeciwnie, gdyby

podwójna szóstka wychodziła raz po raz, sądzilibyśmy, że to było

zrobione umyślnie. Wiele praw natury zalicza się do tej kategorii. Są

to przeciętne statystyczne, podobne do tych, jakie zjawiłyby się na

podstawie prawa przypadku; i dzięki temu cała historia z prawem natury

wywiera obecnie znacznie mniejsze wrażenie niż dawniej.

Zupełnie niezależnie od tego, co powiedziałem, a co odnosi się do

chwilowego stanu nauki, który jutro może się zmienić, samo wyobrażenie,

że istnienie praw natury pociąga za sobą istnienie prawodawcy, wynika z

pomieszania praw natury z prawami ludzkimi.

Ludzkie prawa są to nakazy plecające osobnikowi żyjącemu w

społeczeństwie zachowywać się w pewien określony sposób, przy czym może

on zgodzić się na to lub też postąpić inaczej. Natomiast prawa natury

są opisem faktycznego zachowania się rzeczy, a ponieważ po prostu

opsują, co rzeczy istotnie czynią, więc nie można dowodzić, że musi być

ktoś, kto kazał im to zrobić.

A przypuściwszy nawet, że tak było, stajemy przed pytaniem:

Dlaczego Bóg wydał właśnie te, a nie inne prawa natury ? Jeśli się

odpowiada, że uczynił to wedle swego upodobania i bez żadnego powodu,

to zakłada się, że jest coś nie podlegającego prawu, i w ten sposób

działanie prawa natury zostaje przerwane. Gdyby zaś odpowiedziano wam

za przykładem bardziej ortodoksyjnych teologów, że ogłaszając wszystkie

swoje prawa Bóg miał zawsze powód, aby dać raczej prawa te, a nie inne

- i że powodem tym była oczywiście chęć stworzenia możliwie najlepszego

wszechświata, choć przyglądając się temu ostatniemu, nigdy byście nie

wpadli na to przypuszczenie - jeśli zatem był powód do praw, ktore Bóg

nadał, to i sam Bóg podlegał prawu. I dlatego wprowadzenie Boga jako

pośrednika w tej sprawie nie przynosi żadnej korzyści.

Znajdujecie się wobec prawa poprzedzającego boskie etykiety i

stojącego poza nimi, a Bóg nie doprowadza was do celu, gdyż nie jest

najwyższym prawodawcą. Krótko mówiąc, argument prawa natury nie ma już

tej siły, którą posiadał.

Rozpatrując te wywody odbywam podróż w czasie, ponieważ argumenty,

za pomocą których dowodzono istnienie Boga, zmieniają swój charakter z

biegiem czasu. Z początku były to ścisłe, intelektualne argumenty,

ucieleśniające pewne określone sofizmaty. W miarę zbliżania się do

czasów nowożytnych poziom intelektualny tych argumentów spada i

nabierają one coraz więcej moralizującej mglistości.

Argument celowości

Następnym argumentem jest argument celowości. Jest on dobrze znany:

wszystko na świecie jest urządzone tak, żebyśmy mogli żyć na nim; gdyby

świat był choć trochę odmienny, nie potrafilibyśmy tego czynić. Tak

brzmi ten argument.

Przybiera on czasem osobliwe formy; utrzymuje się na przykład, że

króliki mają białe ogony, aby łatwiej było do nich strzelać. Nie wiem

co o tym myślą króliki. Argument celowości łatwo jest sparodiować.

Wszyscy znamy uwagę Woltera, że najwidoczniej nos został ukształtowany

tak, aby pasował do okularów. Ten rodzaj parodii okazał się bardziej

uzasadniony, niż to się mogło wydawać w XVIII wieku, ponieważ od czasów

Darwina rozumiemy znacznie lepiej, dlaczego żyjące istoty są

przystosowane do swego otoczenia.

Nie środowisko zostało stworzone dla ich rozwoju, ale one same

rozwinęły się odpowiednio do warunków, i to jest podstawą

przystosowania się. Nie ma w tym żadnego dowodu celowości.

Gdy przyjrzymy się bliżej argumentowi celowości, to wyda się nam

rzeczą zdumiewającą, że ludzie mogą wierzyć, iż ten świat ze wszystkim,

co zawiera, ze wszystkimi swoimi brakami jest najlepszy, na jaki

wszechpotęga i wszechwiedza w ciągu milionów lat mogły się zdobyć.

Doprawdy nie mogę w to uwierzyć. Czy sądzicie, że gdybyście byli

wszechpotężni i wszechwiedzący, a nadto mieli miliony lat do

udoskonalenia waszego świata, to nie moglibyście wytworzyć nic lepszego

od Ku-Klux-Klanu, faszystów i pana Churchilla ?

Doprawdy, nie imponują mi zbytnio ludzie, którzy oświadczają:

"Spójrzcie na mnie ! Jestem tak wspaniałym tworem, że wszechświat

musiał mieć jakiś cel". Nie, wspaniałość tych ludzi wcale mnie nie

olśniewa. Dlatego uważam, że argument celowości jest bardzo marny.

Prócz tego, jeśli uznajemy zwykłe prawa naukowe, musimy

przypuścić, że życie w ogóle, a życie ludzkie w szczególności, wygaśnie

w pewnej chwili na naszej planecie; jest ono tylko nieudaną próbą; jest

to jedna z faz rozpadu systemu słonecznego. W pewnym stadium tego

rozpadu temperatura oraz inne warunki sprzyjają powstawaniu protoplazmy

i na krótki okres w istnieniu całego systemu słonecznego pojawia się

życie. Patrząc na księżyc widzimy stan, do którego zdąża Ziemia - coś

martwego, zimnego, bez życia.

Mówią mi, że ta perspektywa jest przygnębiająca i ludzie nieraz

wam powiedzą, że gdyby temu wierzyli, nie mogliby żyć dłużej. Nie

wierzcie im na słowo; wszystko to jest blaga.

Nikt nie przejmuje się na serio tym, co nastąpi po milionach lat.

Nawet jeśli ludzie ci myślą że są bardzo strapieni, w rzeczywistości

oszukują samych siebie. Dręczą ich bardziej światowe rzeczy lub może po

prostu chorują na żołądek, ale nikogo naprawdę nie unieszczęśliwi myśl

o tym co się ma przydażyć światu za miliony milionów lat.

Dlatego chociaż przypuszczenie, że życie wygaśnie pewnego dnia,

nie usposabia, rzecz prosta, do wesołości - przynajmniej wydaje mi

się, że można tak powiedzieć, jakkolwiek czasem, gdy przyglądam się

użytkowi, jaki ludzie robią ze swych istnień, myślę że jest ono niemal

pociechą - jednak proroctwo tego rodzaju nie może nikomu obrzydzić

życia. Jedynym jego

skutkiem jest zwrócenie naszej uwagi ku innym rzeczom.

Moralne argumenty na korzyść bóstwa

Teraz przechodzimy do dalszego stadium tego, co nazwę obniżeniem

się intelektualnej wartości dowodzeń teistów, i docieramy do tak

zwanych moralnych argumentów przemawiających za istnieniem Boga.

Wiadomo, że w dawnych czasach wysuwano na korzyść istnienia Boga trzy

intelektualne argumenty, które zostały obalone przez Emmanuela Kanta w

jego "Krytyce czystego rozumu"; lecz zaledwie Kant rozprawił się z tymi

argumentami, a już wynalazł nowy argument, tym razem moralny, i to go

przekonało w zupełności.

Podobnie jak wiele innych ludzi był on sceptykiem w dziedzinie

intelektu, lecz gdzy chodziło o moralność - wierzył ślepo w zasady,

które mu wpojono w dzieciństwie. Jest to ilustracja do często

podkreślanego przez psychoanalityków zjawiska, że nasze najwcześniejsze

skojarzenia myślowe wywierają na nas daleko silniejszy wpływ niż

wyobrażenia późniejsze. Jak mówiłem, Kant wynalazł nowy argument

moralny na korzyść istnienia Boga.

Różne formy tego argumentu cieszyły się wielką popularnością w

ciągu XIX wieku. Jedna z nich polegała na twierdzeniu, że gdyby Bóg nie

istniał, nie byłoby pojęcia dobra i zła. Nie będę w tej chwili

rozważał, czy dobro da się odróżnić od zła, jest to inna sprawa.

Obchodzi mnie tylko następujący punkt. Jeżeli jesteście zupełnie

pewni, że istnieje różnica między dobrem a złem, to nasuwa się pytanie

: czy ta różnica powstała z rozkazu Boga ? - Jeżeli zawdzięczamy ją

Bogu, to dla samego Boga nie ma różnicy między dobrem a złem i

twierdzenie, że Bóg jest dobry, traci wszelki sens.

Jeśli powiecie za przykładem teologów, że Bóg jest dobry, trzeba

Russel Bertrand - Dlaczego nie jestem chrzescijaninem.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: