Wprowadzenie do farmakologii.pdf

Wprowadzenie do farmakologii

Lek

nauka o działaniu leków

na zdrowe i chore organizmy

Farmakon

Przez pojęcie „lek” rozumie się przeznaczone

do stosowania u ludzi lub zwierząt, określone

Farmakon – środek leczniczy lub lek

do stosowania u ludzi lub zwierząt, określone

postacie środków leczniczych.

nauka o działaniu

leku w miejscu docelowym; gdzie, jak

dochodzi do pojawienia się

efektu farmakologicznego, a często i

działań niepoŜądanych ?

Pochodzenie leków

Dawki i dawkowanie leków

Leki naturalne pochodzenia roślinnego

Leki naturalne pochodzenia zwierzęcego

Działanie leku na organizm zaleŜy głównie

od jego wprowadzonej ilości, czyli od

Leki naturalne pochodzenia zwierzęcego

Leki syntetyczne

od jego wprowadzonej ilości, czyli od

dawki.

Leki syntetyczne

Leki wytwarzane metodami biotechnologicznymi

dawki.

Na ogół proporcjonalnie do dawki zmienia

Leki wytwarzane metodami biotechnologicznymi

(drobnoustroje jako biologiczne źródło nowych

Na ogół proporcjonalnie do dawki zmienia

się stęŜenie leku we krwi i tkankach

(drobnoustroje jako biologiczne źródło nowych

substancji czynnych

się stęŜenie leku we krwi i tkankach

W miarę zwiększania dawki nasila się

antybiotyki) oraz

metodami inŜynierii genetycznej (genetyczna

W miarę zwiększania dawki nasila się

reakcja organizmu na dany leku oraz

metodami inŜynierii genetycznej (genetyczna

insulina, przeciwciała, szczepionki, środki

reakcja organizmu na dany leku oraz

działanie niepoŜądane

insulina, przeciwciała, szczepionki, środki

diagnostyczne)

działanie niepoŜądane

Farmakologia – nauka o działaniu leków

Farmakologia

Przez pojęcie „lek” rozumie się przeznaczone

środek leczniczy lub lek

Farmakodynamika

Farmakodynamika – nauka o działaniu

i dlaczego

dlaczego dochodzi do pojawienia się

Leki naturalne pochodzenia roślinnego

Działanie leku na organizm zaleŜy głównie

substancji czynnych – antybiotyki) oraz

Czynniki wpływaj ą ce na działanie leków

Dawki

Budowa chemiczna

Grupa nitrowa warunkuje zwykle zwiększenie działania toksycznego

Grupa nitrowa warunkuje zwykle zwiększenie działania toksycznego , zwłaszcza na szpik

, zwłaszcza na szpik

Związki alifatyczne najczęściej działają depresyjnie na OUN

Konfiguracja przestrzenna

Dawka minimalna ( dosis

dosis minimalis

minimalis )

) – najmniejsza dawka, która wywołuje

najmniejsza dawka, która wywołuje

Wra Ŝ liwo ść gatunkowa i rasowa

Morfina na Europejczyków działa uspokajająco i narkotycznie, na

Morfina na Europejczyków działa uspokajająco i narkotycznie, na Malajczyków pobudzająco,

Malajczyków pobudzająco,

zauwa Ŝ alne reakcje organizmu

Dawka lecznicza

Dawka lecznicza ( dosis

dosis therapeutica

therapeutica )

) – najcz ęś ciej u Ŝ ywana dawka, która

najcz ęś ciej u Ŝ ywana dawka, która

wywołując nawet ataki szału

Wiek

wywiera zamierzone, wyra ź ne działanie lecznicze

Dawka maksymalna

Wiek

Dzieci często nadmiernie silnie reagują na niektóre leki, np.:

Wpływające na gospodarkę wodno

Wpływające na gospodarkę wodno- elektrolitową i równowagę kwasowo

elektrolitową i równowagę kwasowo- zasadową

zasadową

Dawka maksymalna ( dosis

dosis maximalis

maximalis )

) – najwi ę ksza dawka, która nie

najwi ę ksza dawka, która nie

wywołuje objawów zatrucia

Dawka toksyczna

Alkaloidy

Alkaloidy fenantrenowe

fenantrenowe opium (poraŜenie ośrodka oddechowego)

opium (poraŜenie ośrodka oddechowego)

Chloramfenikol (zespół „szarego” dziecka)

Ludzie starsi

Leki hipotensyjne częściej wywołują utratę przytomności

Dawka toksyczna ( dosis

dosis toxica

toxica )

) - dawka wywołuj ą ca objawy toksyczne

dawka wywołuj ą ca objawy toksyczne

Dawka śmiertelna ( dosis

dosis letalis

letalis )

) – najmniejsza dawka wywołuj ą ca ś mier ć

najmniejsza dawka wywołuj ą ca ś mier ć

kobiety są bardziej wraŜliwe na działanie leków

Stany fizjologiczne

Napięcie układu sympatycznego

Leki

Leki sympatykotoniczne

sympatykotoniczne działają silniej nocą, a parasympatykotoniczne w dzień

działają silniej nocą, a parasympatykotoniczne w dzień

ED 50

Indeks terapeutyczny = LD

Stany patologiczne

Leki miejscowo

Leki miejscowo- znieczulające nie wykazują działania w tkankach zmienionych zapa

znieczulające nie wykazują działania w tkankach zmienionych zapa lnie

lnie

Indeks terapeutyczny = LD 50

50 /ED

/ED 50

Drogi podania leków

Mechanizm działania leków

Przez przewód pokarmowy

Doustna

wynika z określonych

właściwości fizykochemicznych

echanizm fizykochemiczny – wynika z określonych

Doustna

Doodbytnicza

właściwości fizykochemicznych

lipofilność

Doodbytnicza

Podjęzykowa

Policzkowa

(np. środki znieczulenia ogólnego)

niska temperatura wrzenia (np. chlorek etylu; temp. wrzenia 12

lipofilność (np. środki znieczulenia ogólnego)

Policzkowa

Drogi parenteralne (ominięcie przewodu

niska temperatura wrzenia (np. chlorek etylu; temp. wrzenia 12- 12,5

12,5 0 C)

właściwości adsorpcyjne (np. węgiel leczniczy

właściwości adsorpcyjne (np. węgiel leczniczy – Carbo

Drogi parenteralne (ominięcie przewodu pokrmowego

pokrmowego)

medicinalis)

działanie osmotyczne (np. hipertoniczny roztwór soli gorzkiej

Carbo medicinalis

działanie osmotyczne (np. hipertoniczny roztwór soli gorzkiej –

Magnesium

DoŜylna

Domięśniowa

Magnesium sulfuricum

sulfuricum)

Domięśniowa

Podskórna

Dootrzewnowa

H amowanie biosyntezy białek (np. tetracykliny, chloramfenikol)

amowanie biosyntezy białek (np. tetracykliny, chloramfenikol)

Dootrzewnowa

Dotętnicza

Dokanałowa

Transdermala

działanie oparte na podobieństwie chemicznym

z metabolitami fizjologicznymi przemian ustrojowych

ntymetabolity – działanie oparte na podobieństwie chemicznym

Transdermala

Inne drogi

z metabolitami fizjologicznymi przemian ustrojowych

antymetabolity kwasu foliowego

Inne drogi

Podanie miejscowe

antymetabolity kwasu foliowego – aminopteryna

aminopteryna ,

Podanie miejscowe – na powierzchnię skóry i róŜnych błon śluzowych

na powierzchnię skóry i róŜnych błon śluzowych

antymetabolity

antymetabolity pirymidyn

pirymidyn,

Droga wziewna – gazy i leki lotne

gazy i leki lotne

alfa

alfa- metylodopa

metylodopa ( Aldomet

Aldomet)

Budowa chemiczna

Dawka minimalna (

Konfiguracja przestrzenna

Wra Ŝ liwo ść gatunkowa i rasowa

Dawka śmiertelna

Płe ć

Płe ć – kobiety są bardziej wraŜliwe na działanie leków

LD 50

CiąŜą

CiąŜą – zwiększa się siła działania leku i toksyczność leku

zwiększa się siła działania leku i toksyczność leku

Stany patologiczne

Przez przewód pokarmowy

M echanizm fizykochemiczny

DoŜylna

A ntymetabolity

Droga wziewna

Mechanizm działania leków

Hamowanie lub aktywacja enzymów, np.

Inhibitory

Inhibitory monoaminooksydazy

monoaminooksydazy (MAO)

(MAO) – nialamid

nialamid ,

, selegilina

selegilina

Podział receptorów

Receptory związane z białkiem G, np.

Inhibitory esterazy cholinowej

cholinowej ; fizostygmina,

; fizostygmina, prostygmina

prostygmina

Receptory związane z białkiem G, np.

adrenergiczne

Inhibitory konwertazy

konwertazy angiotensynowej

angiotensynowej

adrenergiczne

dopaminowe

Inhibitory cyklooksygenazy

cyklooksygenazy typu I, II lub III

typu I, II lub III

Stymulacja cyklazy

cyklazy guanylanowej

guanylanowej przez NO

przez NO

dopaminowe

Receptory

wewnątrzkomórkowe lub

błonowe białka, które po połączeniu liganda do specyficznego

(receptory – wewnątrzkomórkowe lub

Receptory jonotropowe

jonotropowe (kanały jonowe, np.

(kanały jonowe, np.

receptor GABA A )

Receptory związane z enzymami

błonowe białka, które po połączeniu liganda do specyficznego

miejsca wiąŜącego mogą wywołać

miejsca wiąŜącego mogą wywołać transdukcję

transdukcję sygnału

sygnału )

Receptory związane z enzymami (np. z

(np. z kinazą

kinazą

agonista)

Hamowanie/blokada receptora (antagonista)

tyrozynową ,

, cyklazą

cyklazą guanylanową

guanylanową ;

; receptor dla insuliny,

receptor dla insuliny,

Hamowanie/blokada receptora (antagonista)

receptory dla przedsionkowego peptydu sodopędnego

sodopędnego)

Mechanizm działania leków

Niepo Ŝą dane działania leków

Interakcje z przenośnikami (transporterami)

Hamowanie aktywnych procesów

transportujących

Gdy zapewnia si ę , Ŝ e jaki ś lek jest wolny od

działa ń niepo Ŝą danych, pojawia si ę uzasadnione

(hamowanie wychwytu zwrotnego amin

przez leki przeciwdepresyjne)

działa ń niepo Ŝą danych, pojawia si ę uzasadnione

podejrzenie, Ŝ e pozbawiony jest on tak Ŝ e

przez leki przeciwdepresyjne)

podejrzenie, Ŝ e pozbawiony jest on tak Ŝ e

działania podstawowego”

Hamowanie transporterów (hamowanie

(hamowanie kotransportera

kotransportera

działania podstawowego”

diuretyki)

Wpływ na biosyntezę mikroorganizmów

/K + /2Cl

/2Cl - przez

przez diuretyki

G. Kuschinsky

Kuschinsky

Wpływ na biosyntezę mikroorganizmów

Hamowanie syntezy ściany komórkowej bakterii

Zaburzenia prawidłowej syntezy białek bakterii

Zaburzenia przemiany kwasu foliowego

Hamowanie lub aktywacja enzymów, np.

Podział receptorów

Inhibitory esterazy

Inhibitory

Stymulacja

Interakcja z receptorami

Interakcja z receptorami (receptory

receptor GABA

Stymulacja/pobudzenie receptora (

Stymulacja/pobudzenie receptora ( agonista

tyrozynową

receptory dla przedsionkowego peptydu

Interakcje z przenośnikami (transporterami)

„ Gdy zapewnia si ę , Ŝ e jaki ś lek jest wolny od

transportujących (hamowanie wychwytu zwrotnego amin

Hamowanie transporterów

Na + /K

Niepo Ŝą dane działania leków

Wyst ę puj ą pod bardzo ró Ŝ nymi

postaciami:

Ludzie umieraj ą na lekarstwa, nie na

choroby”...

postaciami:

od zaburze ń o ś rodkowego układu nerwowego,

Molier

od zaburze ń o ś rodkowego układu nerwowego,

poprzez zaburzenia Ŝ oł ą dkowo

jelitowe,

uszkodzenia mi ąŜ szu w ą troby i nerek,

zmiany w układzie krwiotwórczym,

Niepo Ŝą dane działania leków w 2002 r. były w USA

przyczyn ą hospitalizacji ponad 1 miliona pacjentów

zmiany w układzie krwiotwórczym,

reakcje alergiczne,

przyczyn ą hospitalizacji ponad 1 miliona pacjentów

(koszt > 136

$) i spowodowały ponad 180 000

zgonów; trzecia przyczyna zgonów.

reakcje alergiczne,

reakcje biologiczne.

zgonów; trzecia przyczyna zgonów.

reakcje biologiczne.

czy te Ŝ działanie rakotwórcze,

teratogenne lub

teratogenne lub embriotoksyczne

embriotoksyczne.

Niepo Ŝą dane działania leków

Działanie niepo Ŝą dane produktu

leczniczego to:

Wprowadzenie leku na rynek poprzedzaj ą badania

kliniczne, w których bierze udział stosunkowo

ka Ŝ de niekorzystne i niezamierzone działanie

produktu leczniczego, wyst ę puj ą ce

kliniczne, w których bierze udział stosunkowo

niewielka liczba osób ( ś r.1000

produktu leczniczego, wyst ę puj ą ce podczas

podczas

5000).

Badania kliniczne trwaj ą zbyt krótko, aby

u ludzi lub

zwierz ą t w leczeniu chorób, w celach

Badania kliniczne trwaj ą zbyt krótko, aby

zaobserwowa ć odległe skutki wpływu substancji

zwierz ą t w leczeniu chorób, w celach

profilaktycznych, diagnostycznych lub

zaobserwowa ć odległe skutki wpływu substancji

leczniczej na organizm, reakcje wynikaj ą ce z

profilaktycznych, diagnostycznych lub

modyfikacji funkcji fizjologicznych.

leczniczej na organizm, reakcje wynikaj ą ce z

interakcji lekowych lub z Ŝ ywno ś ci ą .

modyfikacji funkcji fizjologicznych.

Definicja ta nie odnosi si ę do mechanizmu

interakcji lekowych lub z Ŝ ywno ś ci ą .

Dopiero, gdy produkt leczniczy podawany jest

wszystkim grupom chorym, jest szansa na

wychwycenie zagro Ŝ e ń dotycz ą cych tylko niektórych

Definicja ta nie odnosi si ę do mechanizmu

powstawania działania niepo Ŝą danego leku,

wychwycenie zagro Ŝ e ń dotycz ą cych tylko niektórych

chorych.

obejmuje wi ę c tak Ŝ e

reakcje alergiczne,

chorych.

Czasami trzeba wielu lat, aby działanie niepo Ŝą dane

reakcje alergiczne,

idiosynkrazje

Czasami trzeba wielu lat, aby działanie niepo Ŝą dane

zostało dostrze Ŝ one.

(zwi ę kszona wra Ŝ liwo ść osobnicza)

interakcje pomi ę dzy ró Ŝ nymi lekami lub

zostało dostrze Ŝ one.

interakcje pomi ę dzy ró Ŝ nymi lekami lub

po Ŝ ywieniem

„ Ludzie umieraj ą na lekarstwa, nie na

Wyst ę puj ą pod bardzo ró Ŝ nymi

poprzez zaburzenia Ŝ oł ą dkowo- jelitowe,

Niepo Ŝą dane działania leków w 2002 r. były w USA

(koszt > 136 mld

mld $) i spowodowały ponad 180 000

Działanie niepo Ŝą dane produktu

Wprowadzenie leku na rynek poprzedzaj ą badania

ka Ŝ de niekorzystne i niezamierzone działanie

niewielka liczba osób ( ś r.1000- 5000).

stosowania dawek zalecanych

stosowania dawek zalecanych u ludzi lub

Dopiero, gdy produkt leczniczy podawany jest

wszystkim grupom chorym, jest szansa na

powstawania działania niepo Ŝą danego leku,

obejmuje wi ę c tak Ŝ e

idiosynkrazje (zwi ę kszona wra Ŝ liwo ść osobnicza)

niepo Ŝą dane działanie

produktu leczniczego to:

Ci ęŜ kie niepo Ŝą dane działanie

produktu leczniczego dopuszczonego

do obrotu

produktu leczniczego to:

do obrotu

To takie działanie niepo Ŝą dane, które bez

wzgl ę du na zastosowan ą dawk ę produktu

leczniczego powoduje:

niewymieniona

w charakterystyce produktu leczniczego

leczniczego powoduje:

zgon pacjenta,

w charakterystyce produktu leczniczego

dopuszczonego do obrotu.

zgon pacjenta,

zagro Ŝ enie Ŝ ycia,

dopuszczonego do obrotu.

zagro Ŝ enie Ŝ ycia,

konieczno ść hospitalizacji lub jej przedłu Ŝ enie,

Charakterystyka produktu leczniczego –

jest to opracowanie zawieraj ą ce pełn ą

konieczno ść hospitalizacji lub jej przedłu Ŝ enie,

trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu,

wad ę wrodzon ą

jest to opracowanie zawieraj ą ce pełn ą

fachow ą informacj ę o produkcie leczniczym,

wad ę wrodzon ą

inne istotne reakcje

fachow ą informacj ę o produkcie leczniczym,

która ma znaczenie dla procesu leczenia.

powy Ŝ ej, które

w opinii lekarza stanowi ą zagro Ŝ enie dla pacjenta

niewymienione powy Ŝ ej, które

która ma znaczenie dla procesu leczenia.

w opinii lekarza stanowi ą zagro Ŝ enie dla pacjenta

Przykłady ci ęŜ kich niepo Ŝą danych

działa ń leków

Klasyfikacja działa ń niepo Ŝą danych

leków

działa ń leków

leków

O ś rodkowy układ nerwowy

¡ Ś pi ą czka

Układ rozrodczy

Bezpłodno ść

Ś pi ą czka

¡ Depresja

Bezpłodno ść

Poronienie samoistne

Podział kliniczny:

Depresja

¡ Zespół abstynencji

Poronienie samoistne

Układ immunologiczny

Wstrz ą s anafilaktyczny

Zespół abstynencji

¡ Układ pokarmowy

Wstrz ą s anafilaktyczny

Zespół

Niepo Ŝą dane działanie leku typu A

Niepo Ŝą dane działanie leku typu B

Układ pokarmowy

¡ Zapalenie okr ęŜ nicy

toczniopodobny

Układ kr ąŜ enia

Zespół toczniopodobny

Niepo Ŝą dane działanie leku typu B

Niepo Ŝą dane działanie leku typu C

Układ kr ąŜ enia

Arytmie

Zapalenie okr ęŜ nicy

¡ Zapalenie w ą troby

Niepo Ŝą dane działanie leku typu C

Niepo Ŝą dane działanie leku typu D

Arytmie

Niewydolno ść kr ąŜ enia

Zapalenie w ą troby

¡ Perforacja jelita

Niewydolno ść kr ąŜ enia

Układ krwiono ś ny

Niepo Ŝą dane działanie leku typu D

Niepo Ŝą dane działanie leku typu E

Perforacja jelita

¡ Układ moczowy

Układ krwiono ś ny

Anemia

Niepo Ŝą dane działanie leku typu E

Niepo Ŝą dane działanie leku typu F

aplastyczna

Koagulopatie

Układ moczowy

¡ Zatrzymanie moczu

Niepo Ŝą dane działanie leku typu F

Koagulopatie

Inne

Zatrzymanie moczu

¡ Układ oddechowy

Inne

Za ć ma

Układ oddechowy

¡ Skurcz oskrzeli

Za ć ma

Upo ś ledzenie słuchu

Skurcz oskrzeli

Ci ęŜ kie niepo Ŝą dane działanie

Niespodziewane

Niespodziewane niepo Ŝą dane działanie

Niepo Ŝą dana reakcja

Niepo Ŝą dana reakcja niewymieniona

Charakterystyka produktu leczniczego

inne istotne reakcje niewymienione

Przykłady ci ęŜ kich niepo Ŝą danych

Klasyfikacja działa ń niepo Ŝą danych

¡ O ś rodkowy układ nerwowy

Układ rozrodczy

Niepo Ŝą dane działanie leku typu A

Anemia aplastyczna

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: