Mechanizmy tworzenia sie motywacji - Artykul.pdf

(124 KB) Pobierz
MECHANIZMY TWORZENIA SIĘ MOTYWACJI
Wszystko co robimy ma jakąś przyczynę, powód nie zawsze przez nas
uświadomiony. Przyczyny naszego postępowania to motywy.
Motywy można podzielić na:
biologiczne, np. głód
społeczne, np. altruizm
pośrednie między biologicznymi a społecznymi, np. działanie pod wpływem
gniewu, zazdrości, z pobudek religijnych.
Aby zrozumieć zachowania ludzi musimy zrozumieć zasady motywacji. Motywację
możemy określić jako cel, zamiar, intencję, ukierunkowanie na cel, potrzebę, brak,
popęd, pragnienie.
Psycholodzy używają terminu popęd, gdy źródło motywacji ma charakter
biologiczny. Terminów motyw, potrzeba używają, gdy chodzi o motywację społeczną
lub psychologiczną. 1
Motywację charakteryzuje:
1. wzbudzanie energii
2. ukierunkowanie wysiłku na określony cel
3. selektywne zwracanie uwagi na istotne bodźce {zmniejszona wrażliwość na bodźce
nieistotne}
4. zorganizowanie pojedynczych reakcji w zintegrowany wzorzec czy sekwencję
5. wytrwałe kontynuowanie ukształtowanej w ten sposób czynności
dopóki nie zostaną zmienione warunki, które ją zapoczątkowały. 2
Motywacji przypisuje się zmienność zachowania ludzi. Psychologowie zastanawiają
się dlaczego jednostki, którym zapewniono takie same warunki, o takich samych
zdolnościach różnie rozwiązują na przykład testy. Dlaczego finałem dwóch drużyn, o
takich samych umiejętnościach, jest wygrana jednej a przegrana drugiej? Tłumaczą to
różnicą w poziomie motywacji. Motywacja to siła woli, sprężyna napędowa
zachowania.
Radykalni behawioryści {B.F.Skinner} twierdzą, że w tłumaczeniu zachowań nie ma
miejsca dla stanów motywacyjnych psychicznych. ,,Według nich, o ważnych różnicach
w zachowaniu decyduje wzmocnienie następujące po reakcjach, a nie poprzedzająca je
motywacja.” 3
Według P.T.Younga ,,pojęcie motywacji jest niezmiernie szerokie – tak, że
psychologowie usiłują je zawęzić eksponując ten lub inny aspekt złożonych procesów
determinacji zachowania. dwa najważniejsze aspekty to aspekt energetyczny
oraz...regulacja i ukierunkowanie.
Możemy definiować badania nad motywacją szeroko jako poszukiwanie wszelkich
czynników determinujących działania zwierząt i ludzi.” 4
G.Murphy uważa motywację za ,,ogólną nazwę dla faktu, że działania organizmu są
częściowo zdeterminowane jego własną naturą czyli wewnętrzną strukturą .” 5
Według J.W.Atkinsona „ termin motywacja odnosi się do wzbudzania tendencji do
działania, której dana osoba doświadcza jako ,,chęć czegoś”. Szczególny cel
konkretnego stanu motywacyjnego jest określony przez sytuację.” 6
1 P.G.Zimbardo F.L.Ruch, Psychologia i życie, Warszawa 1996, s.312
2 tamże, s.313
3 tamże, s.314
4 Ch.N.Cofer i M.H.Appley, Motywacja: teoria i badania, Warszawa 1972, s.14
5 tamże, s.15
6 tamże, s.15
Podobne stanowisko zajął A.H.Maslow. „Trafna teoria motywacyjna powinna
zakładać, że motywacja jest stała, nigdy nie zanikająca, podlegająca wahaniom i
złożona oraz, że jest prawie uniwersalną właściwością praktycznie każdego stanu
organizmu." 7
J.S.Brown uważa „specyficzną zmienną jako motywacyjną:
1. jeżeli umożliwia ona i aktywizuje kilka różnych reakcji
2. jeżeli zakończenie lub przerwanie jej po wystąpieniu nowej reakcji prowadzi do
wyuczenia się tej reakcji
3. jeżeli nagły wzrost jej siły powoduje zaniechanie reakcji
4. jeżeli skutek oddziaływania tej reakcji na zachowanie nie może być przypisany
żadnemu innemu procesowi, na przykład uczeniu się, wrażeniom, wrodzonym
zdolnościom i nastawieniom.” 8
Różni badacze kładą nacisk na różne kwestie, wszyscy jednak są zgodni iż procesy
motywacyjne odpowiedzialne są za to, że „ zachowanie w ogóle występuje; że niektóre
operacje wywołują różnorodność reakcji; że reakcje różnią się swą siła; że zachowanie
jest ukierunkowane; że pewne rodzaje zdarzeń następujących po pewnym ciągu
zachowań mogą je wzmocnić {inne osłabić}.” 9
J.Reykowski mechanizmem motywacyjnym nazywa taki mechanizm, który
warunkuje zdolność do wykonywania czynności ukierunkowanych na osiąganie
wyników. 10 Wynikiem może być zmiana zewnętrznego stanu rzeczy, zmiana w samym
sobie lub zmiana własnego położenia. Taki świadomy wynik to cel.
Warunki powstawania procesu motywacyjnego:
1. wynik musi być przez człowieka oceniany jako użyteczny
2. człowiek musi mieć przeświadczenie, że cel jest osiągalny.
Motywację charakteryzują dwie właściwości:
1. kierunek – wynik ku któremu zmierza czynność
2. natężenie, na które składa się:
a) siła czyli stopień, w jakim dany motyw panuje nad innymi, jest wskaźnikiem
wytrwałości w dążeniu do celu
b) wielkość – liczba czynności potrzebnych do osiągnięcia wyniku, np. poziom
aspiracji
c) intensywność – mobilizacja organizmu związana z realizacją celu.
Wynik możemy nazwać użytecznym, gdy przyczynia się bezpośrednio {np. lek
przeciwbólowy dla cierpiącego człowieka} lub pośrednio {np. recepta i pieniądze na
wykupienie leku} do redukcji napięcia motywacyjnego „...jeśli cokolwiek {stan
rzeczy} ma się stać dla człowieka użyteczne, musi istnieć napięcie, do zredukowania
którego ten stan rzeczy może się przyczynić pośrednio bądź bezpośrednio, a także
człowiek musi zdawać sobie sprawę z tego, że ów stan rzeczy {obiekt, sytuacja}
posiada zdolność do redukcji napięcia motywacyjnego. Tę zdolność stanu rzeczy do
redukcji
napięcia
motywacyjnego
będziemy
nazywać
jego
wartością
gratyfikacyjną.” 1111
Napięcie motywacyjne może być dodatnie lub ujemne. Napięcie ujemne powstaje,
gdy pozbawimy jednostkę czegoś, gdy atakujemy ją, gdy jej potrzeby są
niezaspokojone, gdy coś jej zagraża. Z napięciem dodatnim mamy do czynienia wtedy,
7 tamże, s.15
8 tamże, s.15
9 tamże, s.19
10 J.Reykowski, Emocje i motywacja, (w): Psychologia, pod red T.Tomaszewskiego, Warszawa 1977,
s.580
11 tamże, s. 582
13
gdy jednostka chce realizować nowe, atrakcyjne zadania, gdy osiąga satysfakcję, gdy
podejmuje nowe formy aktywności.
J.Reykowski podaje następujące formy redukcji napięcia motywacyjnego:
1. osiągnięcie pożądanego stanu rzeczy przez wykonanie czynności konsumacyjnych
{np. zjedzenie czegoś przez osobę głodną, pełnienie roli kierowniczej przez
człowieka żądnego władzy}
2. spontaniczny spadek napięcia, które trwało zbyt długo
3. zmiana napięcia jako skutek zmian zachodzących w ustroju, w rytmie czynności
życiowych
4. usunięcie napięcia przez inne, konkurencyjne napięcie o dużej sile
5. redukcja napięcia pod wpływem silnych podrażnień i związanych z nimi
gwałtownych reakcji {np. akty agresji}
6. redukcja napięcia pod wpływem narkotyków, środków uspokajających, alkoholu. 12
Jednym z najważniejszych problemów teorii motywacji jest odpowiedź na pytanie
od jakich warunków zależy wartość gratyfikacyjna obiektu. U ludzi zależy ona od:
1. bodźców sensorycznych redukujących popędy
2. mechanizmów wtórnego wzmocnienia – wtórna kara i nagroda
3. zgodności z systemem oczekiwań jednostki {poglądy, normy, wartości,
przekonania}
4. nowości, złożoności, zmienności obiektu
5. stopnia podwyższenia mniemania jednostki o sobie, zwiększenia zakresu jej
doświadczeń i możliwości
6. poczucia kompetencji i efektywności jednostki w związku z działalnością związaną
z obiektem. 13
Składnikiem procesu motywacyjnego jest antycypowana wartość gratyfikacyjna
czyli stan jaki spodziewamy się osiągnąć. Zależy ona od:
1. jakości wyniku – to znaczy, że te same napięcia mogą być redukowane przez
obiekty różniące się jakościowo
2. ubiegłych doświadczeń z wynikami danej kategorii, np. obiekt, którego nie znamy
nie ma dla nas żadnej antycypowanej wartości gratyfikacyjnej, w miarę nabywania
doświadczeń nabiera on dla nas coraz większej wartości by następnie ją utracić na
skutek przyzwyczajenia; tu ważny jest wpływ doświadczenia sukcesu lub porażki
przy osiąganiu celu – u dzieci w wieku 6-9 lat pod wpływem niepowodzeń wartość
gratyfikacyjna wyniku maleje, u niektórych dorosłych wzrasta
3. dostępności wyniku – im wynik trudniej dostępny, im rzadziej się go osiąga, tym
większa wartość gratyfikacyjna
4. dystansu psychologicznego wobec wyniku – dystans między aktualnym stanem a
wynikiem określają: odległość fizyczna, liczba operacji, czas; wartość
gratyfikacyjna obiektu maleje wraz ze wzrostem dystansu psychologicznego, np.
jeśli nagroda jest oddalona w czasie od czynności, to jej wpływ na czynność jest
mniejszy, niż gdy nagroda jest stosowana zaraz po jej wykonaniu. 14
„Po to, aby powstał motyw, czyli proces sterujący czynnościami, musi wytworzyć
się przeświadczenie, że określona czynność doprowadzi do wyniku, który posiada
użyteczność dla jednostki.” 15 Takie przeświadczenie może opierać się na
doświadczeniach lub na myślowej analizie sytuacji. Ocena prawdopodobieństwa
osiągnięcia wyniku zależy od:
12 tamże,s.583
13 tamże,s.587
14 tamże, s.589
15 tamże, s.596
16 tamże, s.596
14
1. doświadczeń, ich częstości, świeżości i pierwszeństwa – człowiek jako bardziej
prawdopodobne ocenia takie wyniki, które ostatnio udało mu się osiągnąć, które
często osiągał w przeszłości, które osiągnął przy pierwszym zetknięciu z
problemem
2. oceny użyteczności wyniku: pozytywnej lub negatywnej – ludzie często przeceniają
wyniki pozytywne a nie doceniają negatywnych
3. wielkości prawdopodobieństwa – ludzie maja tendencje do przeceniania małych i
niedoceniania dużych prawdopodobieństw. 16
„Po to, aby motywacja w ogóle została uruchomiona, podmiot musi przypuszczać,
że ma szanse osiągnięcia wyniku. Kiedy szanse subiektywne są równe zeru, motyw nie
zostaje uruchomiony. Stan, jaki wówczas występuje, można opisać jako życzenie,
niespełnialne pragnienie itp. Również szanse równe jedności nie wzbudzają motywacji,
ponieważ odpowiadają one sytuacji, gdy wynik już został osiągnięty. Dopóki nie został
nieosiągnięty, zawsze istnieje prawdopodobieństwo, choćby minimalne, nieosiągnięcia
go.” 17
Tak więc, aby powstała motywacja, subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia
wyniku musi być większe od zera, a mniejsze od jedności.
Przyrost prawdopodobieństwa może wzmagać motywację, jednak przy bardzo
dużej pewności motywacja może się obniżyć.
Wraz ze wzrostem prawdopodobieństwa sukcesu maleje prawdopodobieństwo
niepowodzenia. Jeśli prawdopodobieństwo niepowodzenia wzrasta, może wzrosnąć
poziom motywacji. 18
„ Ponieważ poszczególne składniki procesu emocjonalnego ulegają zmianom , nieraz
dość szybkim, zarówno pod wpływem tego, co dzieje się w samej jednostce {wahania
związane z czynnościami narządów wewnętrznych, procesami przemiany materii,
aktywnością umysłową}, jak i pod wpływem tego, co dzieje się w jej otoczeniu
zewnętrznym {zmiana warunków, dopływ nowych informacji}, zmienia się
odpowiednio siła procesów motywacyjnych, a przez to ich wzajemne relacje. W
rezultacie w zachowaniu się człowieka przejawiają się różne motywy, z tym jednak, że
całość zachowania określona jest przez motywy najsilniejsze, które najczęściej osiągają
kontrolę nad zachowaniem się. Motyw, który osiągnął kontrolę nad zachowaniem się,
oddziałuje zarówno na kierunek podejmowanych czynności, jak i na ich przebieg.” 19
Dzięki motywacji człowiek wyznacza sobie cele, kierunki działania,
które mogą przybierać następujące formy:
1. wybranie określonego celu spośród wielu już istniejących np. kierunek studiów
2. sformułowanie poziomu aspiracji w ramach określonego ogólnie kierunku działania
3. samodzielne wymyślenie sobie celu.
Motywacja ma wpływ na procesy umysłowe {spostrzeganie, myślenie, wyobraźnia,
pamięć}. Może ona ułatwiać bądź utrudniać ich przebieg. Prowadzi to do
„niedoceniania” lub „wyolbrzymiania” pewnych informacji. „Wyolbrzymianie”
przejawia się następująco:
1. w spostrzeganiu :
przecenianie jasności, wielkości, głośności
17 tamże, s. 599
18 tamże, s.599
19 tamże, s.607
15
akcentowanie cech, które wieloznacznej figurze nadają kształt podobny do tego
jakim dysponuje obiekt posiadający wartość gratyfikacyjną
2. w pamięci:
ułatwianie zapamiętywania i przypominania sobie treści mających wartość
gratyfikacyjną
3. w wyobraźni:
wyobrażanie sobie sytuacji związanych z gratyfikacją w upiększonej formie
4. w myśleniu:
modyfikowanie toku myślenia zgodnie z procesem motywacyjnym.
„Niedocenianie” przejawia się niedostrzeganiem zbliżającej się klęski, trudnością w
spostrzeganiu treści mogących wywołać negatywne napięcie motywacyjne. 20
Motywacja ma również wpływ na energię i sprawność działania. Im większa
intensywność motywacji tym większej energii używamy do wykonywania czynności.
Gdy jednak osiągniemy pewien pułap intensywności może dojść do zupełnej utraty sił.
Energia działań to siła, szybkość, czas latencji, odporność na zmęczenie. Badania
dowiodły, że ludzie wysoko zmotywowani wykonują więcej pracy w jednostce czasu
niż osoby nisko zmotywowane. Wiadomo też, że wzrost intensywności motywacji
powoduje wzrost napięcia mięśniowego, a co za tym idzie większe zmęczenie po
wykonaniu czynności.
M.Czerpiński przeprowadził doświadczenie, w którym stwierdził, iż u dzieci
szkolnych większe zmęczenie występuje po lekcjach, na których były odpytywane niż
po lekcjach, na których przerabiano nowy materiał. 21
Zależność miedzy natężeniem motywacji a sprawnością działania opisują prawa
Yerkesa – Dodsona.
„Pewien określony poziom motywacji okazuje się optymalny i odchylenia od niego
w obydwu kierunkach są niekorzystne.” 22
I prawo Yerkesa – Dodsona brzmi: „w miarę wzrostu natężenia motywacji
sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna spadać. Przy
bardzo dużej motywacji sprawność działania jest niska.” 23
„ Na ogół motywacja utrzymuje się w obszarze średnim i trzeba wyjątkowych
okoliczności, by nabrała nadmiernego natężenia. To zastrzeżenie nie odnosi się jednak
do motywacji typu lękowego – związanej z pragnieniem uniknięcia niepowodzeń,
nagany, wstydu, itp. Lęk jest tym rodzajem motywacji, który ma dużą łatwość
narastania do nadmiernych rozmiarów i w konsekwencji do dezorganizacji zachowania
się ludzi. Dlatego szczególnie szkodliwy wpływ na możliwości intelektualne ucznia
posiada motywacja oparta na lęku przed karą.” 24
Na podstawie eksperymentów i badań J.Reykowski twierdzi, że zmiana motywów
wykonywania tej samej działalności może wpłynąć na zmianę sprawności działania, na
przykład uczeń, który „stracił głowę” na klasówce ponieważ tak bardzo zależy mu na
pochwale rodziców, potrafi napisać tę klasówkę na piątkę dla polepszenia sytuacji klasy
we współzawodnictwie między klasami.
Inną zależność między sprawnością działania a natężeniem motywacji
charakteryzuje II prawo Yerkesa – Dodsona: „ istnieje zależność między trudnością
zadań a podatnością na wpływ motywacji. Tak więc im trudniejsze zadanie człowiek
ma do wykonania, tym mniejszy poziom motywacji jest zdolny tolerować. Przy
zadaniach prostych nawet bardzo silne pragnienia nie wywołują jeszcze poważniejszych
20 tamże, s.608
21 tamże, s.605
22 W.Budochoska Z. Włodarski, Psychologia ..., s.141
23 J.Reykowski, Z zagadnień ..., s.73
24 tamże, s.76
16

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin