stosowanie_prawa_UE_przez_sady.rtf

  Wykaz skrótów

Źródła prawa

dyrektywa 2003/8/WE - dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. (Dz.Urz.UE L 26 z 31 stycznia 2003 r.)

EKPC - europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)

GATT - General Agreement on Tariffs and Trade (układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu)

JAE - Jednolity Akt Europejski

k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

k.r.o. - ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.)

Konstytucja RP - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483)

konwencja brukselska - konwencja z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (t.j. Dz.Urz.UE C 27/1 z 26 stycznia 1998 r.)

konwencja brukselska II - konwencja z dnia 28 maja 1998 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz.UE C 221 z 16 lipca 1998 r.)

konwencja haska - konwencja z dnia 15 listopada 1965 r. o doręczaniu za granicą dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 87, poz. 968)

konwencja lugańska - konwencja z dnia 16 września 1988 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132)

konwencja rzymska - konwencja EWG z dnia 19 czerwca 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (Dz.Urz.UE C 27/34 z 26 stycznia 1998 r.)

KPP UE - Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

TA - traktat amsterdamski zmieniający traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z dnia 2 października 1997 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/31)

TEWEA - traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3)

TEWWiS - traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

TN - traktat nicejski zmieniający traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z dnia 26 lutego 2001 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/32)

TRIPs - Agreement on Trade-Related Aspects on Intellectual Property Rights (porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej)

TUE - traktat o Unii Europejskiej (Maastricht) z dnia 7 lutego 1992 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30)

TWE - traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2), używana również nazwa traktat rzymski (TR)

Czasopisma i Dzienniki Urzędowe

CMLR - Common Market Law Reports

CMLRev. - Common Market Law Review

Dz. U. - Dziennik Ustaw

Dz.Urz.UE - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

ELF - European Legal Forum

ELRev. - European Law Review

FamRZ - Zeitschrift für das gesamte Familienrecht

IPRax - Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts

KPP - Kwartalnik Prawa Prywatnego

Mon.Praw. - Monitor Prawniczy

NJW - Neue Juristische Wochenschrift

ÖJZ - Österreichische Juristenzeitung

PiP - Państwo i Prawo

PiŻ - Prawo i Życie

PPE - Przegląd Prawa Europejskiego

PPH - Przegląd Prawa Handlowego

PS - Przegląd Sądowy

RabelsZ - Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht

RP - Radca Prawny

Zbiory orzeczeń

ECR - European Court Reports

Rec. - Recueil des arręts de la Cour de justice des Communautés européennes

Slg. - Sammlung der Rechtsprechung des Gerichtshofes und des Gerichts erster Instanz

Inne

EFTA - European Free Trade Association (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu)

ETE - Europejski Tytuł Egzekucyjny

ETPC - Europejski Trybunał Praw Człowieka

ETS - Europejski Trybunał Sprawiedliwości (używane również nazwy: Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich bądź Trybunał Sprawiedliwości)

EWG - Europejska Wspólnota Gospodarcza

MTS - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

SPI - Sąd Pierwszej Instancji

TK - Trybunał Konstytucyjny

UE - Unia Europejska

WE - Wspólnoty Europejskie

WTO - Word Trade Organisation (Światowa Organizacja Handlu)

  Wprowadzenie

Zasadniczym przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka sądowego stosowania prawa wspólnotowego (Unii Europejskiej), przy czym chodzi głównie o stosowanie i wykładnię tego prawa przez sądy państw członkowskich. U podstaw tej pracy tkwi założenie, że procesu stosowania prawa wspólnotowego i stosowania prawa krajowego w związku z prawem wspólnotowym nie da się ostatecznie objaśnić według krajowych koncepcji, tradycji i zasad, lecz konieczne jest sięganie do zasad i reguł wykształconych w prawie wspólnotowym. Prowadzi to z natury rzeczy do powstawania w procesie sądowego prawa sytuacji konfliktowych, które muszą być rozstrzygane według jasnych i przejrzystych reguł kolizyjnych. Tymczasem w teorii i dogmatyce prawa wspólnotowego nie tylko nie ma zgody co do najbardziej podstawowych reguł kolizyjnych pozwalających na rozstrzyganie sprzeczności i niezgodności systemu prawa krajowego i prawa wspólnotowego, lecz także co do kwestii fundamentalnych dotyczących samej natury prawa wspólnotowego i jego relacji do prawa krajowego oraz klasycznego prawa międzynarodowego. Zapewne przesadzone są poglądy o "normatywnym chaosie" wywołanym przez ekspansywne i agresywne prawo wspólnotowe. Jednocześnie trudno nie dostrzec napięć i sprzeczności na granicy obu tych systemów prawnych, tym bardziej że sprzeczności te, mające charakter techniczno-prawny, są często przesadnie kwalifikowane jako zasadnicze sprzeczności polityczne, konstytucyjnej czy moralnej natury; dotyczy to zwłaszcza niezwykle wrażliwej politycznie koncepcji (zasady) nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym.

Rozstrzyganie sprzeczności systemowych należy do władzy sądowniczej, która nie tylko będzie rozstrzygać spory prawne powstałe na podstawie prawa polskiego, lecz także spory prawne powstałe na gruncie prawa wspólnotowego. "Dualizm" orzeczniczy sprzyja przyjmowaniu przez sędziego rozpoznającego sprawę nie tylko klasycznej pozycji arbitra rozsądzającego spór między stronami procesu, lecz także pozycji arbitra rozstrzygającego "spór systemowy" między dwoma porządkami prawnymi. Efektywne wykonywanie tych funkcji wymaga należytego rozeznania nie tylko co do istoty wspólnotowego porządku prawnego i charakteru źródeł tego prawa, lecz także podstawowych zasad rządzących stosunkiem tego "nowego" porządku prawnego do prawa krajowego i prawa międzynarodowego. Prawo wspólnotowe nie jest prawem egzotycznym, lecz prawem, którego aksjologiczne i normatywne podstawy tkwią głęboko w europejskiej tradycji prawnej. Mimo to wykształciło ono swoje własne zasady i reguły, które muszą być uwzględniane i respektowane w procesie stosowania prawa przez sądy. Dotyczy to zwłaszcza zasady bezpośredniego skutku, zasady efektywności i zasady proporcjonalności. Doniosłe znaczenie w tym procesie ma także zasada niedyskryminacji.

Sądy polskie rozstrzygając spory wspólnotowe będą stosować polskie przepisy proceduralne, chyba że normy proceduralne ustanowiła Wspólnota. Niezależnie od sporów co do zakresu tzw. autonomii proceduralnej państw członkowskich, jest oczywiste, że prawo wspólnotowe, a zwłaszcza Europejski Trybunał Sprawiedliwości, formułuje wiele standardów proceduralnych, które muszą być uwzględniane i przestrzegane przez sądy państw członkowskich. Z tymi standardami wiąże się wiele nowych obowiązków tych sądów, których naruszenie powoduje różnego rodzaju skutki, w tym odpowiedzialność odszkodowawczą państwa za "sądowe bezprawie". Rzetelne wykonywanie tych obowiązków jest konieczne dla zapewnienia należytej ochrony praw podmiotowych opartych na prawie wspólnotowym, co z kolei wymaga jednolitego i efektywnego stosowania prawa wspólnotowego przez sądy.

Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje wszelkich zagadnień związanych z sądowym stosowaniem prawa wspólnotowego. Przedstawiono w nim tylko te instytucje i problemy prawne, które są doniosłe teoretycznie, dogmatycznie i pragmatycznie dla osób zajmujących się tą problematyką, w tym zwłaszcza dla sędziów, dla których stosowanie prawa wspólnotowego staje się powoli elementem rzeczywistości prawnej.

Praca uwzględnia stan prawny na dzień 1 stycznia 2005 r.

Rozdział pierwszy

Źródła Prawa Wspólnot Europejskich I Prawa Unii Europejskiej

Andrzej Wróbel

I.  Uwagi wstępne

Prawo wspólnotowe jest systemem prawa uporządkowanym ze względu na określone kryteria. Jest to jednocześnie swoisty system prawa, bowiem z jednej strony jest odrębny od (klasycznego) prawa międzynarodowego i od prawa (wewnętrznego) państw członkowskich, z drugiej zaś jest z nimi ściśle i wielorako powiązany. W szczególności prawo pierwotne wspólnotowe (prawo traktatowe) jest - z formalnego punktu widzenia - niewątpliwie klasycznym prawem międzynarodowym jako prawo zawarte w umowach międzynarodowych. Równocześnie prawo traktatowe różni się od klasycznego prawa międzynarodowego specyfiką swoich postanowień charakteryzowanych przez doktrynę bezpośredniego skutku i doktrynę nadrzędności nad prawem wewnętrznym państw członkowskich. Z kolei prawo pochodne, które nie jest prawem zawartym w umowach międzynarodowych, lecz w aktach stanowionych przez organy Wspólnot Europejskich, jest prawem bardziej zbliżonym do prawa wewnętrznego państw członkowskich niż do klasycznego prawa międzynarodowego.

Prawo wspólnotowe jest charakteryzowane jako prawo ponadnarodowe (ponadpaństwowe), ponieważ określa stosunki prawne między państwami członkowskimi, Wspólnotami Europejskimi i ich instytucjami oraz obywatelami państw członkowskich w ten sposób, że zapewnia instytucjom i organom Wspólnot niezależność od państw członkowskich, moc ustanawiania aktów prawnych wiążących te państwa oraz nadzorowania ich wykonania przez państwa członkowskie. Normy prawa wspólnotowego mogą nakładać obowiązki lub przyznawać uprawnienia obywatelom państw członkowskich, którzy mogą dochodzić ochrony tych uprawnień przed sądami krajowymi nawet w sytuacji konfliktu tych norm z prawem wspólnotowym. Jednolitą wykładnię i stosowanie prawa wspólnotowego zapewnia Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji.

Prawo wspólnotowe jest zatem trafnie charakteryzowane jako autonomiczny porządek prawny. Wprawdzie ma swoje pierwotne źródło w umowach międzynarodowych, których stronami są państwa członkowskie (traktaty założycielskie), jednakże w toku rozwoju historycznego uwolniło się od "gorsetu" prawa międzynarodowego i zyskało status samodzielnego vel autonomicznego porządku prawnego m.in. przez wykształcenie cech odróżniających go od prawa międzynarodowego i prawa krajowego. Stanowisko takie konsekwentnie prezentuje ETS, który już w wyroku w sprawie Costa v. E.N.E.L. stwierdził, że w przeciwieństwie do klasycznych umów międzynarodowych, traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej utworzył własny system prawny, który od wejścia traktatu w życie staje się integralną częścią systemów prawnych państw członkowskich i którego przepisy sądy państw członkowskich są obowiązane stosować.

Akty prawne składające się na system prawa wspólnotowego są zróżnicowane pod wieloma względami, co skłania doktrynę prawa wspólnotowego do systematyzowania tych aktów ze względu na pewne założenia i cele.

W doktrynie przyjął się podział prawa wspólnotowego na tzw. pierwotne prawo wspólnotowe i tzw. pochodne prawo wspólnotowe. Kryterium tego podziału jest formalne w tym sensie, że za pierwotne prawo wspólnotowe uznaje się prawo ustanowione przez państwa członkowskie w drodze umów międzynarodowych, zaś prawem pochodnym jest prawo stanowione przez organy Wspólnoty na podstawie i w granicach wyznaczonych przez prawo pierwotne (traktatowe). W wyroku w sprawie Les Verts v. Parlament Europejski, ETS wskazał na istotną cechę substancjalną prawa traktatowego, które (łącznie z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego), zawiera "normy konstytucyjne o podstawowym znaczeniu" (the basic constitutional charter ). Rozróżnienie między prawem pierwotnym a prawem pochodnym ma także doniosłe znaczenie pragmatyczne, bowiem prawo pierwotne zajmuje wyższe miejsce w hierarchii prawa wspólnotowego niż prawo pochodne, a w związku z tym prawo pierwotne stanowi wspólnotowy wzorzec kontroli prawidłowości (ważności) prawa pochodnego. Ocena prawidłowości aktów prawa pochodnego należy do wyłącznej kompetencji ETS, który jednakże nie jest właściwy do orzekania o prawidłowości (ważności) prawa pierwotnego, w tym traktatów akcesyjnych.

Prawo wspólnotowe jest nie tylko prawem stanowionym, bowiem do prawa tego zalicza się także prawo zwyczajowe, a przede wszystkim prawo sędziowskie w postaci zasad ogólnych prawa wspólnotowego, które należy do prawa pierwotnego.

Do prawa wspólnotowego zalicza się też akty prawnie niewiążące, jak opinie i zalecenia.

Problematyczne jest natomiast miejsce w tym systemie umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnoty z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi oraz umów międzynarodowych zawieranych przez państwa członkowskie z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.

II.  Pierwotne prawo wspólnotowe

Do pierwotnego prawa wspólnotowego zalicza się następujące akty prawne:

1) traktaty o ustanowieniu Wspólnot Europejskich, zwane traktatami założycielskimi,

2) traktat z dnia 7 lutego 1992 r. o Unii Europejskiej; wszedł w życie z dniem 1 listopada 1993 r.,

2a) traktaty zmieniajace i uzupełniające traktaty założycielskie i traktat o Unii Europejskiej,

3) aneksy i protokoły do traktatów,

4) umowy akcesyjne,

5) konwencję o niektórych Instytucjach Wspólnych dla Wspólnot Europejskich i konwencję o ustanowieniu Jednej Rady i Jednej Komisji Wspólnot Europejskich,

6) pierwszy i drugi traktat budżetowy,

7) ogólne zasady prawa wspólnotowego (general principles of law).

1.  Traktaty założycielskie

Do traktatów założycielskich należą następujące traktaty:

a) traktat z dnia 25 marca 1957 r. o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Wspólnoty Europejskiej); wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1958 r.,

b) traktat z dnia 25 marca 1957 r. o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej; wszedł w życie z dniem 23 lipca 1952 r.

1.1.  Okres obowiązywania traktatów założycielskich

Traktat o Wspólnocie Europejskiej i traktat Euratom zostały zawarte na czas nieoznaczony, zaś traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali na okres pięćdziesięciu lat; wygasł w dniu 22 lipca 2002 r. (por. załączony do TWE protokół w sprawie skutków finansowych wygaśnięcia TEWWiS oraz w sprawie Funduszu Badawczego Węgla i Stali).

1.2.  Wzajemne relacje między traktatami założycielskimi

Wzajemne stosunki między przepisami TWE i przepisami pozostałych dwóch traktatów założycielskich określa art. 305 TWE, zgodnie z którym postanowienia TWE nie naruszają postanowień TEWWiS, w szczególności w zakresie praw oraz obowiązków państw członkowskich, kompetencji instytucji Wspólnoty oraz zasad ustalonych przez ten traktat dla sprawnego działania rynku węgla i stali, i nie naruszają postanowień TEWEA. Przepisy traktatów "sektorowych" są niewątpliwie przepisami zawierającymi szczególne regulacje odnoszące się do rynku węgla, stali i energii atomowej, podczas gdy przepisy TWE regulują ogólniejsze cele i zadania. Między tymi przepisami nie zachodzi jednak relacja lex specialis - lex generalis, są to bowiem odrębne i autonomiczne grupy przepisów. Z drugiej strony stanowią "funkcjonalną jedność" jako części tego samego systemu prawnego. Z koncepcji funkcjonalnej jedności wynika, że prawo wspólnotowe powinno być interpretowane przy uwzględnieniu wspólnych dla traktatów zasad prawnych. Jednolita wykładnia przepisów traktatów założycielskich polega także na zapewnieniu, jeżeli to konieczne, wzajemnej spójności tych przepisów. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wskazał także, że zasady ogólne prawa dotyczące bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego i wykonywania zewnętrznych i wewnętrznych kompetencji wspólnotowych należą do dorobku wspólnotowego (acquis communautaire) i dopuszczalne jest odpowiednie zastosowanie przepisów jednego traktatu w przedmiocie regulacji innego traktatu. Skarga w sprawie nieważności aktu prawnego Wspólnoty przyjętego przez instytucję Wspólnoty i odnoszącego się równocześnie i niepodzielnie do sfery uregulowanej w więcej niż jednym traktacie jest dopuszczalna w zakresie, w jakim właściwość Trybunału i środki zaskarżenia przewidziane przez przepisy jednego z traktatów odnoszą się do zaskarżonego aktu wspólnotowego. Oznacza to także, na co wskazuje praktyka GATT, że zawarte w imieniu Wspólnoty Europejskiej porozumienie międzynarodowe może skutkować powstaniem międzynarodowych zobowiązań nie tylko dla Wspólnoty Europejskiej, lecz także dla pozostałych Wspólnot.

Traktaty sektorowe zawierają szczegółowe uregulowania prawne dotyczące funkcjonowania wspólnego rynku węgla, stali i energii atomowej oraz kompetencji organów tych Wspólnot (traités lois ). Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej ma natomiast charakter traktatu ramowego (traité cadre), który określa zasady ogólne, procedury i upoważnienia do stanowienia aktów prawnych.

1.3.  Zmiany traktatów założycielskich

Traktaty założycielskie jako traktaty, na których opiera się Unia, mogą być zmieniane (i uzupełniane) zgodnie z procedurą i wymaganiami określonymi w art. 48 TUE. Pod pojęciem zmiany traktatów założycielskich należy rozumieć nie tylko zmiany treści tych traktatów, lecz także załączonych do TWE protokołów, które z mocy art. 311 TWE stanowią jego integralną część. Jako niezgodne z zasadami i regułami prawa wspólnotowego są traktowane porozumienia międzynarodowe, których stroną jest Unia i państwa członkowskie, jeżeli zmieniają istotę określonych traktatem kompetencji Wspólnoty i jej instytucji. Z inicjatywą zmiany traktatów może wystąpić państwo członkowskie lub Komisja. Propozycje zmian są przedstawiane Radzie, która może - po porozumieniu z Parlamentem i Komisją lub Europejskim Bankiem Centralnym - wydać opinię, w której opowiada się za zwołaniem konferencji przedstawicieli rządów państw członkowskich. Konferencja jest zwoływana przez przewodniczącego Rady w celu wspólnego określenia zmian, jakie mają zostać dokonane w traktatach. Zmiany traktatów wchodzą w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie, zgodnie z wymaganiami określonymi w konstytucjach państw członkowskich.

Szczególny przypadek zmiany traktatów zachodzi przy przyjmowaniu nowych państw członkowskich. Zgodnie z przepisem art. 49 TUE każde państwo europejskie, które przestrzega zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności (art. 6 ust. 1 TUE), może ubiegać się o status członka Unii Europejskiej. Państwo kandydujące składa wniosek o członkostwo do Rady, która działa jednomyślnie, po porozumieniu z Komisją i za zgodą Parlamentu działającego bezwzględną większością swoich członków. Warunki przyjęcia państwa do Unii Europejskiej i dostosowania do traktatów, na których opiera się Unia, są określone w umowie zawieranej przez państwa członkowskie i państwo ubiegające się o członkostwo (umowa akcesyjna). Umowa wchodzi w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie, zgodnie z wymaganiami określonymi w ich konstytucjach. Do istotnych elementów umowy akcesyjnej należą postanowienia dotyczące:

a) przejęcia przez nowe państwo członkowskie całego prawa wspólnotowego,

b) przejęcia przez nowe państwo członkowskie acquis communautaire,

c) uczestnictwa nowego państwa członkowskiego w stosunkach międzynarodowych Unii,

d) zmian instytucjonalnych wynikających z zasady, że każde państwo członkowskie jest reprezentowane w każdej instytucji (organie) Wspólnoty.

1.4.  Terytorialny zakres obowiązywania traktatów założycielskich

Terytorialny zakres obowiązywania traktatów założycielskich określa odpowiednio przepis art. 299 TWE i art. 198 TEWEA. Z przepisów tych wynika, że kompetencje Wspólnoty mogą być wykonywane, z zastrzeżeniem wyjątków wyraźnie przewidzianych w traktatach założycielskich, na tych terytoriach, na które rozciąga się jurysdykcja państw członkowskich, a zatem w granicach określonych przez konstytucje państw członkowskich. Zasadę tę potwierdził ETS w wyroku z dnia 10 października 1978 r. w sprawie Hansen jun. & O.C. Balle GmbH & Co. v. Hauptzollamt de Flensburg (sprawa 148/77), w którym stwierdził, iż: "z art. 227(1) wynika, że status francuskich departamentów zamorskich we Wspólnocie jest definiowany w pierwszym rzędzie przez odniesienie do przepisow konstytucji francuskiej, w świetle której departamenty zamorskie stanowią integralną część Republiki" (francuskiej). Przepisy traktatów założycielskich określające terytorialny zakres ich obowiązywania odnoszą się zasadniczo także do przepisów prawa pochodnego i umów międzynarodowych zawieranych na podstawie przepisów traktatowych. Do zakresu terytorialnego stosowania traktatów założycielskich należą także morza, na których Wspólnota wykonuje tę samą władzę, jaką prawo międzynarodowe uznaje w stosunku do państwa członkowskiego właściwego dla bandery statku lub jego rejestracji. Przepis art. 299 TWE określa zakres jego zastosowania do francuskich terytoriów zamorskich (ust. 2), zasad stowarzyszania się państw i terytoriów zamorskich wymienionych w załączniku II do TWE (ust. 3), terytoriów europejskich, za których stosunki zewnętrzne (międzynarodowe) odpowiada państwo członkowskie (ust. 4), Wysp Alandzkich (ust. 5). Przepis art. 299 ust. 6 określa zaś terytoria, do których traktat nie ma zastosowania.

2.  Traktat o Unii Europejskiej i jego relacje z traktatami założycielskimi

Traktat o Unii Europejskiej jest odrębnym od traktatów założycielskich źródłem pierwotnego prawa wspólnotowego jako tzw. traktat z Maastricht i tylko w tej części, w jakiej zawiera przepisy o Unii Europejskiej, a zatem z pominięciem przepisów zmieniających traktaty o ustanowieniu Wspólnot Europejskich. Zagadnienie relacji przepisów TUE do przepisów traktatów założycielskich jest sporne. W doktrynie prezentowane są stanowiska skrajne, a mianowicie od poglądu o jedności prawa wspólnotowego i prawa unijnego, oraz odpowiednio Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, do poglądu o ich strukturalnej odrębności. Na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego zasadne jest to ostatnie twierdzenie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przepisy TUE - w przeciwieństwie do traktatów założycielskich - z zasady nie są zdatne do wywołania skutku bezpośredniego i nie korzystają z pierwszeństwa przed prawem państwem członkowskich. Ma to doniosłe znaczenie dla sądów państw członkowskich, które z zasady nie będą obowiązane do bezpośredniego stosowania przepisów tego traktatu. Należy jednak przyjąć, że traktat o Unii Europejskiej i traktaty założycielskie, aczkolwiek są wielorako powiązane ze sobą, stanowią równorzędne źródła prawa, w szczególności zaś brak prawnych podstaw do przyjęcia poglądu, że TUE jest aktem prawnym wyższej rangi niż traktaty założycielskie. Przepis art. 47 TUE przewidujący, że traktat ten w żadnym stopniu nie narusza traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz późniejszych traktatów i aktów zmieniających lub uzupełniających te traktaty i akty, oznacza tylko tyle, że TUE jako późniejszy nie zmienia ich, chyba że zmiany te wynikają z wyraźnych jego postanowień. W szczególności przepis ten gwarantuje, że określone w traktatach założycielskich kompetencje Wspólnot Europejskich pozostają nienaruszone. Traktat o Unii Europejskiej może być zmieniony na zasadach i w trybie określonym w art. 48 TWE.

3.  Traktaty zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie oraz traktat o Unii Europejskiej

Zmiany traktatów założycielskich zostały dokonane przez Jednoli...