ABY WARBURG (1866 – 1929)
Scharakteryzuj rolę tradycji antycznej w sztuce nowożytnej w koncepcji A. Warburga.
■ schizofreniczna koncepcja sztuki
■ dialektyczne relacje Mnemosyne (muza pamięci, przypomnienie) i Sophrosyne (rozwaga)
■ pamięć społeczna, nie dziedziczna
■ antynomia natury i kultury
■ w pamięci społecznej pozostają obrazy antyczne, tak jak w antyku pozostawały obrazy prymitywne (wąż w Laokoonie)
■ powtórzenie antyku w renesansie jest paralelne do rozumowania Hegla, do kategorii Insichgehen, wiedzą przedwiedzy lub inaczej ponownym dokonaniem dokonanego
■ renesans zasadza się an antyku w dwojakim sensie
1. na mimetycznych możliwościach wypracowanych w starożytności
2. na przedstawieniu człowieka o ekspresyjnej mimice
■ zewnętrzne siły wytwórcze muszą być odzyskiwane
■ wewnętrzne siły wytwórcze chronione są przez społeczną mneme i nie dają się wymazać
■ opracowanie motywu poruszonych szat, charakterystycznego dla malarstwa florenckiego XV wieku
■ dostrzeżenie związku z hellenistycznymi dziełami sztuki
■ Warburg zakładał, że związek ten nie miał charakteru jedynie artystycznego zapożyczenia, a musiał być uzasadniony konkretnym momentem historycznym, jego początkowe plany rozwinięcia tego motywu szły nawet w kierunku analizy materialistycznej
■ związek z sytuacją społeczną we Florencji
■ emocjonalizacja takich właśnie poruszonych elementów (fałdy szat) wskazywała na zmianę stosunku odbierającego sztukę społeczeństwa do tematu ciała i mimiki
■ anamneza antyku do pewnego stopnia znamionowała racjonalizację i zeświecczenie działalności artystycznej wcześniej organicznie związanej z Kościołem
■ stanowiło to otwarcie obszaru zakazanego
■ antyk stanowił rezerwuar form artystycznych, które jednak podejmowane były na nowo pod określonym społecznym naciskiem, nie zaś autonomicznie w procesie rozwoju sztuki
■ antyczne wzorce ekspresji i mimiki w twórczości Botticelliego
■ projekt atlasu Mnemosyne – do śmierci Warburg zapełnił czterdzieści tablic zbierając około tysiąca fotografii, co ciekawe, nie ograniczał się jedynie do dzieł sztuki z wyższej półki, a wykorzystał m.in. grafikę reklamową
■ w ujęciu Warburga tradycja antyczna miała być starą tłocznią, która sztancuje z ekspresyjnych zdarzeń formuły według historycznego wzorca
Omów badania A. Warburga nad sztuką renesansu i jej kulturowymi kontekstami.
■ założenie, ze badanie sztuki musi wiązać się z badaniem kontekstu kulturowego
■ nie wiązało się to z żadnym systemem metafizycznym, kontekst kulturowy w ujęciu Warburga nie był zakorzeniony w heglizmie
■ związek sztuki florenckiej XV wieku z tradycją hellenistyczną (fałdy szat, ekspresja i dynamika)
■ analizy Boticelliego
○ w silnie zgiętym ramieniu Wenus Wolfflin widział wyraz temperamentu artysty – Warburg pojmuje dzieło nie w kategorii stylu, a motywu
○ to motywowi, a nie artyście przypisana jest ekspresyjność
○ Primavera: nadnaturalnie poruszone ciało i szaty; stylizacja charakterystyczna dla motywów z reliefów starożytnych, przejęta przez malarstwo nowożytne
○ Warburg nawiązuje do źródeł literackich, które w podobny sposób obrazują motyw szat antycznych
○ ekspresyjne dążenie u artysty nie ma nic wspólnego z naturą (wcześniej myślano, że natura zostaje przetransformowana w osobowości i temperamencie artysty w formę ekspresyjną)
■ eksponowanie pierwiastka dionizyjskiego w badaniach Warburga (rozróżnienie Nietzschego między Apollinem a Dionizosem
■ freski Ghirlandaia z Santa Maria Novenna we Florencji
○ analiza zespołu motywów
○ interpretacja schizofreniczności kultury
○ antynomia i dialektyka Mnemosyne i Sophrosyne
○ reminiscencja magicznego stosunku do obrazu (braku dystansu między symbolem a jakością czy bóstwem, które reprezentuje)
○ nieposkromiona żywotność siły twórczej powstrzymywana przez przymus Kościoła – potrzeba wyładowania nagromadzonej energii w mimice, ekspresji postaci – odnalezienie takich wzorów w antycznej sztuce
Omów rolę ekspresji ciała w dziejach przedstawiania według A. Warburga.
■ ciało było pierwotnym medium, przez które człowiek wyrażał swój stosunek do świata
■ ekspresja ciała wywodzi się z pierwszej fazy kultury, z prymitywizmu
■ kultura prymitywna była magiczna – brak dystansu między symbolem a bóstwem
■ taniec miał wymiar magiczny, rytualny, był ważnym motywem
■ sztuka wywodzi się z pierwotnej cielesnej ekspresji
■ jakości kojarzone z pierwotną ekspresją ciała to dzikość, uleganie namiętnościom, prymat natury (pojmowanej dychotomicznie w związki z kulturą)
■ zgodnie z koncepcją kulturowego ewolucjonizmu następuje ciągłość odzwierzęcej formy człowieka
■ kultura obrazowa powstała na wyższych etapach rozwoju kultury zachowała zatem pamięć tych pierwotnych ekspresji
■ kultura obrazowa powstawała w tym czasie co mitologia, a mitologia przedstawiała szeroki repertuar skrajnych emocji i stanów psychicznych
■ w przedstawieniu obrazowym następowała sublimacja działań sił pierwotnych i wyobrażeń
■ antyk łączyły silne więzi z prymitywizmem
■ człowiek antyczny w pamięci przechowywał obraz prymitywizmu i pierwotności, niczym nieskrępowane namiętności
■ przedstawienia takie występowały w sztuce
■ przykłady: motyw szalejącej menady, formuła patosu (emocja, namiętność, gniew, wzruszenie, ból, ekstaza)
■ antynomia natury i kultury powoduje, że mneme jest ograniczana przez Sophrosyne
■ sztuka staje się polem dialektycznego ścierania się Mnemosyne i Sophrosyne
■ pierwotne, prymitywne obraz ekspresji ulegają różnego rodzaju transformacji, racjonalizacji, okiełznaniu
■ formuły patosu i motywy antycznej ekspresji ukształtowane u podstaw kultury obrazowej są przechowywane w społecznej mneme, przekształcane według woli twórczej artysty i powtarzane w sztuce nowożytnej
■ archetypiczne formuły patosu za sprawą Sophrosyne mogą występować w zmienionym kontekście i w dystansie do przedstawienia obrazować inne wątki
■ szalejąca menada mogła zostać przetransformowana w Marię Magdalenę pod Krzyżem
■ przykłady nowożytne: Botticelli, Ghirlandaio, Durer (Saturn jako alegoria melancholii)
Scharakteryzuj ujęcie sztuki jako wyrazu ludzkiej psychiki w koncepcji A. Warburga.
■ schizofreniczny charakter kultury
■ napięcia w psychice
■ inspiracje filozoficzną atmosferą fin de sieclu
○ modernizm, Schoppenhauer, dekadentyzm
○ psychoanaliza, Freud
○ paralele do Junga
○ Henri Bergson i elan vital – zainteresowanie korzeniami kultury w prymitywizmie, pierwotna ekspresja ciała i dionizyjskość kultury echami zainteresowania elan vital u Warburga
■ koncepcja dzieła sztuki zbliżona do pojęcia sublimacji u Freuda (sublimacja w sztuce – odwrócenie popędu od celu bezpośredniego, ale nagannego ku pośredniemu i społecznie akceptowanemu zaspokojeniu)
■ w kulturze zmaga się rozum i demonizm
■ forma artystyczna jest celem ujścia emocji i energii twórcy, jak w przypadku Ghirlandaia
■ dialektyczny związek natury i kultury w psychice człowieka (to co pierwotne, zwierzęce, naturalne, fizjologiczne hamowane jest w procesie socjalizacji przez czynniki kulturotwórcze) przekłada się na dialektykę społecznej Mnemosyne i według pojęć socjologicznych wykształconej w procesie socjalizacji Sophrosyne
■ istnienie pamięci społecznej podsuwającej artystyczne formy ekspresji
■ psychiczna, fizjologiczna pamięć człowieka pierwotnego, pozostała w świadomości w rezultacie ciągłego procesu kulturowego ewolucjonizmu
■ procesy psychiczne zostają przełożone na dzieło pojmowane jako zespół motywów, które poddają się lekturze dekonstrukcjonistycznej ( J ) – motywy przynależą do różnych języków, do różnych form, w przedstawieniu religijnym można znaleźć ślad pierwotności, prymitywnej, dzikiej ekspresji
■ Warburg nazwał się psychohistorykiem
Wyjaśnij znaczenie A. Warburga dla wypracowania metody ikonologicznej.
■ Dvorak i Warburg prekursorami ikonologii
■ postrzeganie obrazu jako zespołu motywów było prototypowym dla ikonologii ujęciem
■ zakorzenienie refleksji nad sztuką w szerszym kontekście kulturowym
■ interdyscyplinarność Warburga – łączenie szeregu dziedzin odzwierciedlone w jego słynnej bibliotece
■ ...
Dziulson