1. Pojęcie finansów publicznych w teorii i ustawie o finansach publicznych.
Finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza, tj. z procesami gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Innymi słowy finanse to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące.
Finanse publiczne są to procesy obejmujące gromadzenie i rozdysponowywanie środków publicznych, a w szczególności (wg art. 3 ustawy o finansach publicznych):
Ø Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
Ø Wydatkowanie środków publicznych,
Ø Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego,
Ø Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
Ø Zarządzanie środkami publicznymi,
Ø Zarządzanie długiem publicznym,
Ø Rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Należy zauważyć, że ustawa nie podaje definicji finansów publicznych, jedynie zakres jaki obejmują.
2. Główne funkcje finansów publicznych:
Są 4 główne funkcje finansów publicznych:
1) alokacyjna – polega na przemieszczaniu przez państwo środków finansowych, którymi dysponuje w ramach budżetu na:
Ø Zadania, które ma ono obowiązek spełniać,
Ø Dziedziny wymagające dofinansowania lub
Ø Dziedziny, które nie przynoszą zysku, a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli;
2) redystrybucyjna
Ø Tzw. wtórny podział PKB
Ø W każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej,
Ø Funkcja ta jest podstawową funkcją finansów publicznych;
3) kontrolna
Ø Ewidencjonowanie wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego (pozwala na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogącym powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi)
Ø Umożliwia także kontrolę prowadzenia tejże gospodarki;
4) stabilizacyjna
Ø Polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej – czyli zmniejszania bezrobocia, stabilność cen, równowaga w kontaktach gospodarczych z zagranicą
Ø Mechanizm tej funkcji polega na tym, ze państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej.
3. Pojęcie środków publicznych.
Środki publiczne – środki pieniężne, którymi instytucje publiczne dysponują w celu wykonywania zadań publicznych. Są to wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych. Stanowią podstawowe źródło finansowania wydatków publicznych. Wyróżnia się środki publiczne:
Ø krajowe i zagraniczne,
Ø budżetowe i pozabudżetowe,
Ø przymusowe i dobrowolne,
Ø bezzwrotne i zwrotne,
Ø podatkowe i niepodatkowe.
Pojęcie środków publicznych wg art.5 ust.1ustawy o finansach publicznych - wyróżnia pięć rodzajów środków publicznych:
Ø dochody publiczne;
Ø środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;
Ø środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne, niż środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;
Ø przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
· ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
· z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
· ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
· z otrzymanych pożyczek i kredytów;
Ø przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
4. Dochody publiczne a środki publiczne.
Dochody publiczne to rodzaj bezzwrotnych środków publicznych, które w momencie pozyskania przez organ władzy publicznej, wykonujący zadania publiczne stają się jego własnością i powiększają majątek publiczny. Rozróżnia się dochody o charakterze:
Ø publicznoprawnym (należne z mocy prawa), np. podatki;
Ø cywilnoprawnym, np. wpływy ze sprzedaży towarów wytworzonych przez instytucje publiczne i usług świadczonych przez te instytucje, wpływy o charakterze majątkowym,
Ø z bezzwrotnej pomocy zagranicznej, np. środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej.
Wg art. 5 ust. 2 ustawy o finansach publicznych wyróżnia się następujące rodzaje dochodów publicznych:
Ø Daniny publiczne,
Ø Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych,
Ø Pozostałe dochody.
5. Pojęcie i rodzaje rozchodów publicznych.
Rozchody publiczne to wszystkie zobowiązania, które powstały wskutek sięgnięcia do czasowych przychodów, są to wydatki na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań – raty kredytów i pożyczek, na wykup papierów wartościowych.
6. Co to są jednostki sektora finansów publicznych, podaj ich główne rodzaje.
Art. 4 ust. 1ustawy o finansach publicznych zawiera enumeratywny (zamknięty) wykaz jednostek tworzących sektor finansów publicznych, czyli takich jednostek, które gospodarują środkami publicznymi. Do sektora finansów publicznych zalicza się organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne wykonujące, na zasadach niekomercyjnych, zadania publiczne, czyli:
Ø Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
Ø Gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki,
Ø Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
Ø Państwowe i samorządowe fundusze celowe,
Ø Uczelnie publiczne,
Ø Jednostki badawczo – rozwojowe,
Ø Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
Ø Państwowe i samorządowe instytucje kultury,
Ø Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,
Ø Narodowy Fundusz Zdrowia,
Ø Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
Ø Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
7. Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych.
Równowaga budżetowa to taki stan, kiedy dochody i wydatki publiczne sektora finansów publicznych się równoważą. Taki stan jest bardzo trudny do osiągnięcia, w praktyce najczęściej występuje deficyt lub nadwyżka budżetowa.
Deficyt sektora finansów publicznych to ujemna różnica miedzy dochodami i wydatkami sektora finansów publicznych ustalana dla określonego okresu rozliczeniowego i po wyeliminowaniu wewnętrznych przepływów między jednostkami tego sektora. Nadwyżka sektora finansów publicznych to dodatnia różnica.
8. Co to są potrzeby pożyczkowe budżetu państwa?
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa to kwota długu publicznego, której zaciągnięcie jest niezbędne dla zrównoważenia ze sobą wszystkich przychodów i rozchodów.
Wg ustawy:
Art. 8. Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do:
Ø Sfinansowania deficytu budżetu państwa,
Ø Spłat wcześniej zaciągniętych kredytów,
Ø Sfinansowanie udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek,
Ø Wykonywanie innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.
9. Państwowy dług publiczny a dług Skarbu Państwa.
Dług publiczny to suma zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy powstałych z związku z finansowaniem ich deficytu.
Dług Skarbu Państwa to zadłużenie jednostek Skarbu Państwa, czyli sektora państwowego. Każdy dług Skarbu Państwa jest jednocześnie częścią długu publicznego.
10. Pojęcie zasad ogólnych finansów publicznych oraz uzasadnienie ich stosowania w praktyce.
Zasady ogólne finansów publicznych to generalne postulaty, jakie stawia doktryna (nauka), które wskazują na jakich zasadach powinny opierać się finanse publiczne.
Zasady ogólne finansów publicznych wyrażone w Konstytucji:
Ø Zasada zagwarantowania ochrony interesów państwa,
Ø Zasada wyłącznej regulacji ustawowej najważniejszych spraw za zakresu finansów publicznych,
Ø Zasada zapewnienia odpowiednich podstaw finansowych dla funkcjonowania i działania jednostek samorządu terytorialnego
Ø Zasada zagwarantowania ochrony podstawowych praw i interesów finansowych obywateli.
Zasady ogólne finansów publicznych zawarte w ustawie:
Ø Zasada jawności i przejrzystości finansów,
Ø Zasada jedności materialnej finansów publicznych, zwana „zasadą wspólnego kotła”,
Ø Zasada zapewnienia równych szans i możliwości realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych,
Ø Zasada celowego i racjonalnego dokonywania wydatków publicznych,
Ø Zasada objęcia gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych kontrolą finansową oraz audytem wewnętrznym.
11. Podaj przykłady przepisów Konstytucji chroniących interesy majątkowe i finansowe państwa.
Zasada zagwarantowania interesów państwa wyraźnie dominuje w treści Konstytucji, ma służyć realizacji zadań państwa.
Rozwiązania przyjęte w Konstytucji, które służą ochronie interesów państwa:
Ø Konstytucyjny powszechny obowiązek ponoszenia przez obywateli ciężarów i świadczeń publicznych jako jeden z podstawowych obowiązków obywatelskich
Ø Obowiązek przedstawiania przez wnioskodawców każdego projektu ustawy, jego skutków finansowych (bariera dla wielu populistycznych postulatów) chyba że nie ma on żadnych skutków finansowych (takich projektów jest niezwykle mało)
Ø Konieczność uzyskania przez prezydenta zgody Sejmu na ratyfikację każdej umowy międzynarodowej, której przyszła realizacja byłaby związana ze znacznym obciążeniem finansowym naszego państwa
Ø Limitowanie dopuszczalnej wielkości państwowego długu publicznego w relacji do PKB
Ø Zakaz uchwalania przez Sejm większego deficytu aniżeli został on zaprojektowany w projekcie ustawy budżetowej (jest to jedyna niewzruszalna pozycja, resztę projektu posłowie mogą dowolnie zmieniać)
Ø Konstytucyjny zakaz pokrywania deficytu budżetowego za pomocą pożyczek lub kredytów udzielanych przez bank centralny (NBP) co chroni wartość pieniądza krajowego
Ø Monopol inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w najważniejszych sprawach finansów publicznych (np. projekt ustawy budżetowej, projekt ustawy o zaciąganiu długu publicznego)
Ø Poddanie corocznej kontroli parlamentu sprawozdań z wykonania budżetu państwa
Ø Zagwarantowanie w Konstytucji określonego czasu na debatę nad projektem budżetu (nie można zastosować trybu przyspieszonego)
Ø Ujęta w Konstytucji jako zadanie NBP ochrona wartości pieniądza krajowego
12. Ochrona praw i interesów finansowych obywateli w przepisach Konstytucji.
Aktualnie w Konstytucji można jedynie znaleźć zasadę ochrony interesów podatnika.
Ø Podatki można uchwalić tylko w drodze ustawowej regulacji
Ø Zakaz uchwalania ustaw podatkowych w trybie pilnym
Ø Te wszystkie przepisy, które chronią interesy finansowe państwa pośrednio chronią także interesy podatników
13. Jakiego rodzaju sprawy z zakresu finansów publicznych muszą być regulowane wyłącznie w drodze ustawy?
Najważniejsze sprawy z zakresu finansów publicznych mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. Istnieją dwa główne powody takiego stanu rzeczy. Waga sprawy determinuje formę i rangę regulacji więc o najistotniejszych sprawach powinien decydować Sejm jako najwyższy organ władzy oraz reprezentant narodu. Drugi powód takiego rozwiązania wynika z istoty i charakteru ustawy, która zapewnia większą stabilność danego rozwiązania.
Katalog spraw z zakresu finansów publicznych, które mogą być regulowane wyłącznie w ustawie obejmuje:
Ø Stanowienie o ciężarach i świadczeniach publicznych
Ø Sposób gromadzenia środków finansowych na cele publiczne oraz sposób ich wydatkowania
Ø Zasada i tryb zaciągania przez państwo pożyczek oraz udzielania przez nie gwarancji i poręczeń finansowych
Ø Zasady nabywania oraz zbywania przez Skarb Państwa nieruchomości, udziałów i akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP i inne jednostki prawne
Ø Uchwalanie budżetu państwa a jeśli to się opóźnia to prowizorium budżetowego
Ø Określenie źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zakresu ich władztwa podatkowego.
14. Zasada zapewnienia podstaw finansowych dla działalności jednostek samorządu terytorialnego w przepisach Konstytucji.
Jednym z istotnych postulatów po roku 1990 był postulat umocnienia jednostek samorządu terytorialnego. Wyrazem tego miało być nadanie im samodzielności:
Ø Prawnej - nadano im osobowość prawną
Ø Majątkowej - uwłaszczono gminy
Ø Finansowej – oddano do dyspozycji gmin odpowiednio duże dochody
Dla umocnienia finansowego jednostek samorządu terytorialnego zagwarantowano im odpowiedni do zakresu realizowanych przez nie zadań udział w dochodach publicznych oraz że w przypadku zmian tych kompetencji i zadań będzie się dokonywało zmian w ich dochodach. Art. 9 Europejskiej Karty Samorządu terytorialnego podkreśla zasadę adekwatności środków do wykonywanych zadań.
Ø Przyjęcie zasady dwoistości źródeł dochodów jednostek samorządy terytorialnego
· Dochody własne – dochody z podatków przekazanych na rzecz budżetów gmin, dochody z majątku przekazanego gminom, spadki i darowizny na rzecz gmin, samoopodatkowanie się mieszkańców w drodze referendum lokalnego
· Udział procentowy w niektórych podatkach państwowych oraz dochody zasilające z budżetu państwa (dotacje celowe oraz subw...
hakercom