mtd2009 (2009 / 2010) –
Warszawa, 1 października, 2009
Prof.. dr hab. Tytus Sosnowski
Katedra Psychologii Różnic Indywidualnych
Pracownia Psychofizjologii
KURS 004: METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH
Wykład obligatoryjny
dla I roku studiów wieczorowych Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
wymiar: 30 godzin (4 punkty ECTS)
Abstract
The course is an introduction to methodology of psychological research with elements of the general methodology of empirical research. The course contains four main topics: 1) concept formation and empirical meaning of theoretical concepts, 2) theory evaluation and epistemological status of theories in empirical sciences, 3) foundations of measurement and scales of measurements, 4) research design and data analysis: experimental, quasi-experimental, and ex-post facto design.
SPIS ZAGADNIEŃ
1. Poznanie naukowe jako przedmiot analizy: podział nauk; nauki o nauce; metodologia nauk;
2. Pojęcia i ich definiowanie:
2.1. Kategorie syntaktyczne wyrażeń;
2.2. Elementy teorii nazw;
2.2. Definicje: rodzaje definicji i warunki poprawności definicji;
2.3. Terminy obserwacyjne i teoretyczne - problem empirycznej bazy nauki;
2.4. Definicje operacyjne; wskaźniki i ich rodzaje; wskaźnik a definicja operacyjna.
3. Zdania i ich uzasadnianie
3.1. Systemy aksjomatyczne w naukach formalnych;
3.2. Funkcje teorii w naukach empirycznych: opis, predykcja przewidywanie i wyjaśnianie;
3.3 Rodzaje wyjaśnień naukowych;
3.4. Prawa naukowe;
3.5. Uzasadnianie zdań obserwacyjnych a uzasadnianie zdań teoretycznych;
3.6. Podejście indukcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne i abdukcyjne.
4. Kontrowersje wokół statusu teorii naukowych
4.1. Falsyfikacjonizm (stanowisko Poppera);
4.2. Paradygmaty i rewolucje naukowe (stanowisko Kuhna);
4.3. Teoria jako program badawczy (podejście Lakatosa);
4.4. Instrumentalizm – realizm;
4.5 Anarchizm metodologiczny Paula Feyerabenda;
4.6. Filozofia nauk biologicznych w ujęciu Ernsta Mayra.
5. Pomiar
5.1. Elementy teorii relacji (tylko dla informacji, nie wchodzi w skład wykładu i egzaminu);
5.2. Izomorfizm relacji i definicja pomiaru, rodzaje pomiaru;
5.3. Skala pomiarowa, operacje na mierzonych obiektach a poziom pomiaru;
5.4. Rodzaje skal pomiarowych w/g Stevensa i ich właściwości;
5.5. Rodzaj skali a dopuszczalne transformacje wartości liczbowych;
5.6. Rodzaj skali a wybór statystyk.
6. Problemy, hipotezy, zmienne, testowanie hipotez
6.1. Problemy i hipotezy badawcze;
6.2 Zmienne i ich rodzaje, operacjonalizacja zmiennych, dobór próby;
6.3. Podstawy indukcji statystycznej, testowanie hipotez statystycznych: hipoteza zerowa i alternatywna;
6.4. Rozkład prawdopodobieństwa zdarzeń losowych a błąd alfa;
6.5. Etapy testowania hipotez statystycznych.
7. Planowanie badań jako problem kontroli wariancji
7.1. Rodzaje planów badawczych;
7.2. Plan eksperymentalny i warunki jego poprawności; trafność eksperymentu;
7.3. Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających;
7.4. Elementy analizy wariancji;
7.5. Wariancja kontrolowana i niekontrolowana, warunki efektywnej manipulacji eksperymentalnej.
8. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne
8.1. Plany jednoczynnikowe: dwugrupowe i wielogrupowe;
8.2. Wielokrotne porównania między średnimi: kontrasty a priori i a posteriori; siła efektu;
8.3. Plany wieloczynnikowe: interakcja, efekty główne i efekty proste;
8.4. Plany z powtarzanymi pomiarami, kwadrat łaciński;
8.5. Plany w blokach kompletnie zrandomizowanych;
8.6. Analiza kowariancji;
8.7. Typowe schematy quasi-eksperymentalne.
9. Podstawowe schematy analizy danych w badaniach ex-post facto:
9.1. Badania eksperymentalne a badania ex post facto;
9.2. Zależności statystyczne a zależności przyczynowe;
9.3. Porównania międzygrupowe;
9.4. Korelacja i regresja; analiza regresji jako narzędzie przewidywania;
9.5. Regresja wielokrotna; analiza dyskryminacyjna; analiza czynnikowa;
9.6. Modele przyczynowe w badaniach nie-eksperymentalnych – analiza ścieżkowa;
9.7. Podejście eksperymentalne a podejście korelacyjne.
ZASADY ZALICZANIA WYKŁADU
Forma zaliczenia: egzamin testowy (pisemny). Dwa terminy: pierwszy w sesji egzaminacyjnej, drugi – w sesji poprawkowej. Terminy egzaminów będą ogłoszone przez dziekanat. Fakultatywnie: egzamin ustny – dla osób które dostały pozytywną ocenę na egzaminie pisemnym ale chcą ją poprawić. W przypadku zdawania egzaminu ustnego do indeksu wpisywana jest ocena z tego egzaminu (bez względu na to czy jest ona lepsza czy gorsza od oceny z egzaminu pisemnego). Egzamin ustny będzie się odbywał w czasie trwania właściwej sesji egzaminacyjnej (a nie w czasie sesji poprawkowej) – termin egzaminu ustalę po uzgodnieniu go z osobami zainteresowanymi.
Wymagania egzaminacyjne:
Egzamin będzie dotyczył zagadnień wymienionych w programie wykładu oraz literatury obowiązkowej.
Uwaga: szczegółowy konspekt wykładu dostępny jest w Internecie (w katalogu kursów, przy syllabusie mojego kursu). Można sobie ten konspekt wydrukować.
LITERATURA OBOWIĄZKOWA
(1) Brzeziński, J. M., Zakrzewska, M. (2008). Metodologia: Podstawy metodologiczne i statystyczne prowadzenia badan naukowych w psychologii. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, ss. 175-302). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
(2) Ziembiński, Z. (1999). Logika praktyczna (wyd. XXII): rozdz. II (ss. 26-37), rozdz. IV (ss. 45-55) i rozdz. VI (ss. 63-76). Warszawa: PWN.
(3) Kuhn, T. S. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
(4) Popper, K. R. (2002). Logika odkrycia naukowego( część. I, ss. 29-51) . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA DO WYKŁADU
Elementy logiki: nazwy, definicje, wskaźniki, relacje i zdania
Ajdukiewicz, K. (1965). Logika pragmatyczna (punkt 63-64). Warszawa: PWN.
Mała encyklopedia logiki (1970). Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum.
Marciszewski, W. (red.) (1970). Mała encyklopedia logiki. Wrocław: Ossolineum
Marciszewski, W. (red.) (1987). Logika formalna: Zarys encyklopedyczny z zastosowaniem do informatyki i lingwistyki. Warszawa: PWN.
Mortimerowa, H. (1987) Definicja. W: Filozofia a nauka: Zarys encyklopedyczny (79-85). Wrocław: Ossolineum
Nowak, S. (1985). Metodologia badań społecznych (rozdz. 3). Warszawa: PWN.
Pawłowski, T. (1977). Pojęcia i metody współczesnej humanistyki (rozdz. I i VII). Warszawa: Ossolineum.
Stanosz, B. (2004). Wprowadzenie do logiki formalnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Filozofia nauki
Carnap, R. (1966/2000). Wprowadzenie do filozofii nauki. Warszawa: Aletheia.
Chalmers, A. F. (1993). Czym jest to, co nazywamy nauką?. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg.
Fleck, L. (1935/1986). Powstanie i rozwój faktu naukowego: Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym [Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache: Einfürung in die Lehre vom Denkstil und Denkkollektiv] Lublin: Wydawnictwo Lubelskie
Feyerabend, P. K. (1996). Przeciw metodzie. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg.
Filozofia a nauka: Zarys encyklopedyczny. (1987). Wrocław: Ossolineum.
Grobler, A. (2006). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus.
Heller, M. (2005). Filozofia przyrody. Kraków: Wydawnictwo Znak
Hempel, C. G. (1966/2000). Filozofia nauk przyrodniczych. Warszawa: Aletheia
Hempel, C. G. (2001) The philosophy of Carl G. Hempel (edited by J. H. Fether). New York: Oxford University Press.
Lakatos, I. (1995). Pisma z filozofii nauk empirycznych. Warszawa: PWN.
Magee B. (1998). Popper. Warszawa: Pruszyński i S-ka.
Mayr, E. (1988). Toward a new philosophy of biology: Observations of an evolutionist. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Mayr, E. (1998). To jest biologia. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Nagel, E. (1961). Struktura nauki. Warszawa: PWN.
Pobojewska, A. (1996). Biologiczne “a priori” człowieka a realizm teoriopoznawczy. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Popper, K. R. (1962/2006). Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Popper, K. R. (1999). Nędza historycyzmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (książka była tez wydana przez wydawnictwo Krąg, Warszawa, 1984) .
Pomiar
Ajdukiewicz, K. (1965). Logika pragmatyczna (punkty 63-64). Warszawa: PWN.
Choynowski, M. (1971) Pomiar w psychologii. W: J. Kozielecki (red.), Problemy psychologii matematycznej (rozdz. I, ss. 15-41). Warszawa: PWN.
Guilford, J.P, Comrey, A.L. (1978). Pomiar w psychologii. W: Wosińska, W., Gruszczyk, E. i Grabarz. B. (1978) (red.), Metodologia badań psychologicznych (cz.II, rozdz. X, ss. 170-196). Katowice: Uniwersytet Śląski.
Planowanie badań i analiza wyników
Babbie, E. (2007). Badana społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Brzeziński, J. (1996). Metodologia badań psychologicznych (cz. II-IV). Warszawa: PWN.
Brzeziński, J. (1978). Elementy metodologii badań psychologicznych (cz. I). Warszawa: PWN.
Brzeziński, J. (2000). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Cohen, J., Cohen, P., West, S. G., Aiken, L. S. (2003). Applied multiple regression/correlation analysis for the behavioral sciences (3rd ed.). London: Erlbaum.
Ferguson, G. A. i Takane, Y. (1997). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS (2nd ed.). London: SAGE
Francuz, P., Mackiewicz R. (2005). Liczby nie wiedzą skąd pochodzą (część I, ss. 9-75; część III, rozdz. 5.2-5.3. ss. 245-275; rozdz. 6.3-6.4, ss. 319-406; rozdz. 8.3, ss. 527-576). Lublin: Wydawnictwo KUL
Frankfort-Nachmias, C. Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka.
Howell, D. C. (2007). Statistical methods for psychology (6th edition). Belmont CA: Thompson Wadsworth.
Pedhazur, E. J. i Pedhazur Schmelkin, L. (1991). Measurement, design and analysis: An Integrated approach. Hillsdale: Erlbaum.
Shaughnessy, J. J., Zechmeister, E. B., Zechmeister, J. S. (2002). Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sosnowski, T. (2004). Analiza kontrastów: Między eksploracją a testowaniem hipotez. Przegląd Psychologiczny, 47 (no 4) .
Sosnowski, T. (2004). Zastosowanie analizy wielokrotnej regresji liniowej do analizy danych eksperymentalnych. Psychologia-Etologia-Genetyka, 9, 53-80.
Spatz, C. (2002). Basic statistics (8th edition). Belmont, CA: Wadsworth Thompson Learning.
Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. (1989). Using multivariate statistics (2nd ed.). New York: Harper Collins Publishers.
Winner, B. J. (1962). Statistical pronciples in experimental design. New York: McGraw-Hill
Winer, B. J., Brown, D. R., Michels, K. M. Statistical primnciples in experimental design (3rd. ed.). New York: McGraw Hill.
Wolski, P. (2005). Trzy sigma: Współpraca półkul mózgowych w prostej integracji wzrokowo-ruchowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego.
psychUW