slowik.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

HANS CHRISTIAN ANDERSEN

Słowik

ł.  

Wiele lat upłynęło od zdarzenia, które wam chcę opowieǳieć, więc posłuchajcie, zanim

luǳie całkiem o nim zapomną.

Wiecie zapewne, że cesarz chiński jest Chińczykiem, zarówno jak jego doradcy i w ogó-

le wszyscy mieszkańcy tego kraju.

Otóż pałac tego cesarza należy do najpiękniejszych gmachów w całym świecie: ol-

brzymi, wspaniały i z najcieńszej porcelany, tak kruchej i delikatnej, że prawie dotknąć

się jej nie można.

Dokoła pałacu rozciąga się ogród, pełen najrzadszych, najpiękniejszych kwiatów. Do

tych ostatnich przywiązane są małe ǳwoneczki ze szkła i srebra, które ǳwonią, kiedy

kto przychoǳi, a to dlatego, aby nie zapomniał nikt spojrzeć na nie.

Tak mądrze wszystko było urząǳone w ogroǳie chińskiego cesarza. A ogród ciągnął

się barǳo daleko i sam ogrodnik nie wieǳiał na pewno, gǳie się kończy. Bo też naprawdę

nie kończył się wcale, ale łączył z lasem ogrodowym, pełnym głębokich jezior i drzew

starych, który dochoǳił aż do brzegów morza. Morze było błękitne i barǳo głębokie

— do samego brzegu przypływać mogły wielkie statki i zatrzymywać się pod gałęziami

drzew olbrzymich, prastarych.

Na jednym z nich, na niskiej zielonej gałązce, słowik uwił gniazdko i śpiewał co noc

tak cudownie, iż uboǳy rybacy, którzy wypływali na morze dla zarobku, opuszczali sieci

i sieǳieli bezczynnie, zasłuchani w pieśń czaroǳiejską.

— Boże, jakież to piękne!… Boże, jak on śpiewa…

Z całego świata zjeżdżali się do Chin podróżni, aby obejrzeć cesarską stolicę, wspaniały

pałac i ogród cudowny, lecz kto z nich tylko usłyszał słowika, powtarzał bez namysłu:

— To najpiękniejsze ze wszystkiego.

Powróciwszy do ojczyzny, podróżni opowiadali o cesarzu, o jego pałacu i ogroǳie,

o wszystkich cudach, które oglądali. Uczeni pisali o tym wiele książek, w których poǳi-

wiali rzeczy piękne, „lecz słowik najpiękniejszy ze wszystkiego” — zapewniał każdy po

kolei. Poeci układali nawet śliczne wiersze, chwaląc leśnego śpiewaka.

Książki te rozchoǳiły się szeroko po świecie, a niektóre zawędrowały do rąk samego

cesarza chińskiego. Zasiadł w złocistej koronie na kosztownym krześle i kiwając głową

z wielkiego zadowolenia, czytał o przepysznym pałacu swoim i ogroǳie.

„Ale słowik najpiękniejszy ze wszystkiego” — powtarzało się na każdej kartce.

— Co to ma znaczyć? — spytał cesarz zǳiwiony. — Słowik? Cóż to takiego? W ogro-

ǳie moim jest coś tak pięknego, że zachwycają się wszyscy podróżni, a ja dowiaduję się

o tym z ich książek?

I zawołał natychmiast szambelana.

Był to dygnitarz tak dumny, że jeśli który z niższych od niego urzędników śmiał mu

zadać jakie pytanie, odpowiadał tylko: — Hm! — co i po chińsku nic nie znaczy.

— Dowiaduję się z książek — rzekł cesarz — że w moim ogroǳie mieszka słowik,

ptak cudowny, najpiękniejszy ze wszystkiego, co się w moim państwie znajduje. Dlaczego

ja o nim dotychczas nic nie wiem?

— I ja nic o nim nie słyszałem — odparł pokornie szambelan. — Nie był dotąd

u dworu przedstawiony.

— Więc żądam, aby ǳisiaj został przedstawiony — rzekł monarcha. — Świat cały

wie o skarbie, jaki posiadam, a ja jeden nic o nim nie wiem!

— Pierwszy raz o tym słyszę — powtórzył szambelan — ale się postaram odszukać

go zaraz.

Odszukać? Gǳie go szukać? Biedny szambelan biegał bez wytchnienia po wszystkich

salach, schodach, korytarzach, z dołu na górę i z góry na dół, wypytywał wszystkich —

ale mu nikt nie umiał odpowieǳieć: nikt w pałacu nic nie słyszał o słowiku i nikt nic

o nim nie wieǳiał.

Wrócił więc do cesarza, zapewniając, że słowika nie ma na świecie, a w książce napisali

widocznie nieprawdę.

— Wasza cesarska mość niechaj nie wierzy temu, co piszą w książkach — mówił

z przekonaniem — wszystko to baśnie bez żadnego sensu i niebezpieczne kłamstwa.

— Ależ tę książkę przysłał mi sam Dalajlama — zawołał cesarz — więc baśni w niej

nie ma, a kłamstwa być nie może. Chcę usłyszeć słowika. Żądam, aby ǳiś jeszcze został

mi przedstawiony; obdarzę go najwyższą łaską. A jeżeli go nie znajǳiecie, cały dwór po

wieczerzy zostanie skazany na bambusową chłostę.

— Tsing-pe — odparł szambelan i zaczął na nowo przebiegać korytarze, sale, galerie

i schody. Za nim biegł cały szereg dworzan i urzędników, gdyż nikt nie miał ochoty na

bambusową chłostę.

Lecz nic nie mogli dowieǳieć się o słowiku, którego wielbił świat cały. W pałacu

cesarskim nie wieǳiano o jego istnieniu.

Na koniec zapytali o niego ubogą ǳiewczynkę, pomywaczkę u cesarskiego kuchcika,

którą przypadkiem spotkano na droǳe.

— Jakże bym mogła nie znać słowika? — odparła. — Jakże bym mogła nie znać

jego śpiewu! Słyszę go co ǳień, gdy niosę wieczorem resztki z kuchni dla chorej matki.

Siadam wtedy w lesie albo nad brzegiem morza i słucham, słucham go bez końca i nie

mogę odejść, bo tak mi przyjemnie i słodko, że łzy płyną z oczu, jak gdyby mnie matuchna

całowała.

— Słuchaj — przerwał szambelan — dostaniesz miejsce nadwornej kucharki, i wyro-

bię ci prawo patrzenia przez szparę, jak cesarz obiaduje, jeśli nas zaprowaǳisz do słowika,

który musi być ǳiś wieczorem przedstawiony u dworu.

I natychmiast ruszyli wszyscy za ǳiewczynką do lasu, gǳie śpiewał słowik.

Uszli już dość daleko, kiedy ryknęła krowa.

— Oho! — zawołał z radością szambelan. — Słyszycie go? Co za siła w małym ptaszku.

Istotnie, to zaǳiwiające! Ale zdaje mi się, że go już słyszałem kiedyś.

— To krowa ryczy — rzekła mała pomywaczka. Do miejsca, gǳie mieszka słowik,

jeszcze barǳo daleko.

Wkrótce w pobliskim błocie zarechotały żaby.

— Ach, jak ślicznie! — zawołał kapelmistrz nadworny. — Zupełnie jak szklane

ǳwonki!

— To żaby — odezwała się znowu ǳiewczynka — ale teraz zapewne usłyszymy go

już niedługo.

Rzeczywiście niebawem rozległa się pieśń słowika.

— To on! — zawołała z radością ǳiewczynka. — Ach, słuchajcie, słuchajcie! Patrzcie,

sieǳi na gałązce!

I wskazała szarą ptaszynę pośród zielonych liści.

— Czyż to być może? — spytał zdumiony szambelan. — Nigdy nie przypuszcza-

łem, aby słowik mógł mieć tak pospolitą powierzchowność. Chyba że stracił barwy pod

wpływem wzruszenia, na widok tylu osób znakomitych.

— Słowiczku! — zawołała radośnie ǳiewczynka. — Nasz cesarz życzy sobie, abyś mu

zaśpiewał.

— Z największą chęcią — odpowieǳiał słowik i zaśpiewał, jak mógł najlepiej.

— Jak ǳwoneczki! Jak srebro! — powtórzył szambelan. — Barǳo pięknie, prze-

ślicznie! Patrzcie tylko, jak to garǳiołko pracuje! Przepowiadam, że u dworu bęǳie miał

niesłychane powoǳenie.

— Czy mam jeszcze zaśpiewać dla cesarza? — zapytał słowik, przekonany, że sam

monarcha słucha jego pieśni.

   Słowik



— Najmilszy słowiku — przemówił szambelan — mam zaszczyt w imieniu cesarza

zaprosić cię na ǳiś wieczór do pałacu, abyś mógł cudownym śpiewem zachwycić samego

monarchę.

— Najlepiej lubię śpiewrać w lesie — odparł słowik — lecz skoro cesarz żąda, stawię

się wieczorem w pałacu.

W głównej sali porcelanowej przygotowano wspaniałe przyjęcie; ściany, suﬁt i pod-

łoga, błyszczały od świateł, w korytarzach ustawiono najpiękniejsze kwiaty, a ǳwoneczki

na nich ǳwoniły tak głośno, że trudno było rozmawiać swobodnie.

Na środku sali, przed tronem cesarskim, umieszczono złoty pręcik dla słowika. Dwór

cały był zebrany, mandaryni w galowych strojach, damy w toaletach balowych, nawet

małej pomywaczce, która znalazła słowika, pozwolono patrzeć przez szparę, gdyż miano-

waną została obecnie nadworną kucharką jego cesarskiej mości.

Wszystkie spojrzenia były zwrócone na ptaszka w szarych piórkach, sieǳącego na

złotym pręciku; sam monarcha skinął mu głową łaskawie.

Wtem słowik zaczął śpiewać. Śpiewał tak cudownie, że łzy błysnęły w oczach chiń-

skiego cesarza i spłynęły mu z wolna po policzkach. Wiǳąc to, słowik śpiewał jeszcze

piękniej, głos jego przenikał serca i napełniał je weselem. Rozpromieniło się oblicze

władcy i w uniesieniu radości obdarował śpiewaka własnym swym złotym pantoﬂem,

który ptaszek odtąd mógł nosić na szyi.

Ale słowik poǳiękował za dar tak wspaniały.

— Jestem wynagroǳony dostatecznie — mówił — wiǳiałem łzy w twych oczach,

o monarcho: to najwyższa nagroda dla śpiewaka. Łzy twoje mają cenę i wartość niezwykłą.

Sam Bóg wiǳi, że hojnie zostałem wynagroǳony.

I znowu zaczął śpiewać, jeszcze rzewniej, jeszcze piękniej.

Cały dwór był w zachwycie. Damy w balowych strojach nabierały w usta wody i głośno

przelewały ją w garǳiołkach, co miało naśladować głos słowika; mandaryni i dworzanie

kiwali głowami; nawet służba wyrażała zupełne zadowolenie, a to znaczy barǳo wiele, bo

jej dogoǳić — jak wiadomo — trudniej, niż najwyższym dygnitarzom.

Słowem, powoǳenie śpiewaka było nieporównane.

Miał odtąd zostać na cesarskim dworze i zamieszkać w pałacu, w klatce złoconej,

z której wolno mu było wylatywać na przechaǳkę dwa razy ǳiennie i raz każdej nocy.

Do posługi dano mu dwunastu lokai, a każdy do nóżki ptaka przywiązywał jedwabny

sznurek, aby mu lepiej było latać.

W całym mieście nie rozmawiano o niczym, tylko o cudownym ptaku, i jeśli dwie

osoby spotkały się na ulicy, to zamiast powitania, jedna z nich natychmiast wymawiała

„ ło ” — druga kończyła „ wik ”. Dwunastu kupców imieniem słowika nazwało ǳieci swoje,

choć z tych „Słowików” żaden nie miał w gardle struny słowiczej.

Dnia pewnego cesarz otrzymał pakiecik z napisem: „Słowik”.

— Pewno nowe ǳieło o naszym śpiewaku — rzekł zadowolony.

Lecz w pakiecie nie było książki, tylko słowik sztuczny, zrobiony barǳo ǳiwnie

i misternie, a cały osypany brylantami, rubinami i szaﬁrami.

Gdy nakręcono tę maszynkę, sztuczny słowik zaśpiewał zaraz pieśń długą i uczoną.

Przy tym barǳo wspaniale poruszył ogonem, który się mienił blaskiem kosztownych

kamieni. Na szyi miał jedwabną wstążeczkę z napisem: „Czymże jest słowik Dalajlamy

w porównaniu ze słowikiem cesarza chińskiego!”

— Cudowny! Wspaniały! — wołali dworacy i ten, kto doręczył pakiet cesarzowi,

otrzymał zaraz tytuł „Nadwornego Obersłowicznika jego cesarskiej mości”.

— A teraz niechaj razem zaśpiewają — rozkazał cesarz — bęǳie wspaniały duet.

Nakręcono sztucznego ptaka i miały śpiewać razem, lecz duet się nie udał, gdyż słowik

sztuczny śpiewał podług przepisanej miary, a leśny śpiewak z serca i natchnienia.

— Ten nic nie winien — zadecydował kapelmistrz nadworny, wskazując sztucznego

ptaka — doskonale trzyma się taktu, jak gdyby się wykształca w mojej szkole.

Nakręcono go więc do śpiewania solo i miał powoǳenie nie mniejsze od słowika

prawǳiwego, a kosztownym, błyszczącym strojem barǳiej zachwycał wszystkich.

Jedną i tę samą sztukę śpiewał trzyǳieści trzy razy i nie zmęczył się wcale. Wszyscy

słuchali go z wielkim zajęciem, lecz nie umieli jeszcze melodii na pamięć, gdyż była barǳo

   Słowik



trudna. Chcieli nakręcić go raz trzyǳiesty czwarty, ale cesarz zażądał, aby teraz zaśpiewał

słowik żywy.

…Lecz gǳież się poǳiał?…

Niespostrzeżony wyunął przez okno i uciekł do swojego lasu zielonego.

— A to co? — pytał cesarz z niezadowoleniem.

— A to co? — powtórzyli natychmiast dworacy i zaczęli szemrać z głośnym oburze-

niem, wyrzucając niewǳięczność słowikowi.

— Na szczęście lepszy ptak nam został — zdecydowali wreszcie.

Kazano go nakręcić po raz trzyǳiesty czwarty i wysłuchano znowu z poważnym sku-

pieniem doskonałej i trudnej pieśni, której nikt jeszcze nie mógł się nauczyć.

Kapelmistrz nie miał dość słów na pochwałę misternego śpiewaka, który, jego zda-

niem, wart był nieskończenie więcej od słowika prawǳiwego, nie tylko z powodu pięknej

i kosztownej powierzchowności, lecz głównie ze względu na znakomity wewnętrzny me-

chanizm.

— Raczcie panowie tylko sami ocenić tę różnicę — mówił — ze słowikiem prawǳi-

wym nigdy nie wiadomo, co zaśpiewa? jak zaśpiewa? Jest się na jego łasce. A w sztucznym

wszystko stałe, jasno określone i wiadome. Można go otworzyć, obejrzeć walce i sztyfciki,

zrozumieć, skąd się głos bierze i jakim sposobem.

I wszyscy byli tego zdania, a Nadworny Obersłowicznik otrzymał pozwolenie poka-

zania ptaka ludowi w najbliższe święto.

Wszyscy słuchali go z wielkim zachwytem i podnosili w górę palec wskazujący, wo-

łając: — O! — potem się rozchoǳili, kiwając głowami.

Tylko biedni rybacy, którzy słyszeli nieraz śpiew słowika, inaczej myśleli sobie.

— Ładnie śpiewa — mówili — ale czegoś mu brakuje. A czego? Sami nie wiemy.

Na słowika zapadł wyrok wygnania z granic państwa chińskiego.

Sztucznego ptaka umieszczono na jedwabnej poduszce u wezgłowia cesarza. Otacza-

ły go wszystkie kosztowności i dary, które otrzymał za pieśni; przyznano mu też tytuł:

„Wielkiego śpiewaka jego cesarskiej mości” i pierwsze miejsce obok cesarza przy stole po

lewej stronie, jako po stronie serca, to jest ważniejszej, gdyż i chiński cesarz ma też serce

po lewej stronie.

Kapelmistrz nadworny napisał o nim ǳieło barǳo uczone i pełne niezwykłych wy-

razów w dwuǳiestu pięciu tomach; każdy je też kupował, wychwalał, aby o nim nie

pomyślano, że jest nieukiem, który podobnych rzeczy nie rozumie.

Tak upłynął rok cały. Nie tylko dwór i cesarz, ale wszyscy mieszkańcy stolicy umieli

już piosenkę słowika na pamięć, słuchano jej wszakże z coraz większą przyjemnością, gdyż

każdy mógł wtórować teraz śpiewakowi. Przyśpiewywali też wszyscy: thiu, thiu, thiu! glu,

glu, glu! śpiewali ulicznicy na ulicach, śpiewał i sam monarcha.

Ale pewnego wieczora, kiedy cesarz, leżąc w łóżku, słuchał znanej pieśni, nagle coś

w ptaku brzęknęło, trzasnęło, zakręciło się, zawarczało trrr! i — umilkło.

Monarcha wyskoczył z łóżka i posłał natychmiast po nadwornego doktora. Cóż tu

jednak poraǳić mógł doktór? Udano się do zegarmistrza i ten, obejrzawszy barǳo uważ-

nie maszynkę i pokiwawszy głową w rozmaite strony, zdecydował, że ptaka naprawić

jeszcze można, lecz zarazem zapowieǳiał, że trzeba oszczęǳać go barǳo, gdyż śrubki się

wytarły, a zastąpić je nowymi niepodobna.

Rozpacz! Tylko raz na rok można było teraz nakręcić słowika, a i ta próba zawsze była

dla niego niebezpieczna. Toteż po każdej pieśni kapelmistrz nadworny ocierał spocone

czoło i wygłaszał mowę, barǳo piękną i pełną najniezwyklejszych wyrazów, w której

zapewniał, że śpiew sztucznego ptaka doskonalszy jest niż kiedykolwiek.

I znowu pięć lat upłynęło, kiedy niespoǳianie na kraj spadło już teraz prawǳiwe

nieszczęście: cesarz zachorował ciężko i doktorzy zapewniali, że nie ma dla niego ratunku.

Wybrano więc następcę i tylko lud, przywiązany szczerze do monarchy, gromaǳił się

przed pałacem, dopytując o jego zdrowie.

— Hm! — odpowiadał mu tylko szambelan i potrząsał głową znacząco.

A cesarz leżał na wspaniałym łożu blady i zimny. Dwór cały miał go już za umarłego,

więc pusto było w tej części pałacu; urzędnicy i mandaryni spieszyli do nowego władcy, bo

on teraz rozdawać mógł łaski i skarby. Ze służby także przy nim nie było nikogo: lokaje

   Słowik



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: