Katarzyna Opalińska-Leszczyńska – zapomniana królowa Polski.pdf - Władcy Polski - kylo376

Katarzyna Opalińska-Leszczyńska – zapomniana królowa

Polski

Dzieje Katarzyny Opalińskiej, żony króla Stanisława Leszczyńskiego są bardzo mało znane i

marginalizowane przez naukę. Nie ma monografii opisującej jej życie.

Najobszerniejsze informacje o królowej

przekazuje Edward Rudzki 1 . Niestety w swojej pracy nie zdołał uniknąć istotnych błędów

merytorycznych, a książka skierowana do szerokiego grona czytelników nie zawiera dokładnych

źródeł, które są tam cytowane. Pewne informacje o Katarzynie możemy odnaleźć w notce autorstwa

Rafała Wołoszyńskiego, znajdującej się w Polskim Słowniku Biograficznym 2 .

Koncentrując swoją uwagę na Katarzynie nie sposób pominąć jej męża. W zasadzie tylko studiując

koleje jego życia, jest szansa dowiedzieć czegoś o naszej bohaterce. Wiadomości na jej temat

można także szukać w biografiach opisujących jej córkę Marię, żonę Ludwika XV 3 . Z uwagi na to,

iż od 1737 roku Katarzyna była również księżną Lotaryngii i Baru (księstwo to otrzymał Stanisław

w dożywotnie władanie w ramach traktatu wiedeńskiego z roku 1736), pewne informacje można

odnaleźć w literaturze francuskojęzycznej. Jako matka królowej Francji wspominana jest też przez

historyków zajmujących się czasami Ludwika XV. Pierre Boyé, który poświęcił całe życie

badaniom nad Lotaryngią i napisał wiele książek na temat Stanisława Leszczyńskiego oraz czasów

mu współczesnych, również przekazuje pewną wiedzę o Katarzynie Opalińskiej. Opisuje ją jednak

dość tendencyjnie, co niestety ma wpływ na późniejszą historiografię 4 . Boyé główny nacisk kładzie

na stosunek królowej Polski do młodszej córki – Marii, ponadto zwraca uwagę na jej tęsknotę za

ojczyzną.

Niezwykle przydatną okazała się pozycja Stefana Gabera 5 , opisująca życie na dworze w Lunéville,

a także relacje pomiędzy przybyszami z Polski. Książka zawiera także szczegóły z życia Katarzyny

i Stanisława w księstwie Lotaryngii. Istotną pracą, która dostarczyła sporo drukowanych

materiałów źródłowych, jest zbiór tekstów na temat życia Stanisława Leszczyńskiego, wydany

przez Edwarda Raczyńskiego. Są tam listy Opalińskiej do podkoniuszego koronnego 6 . Zanim

przejdę do zasadniczej części, chciałbym podkreślić, że życie Katarzyny Opalińskiej nie zostało

jeszcze w całości zbadane, a celem tego artykuł jest przybliżenie czytelnikowi wiedzy na temat

królowej Polski.

Droga do zamążpójścia

Katarzyna Opalińska urodziła się w 1680 roku w Opalenicy 7 i była jedynaczką. Rodzice, Zofia

Anna z Czarnkowa i Jan Karol Opaliński (herbu Łodzia), zadbali o jej dość staranną edukację.

Należy pamiętać, iż w tamtych czasach rodzice nie czuli się w obowiązku, aby zapewnić córkom

należyte wykształcenie. Brak dokładnych informacji na ten temat, wiadomo jednak, iż Katarzyna z

pewnością władała w stopniu komunikatywnym językiem francuskim. Została wychowana w duchu

głębokiej wiary katolickiej. W okresie jej dzieciństwa rodzina Opalińskich znacznie powiększyła

swój majątek. W 1681 roku zmarł jej dziadek po kądzieli i matka Katarzyny otrzymała w spadku

znaczną część jego posiadłości. Natomiast Jan Opaliński otrzymał po swoim ojcu Sieraków, Szubin

i część dóbr tuliszewskich, a w 1687 roku – kasztelanię poznańską, dzięki czemu Katarzyna stała

się kasztelanką. Niestety już w wieku 15 lat nasza bohaterka została pół-sierotą i odziedziczyła po

ojcu około 60 miast i 150 wsi.

Łodzia - herb Katarzyny Opalińskiej Gdy Katarzyna była

panną na wydaniu, schlebiano jej, że w piękności, w dostatkach i w pańskich przymiotach mało

sobie równych ma w całej Polsce 8 . W wieku 18 lat została wyswatana ze Stanisławem

Leszczyńskim, który pochodził z wpływowej i bogatej rodziny. Leszczyńscy posiadali liczne ziemie

na terenie całej Wielkopolski i byli bardzo zaangażowani w politykę. Można powiedzieć, że

małżeństwo to było dobrze przemyślaną inwestycją, opierającą się na chęci połączenia fortun

wielkich rodzin magnackich. Tym sposobem po otrzymaniu posagu Opalińskiej Leszczyński stał się

niewątpliwie najbogatszym właścicielem ziemskim w Wielkopolsce. Stanisław żenił się jako

młodzieniec, który odebrał wykształcenie odpowiednie dla syna magnata w tamtych czasach. Miał

też za sobą tak zwaną edukacyjną podróż za granicę, zwiedził Austrię, Italię, Francję, Holandię i

Niemcy. Najprawdopodobniej Katarzyna poślubiła młodego szlachcica na początku maja 1698

roku, o czym świadczą życzenia złożone przez krakowską młodzież z okazji mających nastąpić

zaślubin. Notatkę na ten temat z datą 30 kwietnia 1698 roku podaje Otto Forst-Battaglia za

Tomaszewskim w Annulus Desponsati Honoris . Ceremonia odbyła się w Krakowie 9 , potem młoda

para zamieszkała z teściami w Rydzynie.

Katarzyna królową, czyli tułacze życie

Katarzyna nie miała problemu z porozumieniem się z matką Stanisława – Anną z Jabłonowskich.

Panie łączyła głęboka pobożność, a teściowa towarzyszyła Katarzynie przez resztę swego życia,

wspierając ją i pomagając w trudnych sytuacjach.

W 1699 roku Katarzyna wydała na świat pierwsze dziecko, Annę, nazywaną Anulką. W tym samym

roku Stanisław otrzymał od Fryderyka Augusta I urząd wojewody poznańskiego,

najprawdopodobniej w zamian za poparcie jego kandydatury do tronu polskiego. Już w

początkowym okresie małżeństwa mąż Katarzyny zaangażował się, wraz ze swoim ojcem, w wojnę

północną po stronie króla Szwecji, Karola XII. Zaprzyjaźnił się z królem, został jego powiernikiem

oraz przedstawicielem interesów na terenie Rzeczypospolitej. Dzięki temu w 1704 roku Karol XII

wysunął jego kandydaturę na króla Polski.

Córka Katarzyny, Maria została królową Francji.

Konsekwencją udziału w wojnie była rozłąka z żoną, ponieważ Leszczyński odbywał częste

krajowe i zagraniczne podróże. Katarzyna zajęła się tymczasem wychowywaniem małej Anulki, a

23 czerwca 1703 roku urodziła drugą córkę, Marię 10 .

Na skutek działań Karola XII, w styczniu 1704 roku August II został zdetronizowany. W tym

samym roku wyklarował się projekt poparcia Stanisława jako króla „z woli Karola XII”. Pojawiły

się też inne kandydatury, np. Franciszka De Conti, a spośród Polaków: hetmana Sapiehy i hetmana

koronnego Lubomirskiego, jednak były one mało znaczące. Od tego czasu Katarzyna mogła zacząć

przyzwyczajać się do czekającej ją roli królowej. Jednak podobnie jak mąż ona również miała

swoich przeciwników, a przede wszystkim oponentki: wojewodzinę łęczycką i Zofię Tobiańską,

które nie chciały, aby została królową. Podobno właśnie pod wpływem tej ostatniej prymas nie

przyjechał, aby przeprowadzić koronację Leszczyńskich. Także hetmanowa Lubomirska była

nieprzychylna temu, aby Katarzyna zasiadła na polskim tronie, jednak wynikało to zapewne z

niechęci jej męża do Stanisława.

Rano 12 lipca na polu, otoczonym przez wojska szwedzkie rozpoczęła się elekcja. Po

całodziennych dyskusjach postanowiono, że królem zostanie Stanisław Leszczyński. Kilka dni

później Katarzyna, po raz pierwszy jako królowa, skierowała do Karola XII list, datowany na 20

lipca 1704 roku. Była to interwencja w sprawie ucieczki 600 osób ze szlachty nurskiej i drohickiej,

prowadzonych ze związanymi rękami i nogami przez Szwedów po aresztowaniu za opór stawiany

przy ściąganiu kontrybucji. Niestety list nie odniósł żadanego skutku, jednak stanowi dowód

wrażliwości królowej i jej chęci udzielenia pomocy więźniom 11 .

Już 29 lipca musiała Katarzyna uciekać wraz z córkami i teściową Anną z Jabłonowskich do

Łowicza, gdyż wojska Augusta rozpoczęły zbrojenia, a Karol XII zastawił za mało oddziałów 12 .

Stamtąd całą rodziną udali się do Prus Królewskich.

Tymczasem wojska Augusta zaczęły łupić i plądrować dobra Leszczyńskich w Wielkopolsce.

Dlatego też wkrótce rodzina Leszczyńskich potrzebowała pożyczek. Królowa sama musiała się tym

zająć, gdyż podczas pobytu w Elblągu coraz częściej brakowało im pieniędzy. Mówią o tym listy,

jakie kierowała do podkoniuszego Władysława Ponińskiego do Wielkopolski: Proszę pomyśleć o

satysfakcji pieniężnej, bo sam bardzo ciasno koło nas J.P. komendant elbląski bardzo ozięble koło

nas chodzi . Jest to list z 19 grudnia 1704 roku z Elbląga 13 . W innym z kolei, z 15 marca 1706 roku,

pisze: (...) abyś pamiętał naszą biedę, na którą widzę, wg expresyi WMM pana, żeśmy jeszcze nie

zarobili na komizeracyją przyjacielską (...) ten przy lepszych czasach za łaską bożą odbierzesz

sobie sowicie 14 . Korespondencję tę często podpisywała: Katarzyna Królowa (KK). W listach

wspomina także o relacjach między Wielkopolanami, którzy razem z nią przebywali na Pomorzu 15 .

Katarzyna tęskniła też za mężem, który niestety niezbyt często zjawiał się w domu. W jednym z

listów żali się: król choć pisze, to tylko milion komplementów, a samej rzeczy nic 16 .

W 1705 roku nadszedł wreszcie czas koronacji. Przygotowania wspierała Szwecja. Karol XII kazał

warszawskim złotnikom zrobić korony, berła i jabłka, gdyż wcześniej sprzymierzeńcy Augusta

skradli i wywieźli insygnia królewskie na Śląsk. Prymas Radziejowski, niechętny intronizacji

Leszczyńskiego, nie pojawił się, uzasadniając swoją nieobecność rzekomą chorobą. Ostatecznie

jednak uznał nowego króla. Głosy sprzeciwu dochodziły także ze Stolicy Apostolskiej, a papież

Klemens XI zabronił wszystkim biskupom uczestniczenia w uroczystości, która miała miejsce 4

października 1705 roku w kolegiacie św. Jana w Warszawie. Było to niespotykane wydarzenie,

gdyż wcześniej tylko dwie osoby koronowano w Warszawie. Katarzynę do koronacji prowadził

szwedzki generał Graff Horn. Samej intronizacji dokonał arcybiskup lwowski Konstanty Zieliński.

Leszczyński wystąpił w staropolskim stroju z purpurowym płaszczem podszytym srebrem, a

Katarzyna ubrana była w srebrną suknie, gęsto zdobioną diamentami 17 . Niestety po ceremonii,

uroczystych balach i przyjęciach pojawiło się zagrożenie ze strony Augusta II.

Katarzyna na polecenie męża wyjechała wraz z córkami i teściową. Przez najbliższe dwa lata

przebywały w różnych miejscach na terenie Polski. Trudno jest w tej chwili ustalić dokładne daty

pobytu w poszczególnych miejscowościach, pewne jest natomiast, że pomieszkiwały we

Wrocławiu, Lesznie Rydzynie i Poznaniu, a następnie udały się do Torunia, Fromborka oraz

Szczecina, który należał w tym czasie do Szwecji. Ciągłe zmiany miejsca były spowodowane

zagrożeniem ze strony wojsk rosyjsko-saskich, które wyraźnie próbowały utrudnić królowej

egzystencję. W Poznaniu Katarzyna cudem uniknęła porwania, organizowano też ataki na życie jej

rodziny, głównie skierowane przeciwko Stanisławowi 18 . Wszędzie, gdzie tylko się pojawiła, starała

się przekonać niezdecydowanych magnatów, aby poparli jej męża.

W połowie 1707 roku Katarzyna ciężko zachorowała, nie potrafiła też odnaleźć się w nowej roli –

królowej, zmuszonej do częstych zmian miejsca pobytu. Brakowało jej oparcia w mężu, który cały

czas był nieobecny, a co gorsza – dochodziły ją wieści o jego zdradach.

Na wygnaniu

W 1709 roku po klęsce wojsk szwedzkich pod Połtawą Stanisław wrócił do Katarzyny. Jednak

przegrana wiązała się również z jego porażką i wkrótce musiał zaniechać walk o utrzymanie

korony. Na szczęście jego przyjaciel, Karol XII nie zapomniał o swoim kompanie i w listopadzie

1711 roku cała rodzina Leszczyńskich udała się do Kristandu w Skanii 19 .

Cały dwór Stanisława przebywał tam trzy lata. Żyli dość skromnie, mając za jedyne źródło dochodu

subwencje wypłacane przez szwedzki rząd. W 1712 roku Stanisław ponownie opuścił rodzinę i udał

się wraz z Karolem XII na ryzykowną wyprawę do Turcji.

Portret sprzed 1709 roku. Tymczasem

Katarzyna spędzała ten trudny czas, wychowując córki i oddając się gorliwej modlitwie w

otoczeniu szwedzkich protestantów. W 1714 roku Leszczyńscy osiedli w nadreńskim księstwie

Dwóch Mostów (Zweibürcken). Stanisław wybudował pałac, zwany Schifflikiem 20 , nadal

utrzymując się dzięki pomocy Szwedów. Nawet po śmierci Lwa Północy w 1718 roku parlament

nie zapomniał o Stanisławie i jego rodzinie, wciąż wypłacając im rentę. Dla Katarzyny był to

trudny czas, gdyż w 1717 roku umarła jej córka Anna, co sprawiło, iż stała się jeszcze bardziej

zamknięta dla rodziny. Niestety nie potrafiła obdarzyć tak ogromną miłością młodszej córki,

Marii 21 .

Z rezydencji w Dwóch Mostach Leszczyńscy mieli blisko do Alzacji, gdzie Stanisław z rodziną

D’Andlau często urządzali polowania. Tam Katarzyna znalazła częściowe ukojenie, dzięki

przyjaciółce, hrabinie Annie d’Andlau 22 , do której zwracała się w listach: moja mała kochana

Andletka 23 .

Na początku marca 1719 roku Leszczyńscy uciekli do miasta Wissemburg w Alzacji, w obliczu

zagrożenia zamachami ze strony najemników Augusta II. Schronienie to przydzielono

Leszczyńskim dzięki Filipowi Orleańskiemu, który pełnił obowiązki regenta w okresie

małoletniości Ludwika XV. Katarzynie przydzielono jedną damę honorową, hrabinę de Linage, a

Leszczyńskiemu – pułk kawalerii, pełniący funkcję gwardii narodowej. Leszczyńskim towarzyszyło

dwóch jezuitów 24 , a na dworze przebywali także inni Polacy, między innymi wojewoda (hrabia

Katarzyna Opalińska-Leszczyńska – zapomniana królowa Polski.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: